Często choroby nowotworowe spadają na nas niespodziewanie, ale też rozwijają się na skutek naszych zaniedbań dotyczących profilaktyki. Błogi stan nieświadomości choroby nagle przerywa tragiczna wiadomość: „ma pan/pani raka...”. Nie miałeś/miałaś nigdy czasu zainteresować się chorobami nowotworowymi, może uznając je za coś co Ciebie nie dotyczy? Lub zwyczajnie – ze strachu? Oto kilka informacji, które mogą się przydać w poznaniu tej choroby.
Nowotwór = rak? Rak = nowotwór?
Nowotwór to skutek rozrostu komórek organizmu. Proces ten zachodzi szybko, nie jest skoordynowany ze wzrostem innych tkanek. W efekcie tworzą się zmiany, które w porę nie zauważone i nie leczone mogą zezłośliwieć, a więc stają się rakami. Narastają one znacznie szybciej niż nowotwory łagodne i dają przerzuty do innych narządów, drogą krwi i limfy. Nowotwory łagodne tworzą się powoli, na przeciągu lat. Nie dają przerzutów, a jeżeli są w porę usunięte, zwykle nie nawracają. Jednak mogą okazać się „miejscowo złośliwymi”, wtedy gdy ulokują się w dziwnym, trudno dostępnym dla chirurgów miejscu. W zależności od rodzaju tkanki, którą nowotwór złośliwy obejmuje, rozróżnia się raki, mięsaki i inne, jak czerniak, białaczki i ziarnica złośliwa. Reasumując: „każdy rak jest nowotworem, ale nie każdy nowotwór jest rakiem”.
Jak często występują nowotwory?
Statystycznie co roku na nowotwory złośliwe zapada 10 milionów osób, z czego ponad połowa umiera na związane z nimi powikłania. Częściej zbierają one swoje żniwo wśród mieszkańców krajów rozwiniętych się niż u rozwijających się. Jednak sprawa zmienia bieg, jeżeli wgłębimy się w statystyki umieralności na nowotwory złośliwe. Tu wiodą prym kraje rozwijające się. Niestety częściej z ich powodu umierają mężczyźni.
W naszym kraju rocznie na nowotwory złośliwe zapada 130 tysięcy osób; umiera około 90 tysięcy. Nowotwory te są najczęstszą przyczyną zgonów wśród kobiet do 64 roku życia i mężczyzn do 19 roku życia. Wśród kobiet umieralność z ich powodu jest nieco mniejsza, ze względu na skuteczniejsze i rzetelniejsze działania profilaktyczne.
Nowotwory a płeć
Niektóre nowotwory są tak jakby bardziej „typowe” dla określonej płci. U mężczyzn narządami stosunkowo częściej atakowanymi przez choroby nowotworowe są: płuca, prostata, pęcherz moczowy, żołądek, okrężnica, krtań, nerki, trzustka. Natomiast u kobiet: piersi, płuca, macica – trzon i szyjka, jajniki, odbytnica, żołądek i nerki. W obu przypadkach równie często występują nowotwory złośliwe okrężnicy.
Jakie są czynniki sprzyjające nowotworom?
