Pierwszym jej sygnałem jest silny ból palca pojawiający się w nocy lub rano. Co warto wiedzieć o dnie moczanowej?

fot. Adobe Stock, RFBSIP

Spis treści:

1. Czym jest dna moczanowa, czyli podagra?
2. Objawy dny moczanowej. Jak wygląda podagra?
3. Rozpoznanie dny moczanowej. Jak przebiega diagnostyka?
4. Dna moczanowa – diagnostyka
5. Dna moczanowa – czynniki ryzyka
6. Sposoby leczenia dny moczanowej
7. Dieta przy dnie moczanowej. Czego unikać, a co można spożywać?
8. Czy wyleczenie dny jest możliwe?

Czym jest dna moczanowa, czyli podagra?

Dna moczanowa (inaczej podagra, skaza moczanowa, artretyzm) to przewlekła choroba metaboliczna, w której przebiegu występuje zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi (hiperurykemia) oraz odkładanie się kryształów moczanu sodu w różnych tkankach. W rezultacie rozwija się najpierw ostry, a z czasem przewlekły stan zapalny. Choroba dotyka zwłaszcza stawy, ale też układ moczowy. 

Szacuje się, że dna moczanowa występuje u około 2% ludzi. Jest aktualnie najczęściej występującą chorobą zapalną stawów u mężczyzn powyżej 40 roku życia. Może prowadzić do uszkodzenia narządu ruchu i niepełnosprawności. 

Na dnę moczanową 7 razy częściej chorują mężczyźni. Początek choroby występuje około 40-45 roku życia. W praktyce coraz częściej spotyka się mężczyzn, u których pierwszy atak pojawia się już między 20-30 rokiem życia. Kobiety chorują rzadziej, najczęściej w okresie menopauzy
– mówi dr n.med. Małgorzata Przygodzka, reumatolog.

Dna przewlekła

W dnie moczanowej wyróżnia się 4 fazy choroby:

• faza bezobjawowa - podwyższone stężenie kwasu moczowego we krwi,
• napady dny,
• okresy między napadami dny
• dna przewlekła (zaawansowana) - w ten stan choroba przechodzi po kilkunastu latach. 

Dna przewlekła rozwija się po nawracających atakach choroby, kiedy pojawiają się już trwałe zmiany w organizmie. Gromadzenie się kryształków moczanu sodu z czasem prowadzi do uszkodzenia tkanek w stawach, co powoduje ich niesprawność. Powstawanie złogów w innych narządach może prowadzić do wielorakich powikłań, głównie w obrębie układu moczowego (kamica). Dlatego należy jak najwcześniej zgłosić się do lekarza, jeśli zauważymy niepokojące objawy. 

Objawy dny moczanowej. Jak wygląda podagra?

Charakterystycznym wczesnym objawem dny moczanowej jest bolesny stan zapalny w dużym palcu stopy (tzw. podagra). Mówi się wówczas o napadzie dny moczanowej. Na ogół silny ból pojawia się nagle w godzinach nocnych lub porannych, jest trudny do zniesienia.

Objawy dny moczanowej to:

• silny ból w okolicy palucha stopy lub kostki, kolana, czasem nadgarstka i innych stawów,
• obrzęk i zaczerwienienie zajętego stawu,
• ciepła skóra zajętego stawu i uczucie „gorenia” w stawie, świadczące o zapaleniu,
• ograniczenie ruchomości stawu,
• złe samopoczucie,
• czasem podwyższenie temperatury ciała lub gorączka z dreszczami.

Powyższe dolegliwości ustępują w ciągu kilku dni, jednak przy braku odpowiedniej diagnozy i leczenia wracają w postaci nasilonych ataków obejmujących kolejne stawy. 

fot. Dna moczanowa / Adobe Stock, ThamKC

Atak dny moczanowej jest charakterystyczny i nie do przeoczenia przede wszystkim z powodu bardzo silnego bólu, który mu towarzyszy. Najczęściej pojawia się rano. Stawem, który „lubi” dna, jest staw śródstopno-paliczkowy. W czasie ataku jest czerwony, obrzęknięty, a ból uniemożliwia stąpanie po podłodze
– mówi dr n.med. Małgorzata Przygodzka

Jednym z charakterystycznych objawów podagry są guzki dnawe (łac. tophi), które powstają w zaawansowanym stadium choroby w wyniku odkładania się kryształków kwasu moczowego. Są widoczne w obrębie stawów rąk i stóp, pojawiają się też w małżowinach usznych. Guzki mogą osiągać znaczne rozmiary, nawet wielkości kurzego jaja. 

fot. Zaczerwienienie nad stawem w dnie moczanowej / Adobe Stock, htpix

fot. Guzki dnawe w dnie moczanowej / Adobe Stock, Adul10

Rozpoznanie dny moczanowej. Jak przebiega diagnostyka?

