Hormony to substancje wydzielane przez pewne gruczoły i tkanki, oddziałujące na inne, odległe lub nie, części ciała.
Podwzgórze
Znajduje się w mózgu. Jest gruczołem sterującym wydzielaniem przysadki. Uwalnia liberyny – czynniki pobudzające wydzielanie hormonów np. tyreoliberyna (TRH) oraz statyny – czynniki hamujące, np. somatostatyna (SRIF). Dodatkowo podwzgórze produkuje oksytocynę (OXY) i wazopresynę argininową (AVP), które są transportowane do przysadki i przez nią wydzielane.
Przysadka
Również znajduje się w mózgu i wydziela ludzki hormon wzrostu (hGH), wazopresynę, oksytocynę, hormon folikulotropowy (FSH), lutenizujący (LH), prolaktynę (PRL), tyreotropinę (TSH) i adenokortykotropinę (ACTH). We wczesnym dzieciństwie i okresie dojrzewania wydzielanie hGH jest zwiększone, później maleje. Wazopresyna i oksytocyna są wydzielane podczas drażnienia brodawek sutkowych i szyjki macicy. Wazopresyna jest hormonem odpowiedzialnym za gospodarkę wodną organizmu. Oksytocyna z kolei powoduje skurcze macicy podczas akcji porodowej i wywołuje wyciek mleka z sutka. Hormon folikulotropowy u kobiet odpowiada za dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i uwalnianie estrogenów, natomiast u mężczyzn pobudza wytwarzanie męskich komórek rozrodczych. W ciele kobiet, hormon lutenizujący stymuluje wydzielanie estrogenów i progesteronu oraz warunkuje owulację i utrzymanie ciałka żółtego po zajściu w ciążę. Po 30. roku życia poziom LH i FSH u kobiet nieco się podnosi, z kolei u mężczyzn nie zauważa się takich zmian. Prolaktyna sprzyja wytwarzaniu mleka w gruczołach piersiowych, tyreotropina wpływa na komórki tarczycy stymulując wydzielanie tyroksyny, a adenokortykotropina pobudza korę nadnerczy do uwalniania hormonów.
Szyszynka
Jest niewielkim gruczołem znajdującym się w mózgu. Wydziela melatoninę, której uwalnianie wzmożone jest w nocy, kiedy jest ciemno, a zminimalizowane za dnia (światło). Melatonina wpływa na nasz sen – jeśli jest jej za mało, pojawiają się problemy z zasypianiem i utrzymaniem ciągłości snu. Ponadto melatonina oddziałuje w pewien sposób na przysadkę, przez co opóźnia okres dojrzewania płciowego.
Tarczyca
Jest narządem o kształcie motyla, okrywającym m.in. tchawicę. Kojarzymy go głównie z takimi hormonami jak trijodotyronina, tyroksyna i kalcytonina. Trijodotyronina i tyroksyna przyspieszają podstawową przemianę materii, zmniejszają poziom cholesterolu we krwi, przyspieszają wydalanie wody z organizmu, powodują wzmożenie procesu rozpadu białek, ale i oddziałują na rozwój psycho-fizyczny. Kalcytonina steruje wapniem w organizmie. Pozwala na zwiększenie uwapnienia kości i obniżenie poziomu wapnia we krwi, a więc działa antagonistycznie do opisanego poniżej parathormonu.
Przytarczyce
Są niewielkimi czterema gruczołami znajdującymi się w bliskim sąsiedztwie z tarczycą. Wytwarzają one hormon, który we krwi zwiększa poziom wapnia, a obniża ilość fosforu – parathormon (PTH). Wpływa również an tworzenie się w nerkach witaminy D3.
Grasica
Jest gruczołem, który pomniejsza się z wiekiem i prawie zanika w starości. Kojarzony jest zwykle z odpornością organizmu. Wytwarza taki hormon jak tymozyna, mającego wpływ na szereg reakcji immunologicznych.
Trzustka
Jest gruczołem znajdującym się w jamie brzusznej, poniżej lewego podżebrza. Wydziela znaną wszystkim insulinę, obniżająca poziom glukozy we krwi oraz glukagon działający odwrotnie. Uwalnia też amylinę, zwiększającą m.in. wydzielanie glukozy z wątroby do krwiobiegu.
Nadnercza
Jak sama nazwa wskazuje, nadnercza znajdują się nad nerkami, a dokładniej stanowią dla nerki coś w rodzaju „kapturka”. Nadnercza są zbudowane z kory i rdzenia. Obie te struktury wydzielają hormony. Kora uwalnia m.in. androgeny, glikokortykoidy i mineralokortykoidy, których zadaniem jest regulacja przemian cukrów, białek i gospodarki elektrolitowej. W rdzeniu nadnerczy wytwarzana jest adrenalina - „hormon walki i ucieczki”, która przyspiesza pracę serca, podnosi ciśnienie krwi, centralizuje krążenie poprzez skurcz naczyń krwionośnych na obwodzie, a także zwiększa stężenie glukozy we krwi.
Jajniki
Są parzystymi narządami występującymi u kobiet. Wydzielają dwie grupy hormonów: estrogeny i progesteron. Do estrogenów zalicza się: estradiol, estron i estriol. Najwyższy poziom estrogenów występuje od 4 do 12 dnia cyklu miesiączkowego oraz między 19 a 25 dniem cyklu. Estrogeny powodują rozrost błony śluzowej macicy w fazie folikularnej, a w fazie lutealnej cyklu stymulują wydzielanie śluzu w drogach rodnych. Powodują też przerost mięśniówki macicy i jajowodów oraz wpływają na rozwój drugorzędowych cech płciowych (sromu, łechtaczki, pochwy, macicy i jajowodów), a także na ciemniejsze zabarwienie sutków. Ponadto dzięki nim kobiety czują popęd do mężczyzn. Progesteron jest hormonem wytwarzanym przez ciałko żółte, w jajnikach, podczas fazy lutealnej. Jego działanie jest odwrotne niż działanie estrogenów.
Jądra
Są gonadami męskimi. Wydzielają androgeny, w tym powszechnie znany testosteron. Warunkuje on rozwój męskich cech płciowych. U kobiet testosteron jest syntezowany w nadnerczach i jajnikach. Hormon ten powoduje przyspieszenie rozkładu białek, retencje wody i elektrolitów w organizmie.
W wielkim skrócie zostały tu przedstawione hormony uwalniane do krwi. W następnej części zajmiemy się hormonami tkankowymi.
Katarzyna Ziaja
Na podstawie:Traczyk W. Z., Fizjologia człowieka w zarysie, PZWL, Warszawa 2006
Jastrzębska E., Pyłka-Gutowska E., Biologia. Tajemnice ludzkiego ciała część 2, MAC Edukacja, Kielce 2002
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