W przypadku podejrzenia dny moczanowej w pierwszej kolejności trzeba ustalić, czy nie jest to inna choroba stawów. W celu jednoznacznego rozpoznania konieczne jest potwierdzenie obecności kryształków moczanów w stawie.

W celu potwierdzenia występowania kryształków moczanowych w stawach wykonuje się badanie płynu stawowego, uzyskanego poprzez jego nakłucie i aspirację płynu, który poddaje się specjalistycznym analizom. Bada się także guzki dnawe. Wykorzystywane są też techniki radiologiczne, np. zdjęcie RTG stawu.

Kolejnymi badaniami są badania krwi określające stężenie kwasu moczowego, kreatyniny, elektrolitów, lipidów i cukru (zobacz normy poziomu cukru), a także badanie ogólne moczu i dobowe wydalanie kwasu moczowego. Kontroli podlega też czynność nerek i układu krążenia (m.in. ciśnienie krwi, EKG).

Zdarzają się też postacie choroby łagodniej przebiegające. Mogą mieć nietypowe objawy, wtedy lekarz musi różnicować dnę z innymi zapaleniami stawów np. łuszczycowym czy reaktywnym zapaleniem stawów.

Dna moczanowa może przypominać inne schorzenia, takie jak:

• infekcje stawów,
• zmiany pourazowe,
• wylewy dostawowe,
• reumatyzm,
• zwyrodnienie stawów.

Dna moczanowa - czynniki ryzyka

Jest wiele czynników, które zwiększają ryzyko rozwoju dny moczanowej. Zalicza się do nich: 

• uwarunkowania genetycznie – są przyczyną nieprawidłowego rozkładu kwasu moczowego w organizmie,
• płeć męska – 7-krotnie wyższe ryzyko niż u kobiet,
• wiek powyżej 30-40 lat,
• tzw. zespół metaboliczny i otyłość (nadwaga zwiększa stężenie kwasu moczowego w organizmie, a utrata wagi powoduje istotne obniżenie jego poziomu we krwi),
• dieta bogata w puryny – powstaje z nich kwas moczowy, którego nadmiar przekształca się w złogi,
• niektóre leki – np. kwas acetylosalicylowy, leki moczopędne,
• niedawna operacja lub przeszczepienie narządu,
• świeży uraz,
• nadużywanie alkoholu (konkretnie wysokoprocentowych oraz piwa),
• nowotwory i inne ciężkie choroby,
• odwodnienie.

Dna moczanowa jest problemem w rodzinach obciążonych hiperurykemią.

W niektórych rodzinach widać predyspozycje do występowania dny moczanowej. Wiąże się to zwykle z genetycznym defektem funkcji enzymów uczestniczących w przemianach puryn lub nieprawidłowych funkcji struktur nerkowych prowadzących do nadmiernej produkcji lub zmniejszonego wydalania kwasu moczowego z organizmu
– tłumaczy dr n.med. Małgorzata Przygodzka.

Bardzo często podagrze towarzyszą inne schorzenia, głównie otyłość, cukrzyca, hiperlipoproteinemia, nadciśnienie tętnicze, skłonność do miażdżycy i choroba wieńcowa.

Sposoby leczenia dny moczanowej

Leczenie dny moczanowej odbywa się przy pełnej kontroli lekarskiej, na ogół w szpitalu. Stosowane są m.in. kolchicyna, niesteroidowe leki przeciwzapalne i glikokortykosteroidy. W fazie przewlekłej choroby zalecenia obejmują przestrzeganie specjalnej diety, przyjmowanie leków moczopędnych – przepisanych przez lekarza, oraz allopurynolu (lek pierwszego rzutu) po 4 tygodniach po napadzie.

Allopurynol zmniejsza wytwarzanie kwasu moczowego. W pewnych wyjątkach nie stosuje się standardowego leczenia np. dna w przebiegu terapii cyklosporyną. Wtedy zalecane jest podawanie sterydów bezpośrednio do stawu.

Gdy dojdzie do wyciszenia objawów, wówczas nie trzeba kontynuować leczenia. Decyduje o tym lekarz. Zaleca się stosowanie diety ubogopurynowej, z obniżoną podażą białek, unikanie spożywania alkoholu, ograniczenie stresujących sytuacji i pewnych leków zwiększających poziom kwasu moczowego we krwi.

Każdy lekarz, do którego udajemy się po poradę, musi zostać poinformowany o fakcie występowania dny moczanowej. Niektóre antybiotyki i leki moczopędne mogą wywołać dnę moczanową. Czasem zaleca się jeszcze małe dawki kolchicyny, aby zapobiec napadom. Ponadto trzeba kontrolować ciśnienie tętnicze, stan naczyń wieńcowych, poziom cukru we krwi i stan nerek.

W leczeniu i prewencji napadów dny stosuje się też metody wibroakustyczne, wycelowane na zajęte stawy i nerki. W terapii wykorzystuje się mikrowibracje o częstotliwości dźwiękowej. Zabieg przyspiesza wydalanie kwasu moczowego z organizmu. Przed zastosowaniem konieczne jest badanie lekarskie.

Wizyta lekarska powinna odbyć w okresie bezobjawowym, w przypadku hiperurykemii, czyli stanu podwyższonego > 7 mg/dl kwasu moczowego. Dotyczy to szczególnie osób predysponowanych genetycznie, u których w rodzinie dna moczanowa występowała
– uważa reumatolog dr n.med. Małgorzata Przygodzka.

Dieta przy dnie moczanowej. Czego unikać, a co spożywać?

Osobom ze skłonnościami do dny zaleca się stosowanie diety przy dnie moczanowej (diety ubogopurynowej) opierającej się na ograniczeniu spożycia puryn do 300 mg na dobę. Puryny to grupa związków organicznych, które naturalnie występują w żywności, a ich nadmiar powoduje nieprawidłowy poziom kwasu moczowego, który może odkładać się w postaci kryształów moczanu sodu w stawach i ścięgnach. Przyczynia się to do rozwoju miejscowego stanu zapalnego i pojawienia się dolegliwości. 

Należy unikać:

• ryby, np. śledzie, łososie, sardynki, szproty, anchois, makrele, tuńczyk (niewielki filet ryby może zawierać powyżej 150 mg puryn),
• owoce morza (krewetki, małże, homary),
• czerwone mięso (wieprzowina, wołowina),
• podroby (pasztety, nerki, wątroba, grasica),
• konserwy,
• wywary, buliony zwierzęce,
• sosy na bazie mięsa, gulasze,
• drożdże i wszelkie produkty, które je zawierają (także alkohole),
• piwo, whisky, wódka, koniak,
• szparagi, szpinak, groszek, kalafior, brokuły, brukselka, 
• grzyby,
• rabarbar,
• czekolada,
• warzywa strączkowe,
• herbata, kakao, kawa,
• otręby, zarodki pszenne.

Należy ograniczyć cukier rafinowany, biały (słodycze, ciasta, ciastka, owoce kandyzowane, owoce z puszki).

Osoby z dną moczanową mogą jeść:

• kasze i makarony,
• pieczywo pszenne, razowe i żytnie,
• mleko, chude sery,
• jajka,
• niektóre warzywa, np. ziemniaki, buraki, pomidory, cebula, ogórki, seler, buraki,
• owoce cytrusowe,
• owoce jagodowe, 
• w ograniczonych ilościach chude mięso, takie jak drób, królik.

Bardzo ważne jest u osób z dną moczanową właściwe nawodnienie organizmu oraz stosowanie ogólnych zasad zdrowego żywienia. Niektórzy podkreślają, że warto przyjmować owoce o czerwonej i granatowej skórce, gdyż te mają łagodzić dolegliwości bólowe związane z dną (wiśnie, truskawki, jagody, żurawina).

Czy wyleczenie dny moczanowej jest możliwe?

Jeśli choroba zostanie wcześnie wykryta i chory podejmie właściwe leczenie, objawy dny ustępują, a pacjent wraca do normalnego funkcjonowania. Ważne jest zarówno leczenie farmakologiczne, jak też zmiana stylu życia, w tym dieta. Wtedy jest większa szansa na utrzymanie zdrowia.

Warto zwrócić uwagę na dodatkowe czynniki zwiększające ryzyko choroby (otyłość, używki, alkohol). Wyeliminowanie ich jest jak najbardziej wskazane. Gdy objawy ustąpią i wyniki są dobre, nie ma potrzeby dalszego przyjmowania leków. Warto jednak regularnie się badać i kontrolować ciśnienie oraz robić badania krwi pod kątem stężenia lipidów i glukozy.

Źródła:

Szczeklik A., Gajewski P., Choroby wewnętrzne. Kompendium Medycyny Praktycznej, MP, Kraków 2009,

B. Kwiatkowska, Najnowsze wytyczne leczenia dny moczanowej, Medycyna po Dyplomi, 10/2021,

Hainer BL, Matheson E, Wilkes RT. Diagnosis, treatment, and prevention of gout. Am Fam Physician. 2014 Dec 15;90(12):831-6. PMID: 25591183,

Fenando A, Rednam M, Gujarathi R, Widrich J. Gout. 2022 Dec 27. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 31536213.

Czytaj także:

Dna moczanowa - czynniki ryzyka

Jest wiele czynników, które zwiększają ryzyko rozwoju dny moczanowej. Zalicza się do nich: 

• uwarunkowania genetycznie – są przyczyną nieprawidłowego rozkładu kwasu moczowego w organizmie,
• płeć męska – 7-krotnie wyższe ryzyko niż u kobiet,
• wiek powyżej 30-40 lat,
• tzw. zespół metaboliczny i otyłość (nadwaga zwiększa stężenie kwasu moczowego w organizmie, a utrata wagi powoduje istotne obniżenie jego poziomu we krwi),
• dieta bogata w puryny – powstaje z nich kwas moczowy, którego nadmiar przekształca się w złogi,
• niektóre leki – np. kwas acetylosalicylowy, leki moczopędne,
• niedawna operacja lub przeszczepienie narządu,
• świeży uraz,
• nadużywanie alkoholu (konkretnie wysokoprocentowych oraz piwa),
• nowotwory i inne ciężkie choroby,
• odwodnienie.

Dna moczanowa jest problemem w rodzinach obciążonych hiperurykemią.

W niektórych rodzinach widać predyspozycje do występowania dny moczanowej. Wiąże się to zwykle z genetycznym defektem funkcji enzymów uczestniczących w przemianach puryn lub nieprawidłowych funkcji struktur nerkowych prowadzących do nadmiernej produkcji lub zmniejszonego wydalania kwasu moczowego z organizmu
– tłumaczy dr n.med. Małgorzata Przygodzka.

Bardzo często podagrze towarzyszą inne schorzenia, głównie otyłość, cukrzyca, hiperlipoproteinemia, nadciśnienie tętnicze, skłonność do miażdżycy i choroba wieńcowa.

Sposoby leczenia dny moczanowej

Leczenie dny moczanowej odbywa się przy pełnej kontroli lekarskiej, na ogół w szpitalu. Stosowane są m.in. kolchicyna, niesteroidowe leki przeciwzapalne i glikokortykosteroidy. W fazie przewlekłej choroby zalecenia obejmują przestrzeganie specjalnej diety, przyjmowanie leków moczopędnych – przepisanych przez lekarza, oraz allopurynolu (lek pierwszego rzutu) po 4 tygodniach po napadzie.

Allopurynol zmniejsza wytwarzanie kwasu moczowego. W pewnych wyjątkach nie stosuje się standardowego leczenia np. dna w przebiegu terapii cyklosporyną. Wtedy zalecane jest podawanie sterydów bezpośrednio do stawu.

Gdy dojdzie do wyciszenia objawów, wówczas nie trzeba kontynuować leczenia. Decyduje o tym lekarz. Zaleca się stosowanie diety ubogopurynowej, z obniżoną podażą białek, unikanie spożywania alkoholu, ograniczenie stresujących sytuacji i pewnych leków zwiększających poziom kwasu moczowego we krwi.

Każdy lekarz, do którego udajemy się po poradę, musi zostać poinformowany o fakcie występowania dny moczanowej. Niektóre antybiotyki i leki moczopędne mogą wywołać dnę moczanową. Czasem zaleca się jeszcze małe dawki kolchicyny, aby zapobiec napadom. Ponadto trzeba kontrolować ciśnienie tętnicze, stan naczyń wieńcowych, poziom cukru we krwi i stan nerek.

W leczeniu i prewencji napadów dny stosuje się też metody wibroakustyczne, wycelowane na zajęte stawy i nerki. W terapii wykorzystuje się mikrowibracje o częstotliwości dźwiękowej. Zabieg przyspiesza wydalanie kwasu moczowego z organizmu. Przed zastosowaniem konieczne jest badanie lekarskie.

Wizyta lekarska powinna odbyć w okresie bezobjawowym, w przypadku hiperurykemii, czyli stanu podwyższonego > 7 mg/dl kwasu moczowego. Dotyczy to szczególnie osób predysponowanych genetycznie, u których w rodzinie dna moczanowa występowała
– uważa reumatolog dr n.med. Małgorzata Przygodzka.

Dieta przy dnie moczanowej. Czego unikać, a co spożywać?

Osobom ze skłonnościami do dny zaleca się stosowanie diety przy dnie moczanowej (diety ubogopurynowej) opierającej się na ograniczeniu spożycia puryn do 300 mg na dobę. Puryny to grupa związków organicznych, które naturalnie występują w żywności, a ich nadmiar powoduje nieprawidłowy poziom kwasu moczowego, który może odkładać się w postaci kryształów moczanu sodu w stawach i ścięgnach. Przyczynia się to do rozwoju miejscowego stanu zapalnego i pojawienia się dolegliwości. 

Należy unikać:

• ryby, np. śledzie, łososie, sardynki, szproty, anchois, makrele, tuńczyk (niewielki filet ryby może zawierać powyżej 150 mg puryn),
• owoce morza (krewetki, małże, homary),
• czerwone mięso (wieprzowina, wołowina),
• podroby (pasztety, nerki, wątroba, grasica),
• konserwy,
• wywary, buliony zwierzęce,
• sosy na bazie mięsa, gulasze,
• drożdże i wszelkie produkty, które je zawierają (także alkohole),
• piwo, whisky, wódka, koniak,
• szparagi, szpinak, groszek, kalafior, brokuły, brukselka, 
• grzyby,
• rabarbar,
• czekolada,
• warzywa strączkowe,
• herbata, kakao, kawa,
• otręby, zarodki pszenne.

Należy ograniczyć cukier rafinowany, biały (słodycze, ciasta, ciastka, owoce kandyzowane, owoce z puszki).

Osoby z dną moczanową mogą jeść:

• kasze i makarony,
• pieczywo pszenne, razowe i żytnie,
• mleko, chude sery,
• jajka,
• niektóre warzywa, np. ziemniaki, buraki, pomidory, cebula, ogórki, seler, buraki,
• owoce cytrusowe,
• owoce jagodowe, 
• w ograniczonych ilościach chude mięso, takie jak drób, królik.

Bardzo ważne jest u osób z dną moczanową właściwe nawodnienie organizmu oraz stosowanie ogólnych zasad zdrowego żywienia. Niektórzy podkreślają, że warto przyjmować owoce o czerwonej i granatowej skórce, gdyż te mają łagodzić dolegliwości bólowe związane z dną (wiśnie, truskawki, jagody, żurawina).

Czy wyleczenie dny moczanowej jest możliwe?

Jeśli choroba zostanie wcześnie wykryta i chory podejmie właściwe leczenie, objawy dny ustępują, a pacjent wraca do normalnego funkcjonowania. Ważne jest zarówno leczenie farmakologiczne, jak też zmiana stylu życia, w tym dieta. Wtedy jest większa szansa na utrzymanie zdrowia.

Warto zwrócić uwagę na dodatkowe czynniki zwiększające ryzyko choroby (otyłość, używki, alkohol). Wyeliminowanie ich jest jak najbardziej wskazane. Gdy objawy ustąpią i wyniki są dobre, nie ma potrzeby dalszego przyjmowania leków. Warto jednak regularnie się badać i kontrolować ciśnienie oraz robić badania krwi pod kątem stężenia lipidów i glukozy.

Źródła:

Szczeklik A., Gajewski P., Choroby wewnętrzne. Kompendium Medycyny Praktycznej, MP, Kraków 2009,

B. Kwiatkowska, Najnowsze wytyczne leczenia dny moczanowej, Medycyna po Dyplomi, 10/2021,

Hainer BL, Matheson E, Wilkes RT. Diagnosis, treatment, and prevention of gout. Am Fam Physician. 2014 Dec 15;90(12):831-6. PMID: 25591183,

Fenando A, Rednam M, Gujarathi R, Widrich J. Gout. 2022 Dec 27. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 31536213.

Czytaj także:
Ganglion - czym jest, jak wygląda i kiedy powinien nas zaniepokoić?
Puchnięcie nóg a choroby serca i naczyń. Co powinno zaniepokoić i która noga puchnie od serca?
Opuchnięte kostki – co robić? Sposoby na obrzęki kostek
Haluksy – jak wygląda leczenie i kiedy potrzebna jest operacja?
Jak powstają haluksy? 5 skutecznych sposobów na paluch koślawy

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!