We współczesnym świecie prawie wszystko jest rakotwórcze – promienie UV, dym tytoniowy, żywność GMO, wolne rodniki tlenowe, drobnoustroje itd. Dla usystematyzowanie czynniki rakotwórcze (kancerogenne, onkogenne) możemy podzielić na kilka grup:
- wirusy: HIV, HTLV-1 i 2 (białaczka), Epsteina-Barra (ziarnica złośliwa, chłoniak Burkitta), HBV, HCV (rak wątrobokomórkowy), wirus opryszczki 8 (mięsak Kaposiego), HPV (rak szyjki macicy, odbytu, prącia, skóry)
- bakterie – Helicobacter pyroli (prawdopodobnie rak/chłoniak żołądka)
- pasożyty – motylica wątrobowa (rak wątroby), przywra krwi (rak pęcherza moczowego)
- promieniowanie UV
- promieniowanie Rtg i gamma (jonizujące)
- działanie wysokich temperatur
- aflatoksyny z pleśni (rak wątroby)
- arsen (rak wątroby, oskrzeli)
- nikiel (rak oskrzeli i zatok przynosowych)
- azbest (rak oskrzeli)
- substancje smoliste
- uretan, iperyt
- azotyny i azotany zawarte w żywności
- środki owadobójcze
- i wiele innych
Klasyfikacja TNM
Do oceny stopnia zaawansowania nowotworu służy klasyfikacja TNM. Opiera się ona na analizie takich „parametrów” jak:
- T – tumor – guz (zwraca się uwagę na istnienie guza, jego wielkość, lokalizację i ewentualną zdolność dawania przerzutów)
- N – nodules – węzły chłonne (tu określa się czy wystąpiły przerzuty do węzłów chłonnych, także tych bardziej oddalonych od guza)
- M – metastases – przerzuty (poszukuje się lub zaprzecza istnieniu przerzutów w odległych narządach)
Rozwój cywilizacji nie pominął medycyny. Obecnie stosuje się wiele metod leczenia przeciwnowotworowego z coraz lepszym skutkiem. Łączy się je ze sobą (terapia skojarzona), co pozwala na jeszcze bardziej efektywną terapię. Są one niestety obarczone ryzykiem wielu powikłań, jednak to dzięki nim możliwe jest wyleczenie. Terapie są różnie znoszone przez pacjentów i budzą wśród nich wiele lęków i wątpliwości. Poznajmy w skrócie metody terapii nowotworów.
Na stole operacyjnym
Metoda chirurgiczna polega na usunięciu samej zmiany nowotworowej i marginesu zdrowej tkanki (jeżeli zmiana nie jest bardzo zaawansowana) lub całego narządu który obejmuje (zabiegi radykalne). Jednak nie zawsze można pozostać przy samym leczeniu operacyjnym. Uzupełniająco stosuje się np. chemioterapię, po ty by zredukować ewentualne pozostałości i mikroprzerzuty.
Istnieją jeszcze zabiegi cytoredukcyjne, które polegają na częściowym usunięciu guza i wdrożeniu chemioterapii, która powinna (nie musi) zahamować rozwój nowotworu lub go unicestwić. Często też stosuje się tzw. zabiegi paliatywne, które mają ulżyć w cierpieniu i poprawić jakość życia, a niekiedy je przedłużają. Przykładem takiego zabiegu jest np. wyłonienie stomii na powłokach brzusznych w przypadku daleko posuniętego raka jelita grubego.
Radioterapia
Jest to sposób leczenia nowotworu, w którym wykorzystywane jest promieniowanie jonizujące. Polega ona na naświetlaniu tych partii ciała, w których ulokował się nowotwór. Niestety niszczy też zdrowe komórki, co daje się odczuć w różnych objawach niepożądanych. Sam zabieg naświetlania nie jest bolesny. Radioterapię dzielimy na:
- brachyterapię (źródło promieni przylega do zmiany lub się w niej znajduje)
- teleterapię (naświetlanie z odległości)
Chemioterapia
Ten rodzaj leczenia polega na wprowadzeniu do organizmu osoby chorej leków cytostatycznych. Leki mogą być podawane doustnie oraz w formie zastrzyku podskórnego i dożylnego lub dożylnej kroplówki. Cytostatyki podobnie jak promieniowanie jonizujące, niszczą zmiany nowotworowe, ale też zdrowe tkanki. Ze względu na cele chemioterapii, możemy podzielić ją na:
- radykalną (całkowita eliminacja komórek nowotworowych)
- indukcyjną (zmniejszenie masy nowotworu przed zabiegiem operacyjnym)
- neoadjuwantowa (uzupełniająca – wczesna eliminacja mikroprzerzutów)
- adjuwantową (uzupełniająca – eliminacja ewentualnych mikroprzerzutów po leczeniu operacyjnym)
- jednoczasową (np. razem z radykalną radioterapią, co ma swoje plusy w postaci zwiększenia wrażliwości komórek nowotworowych na promienie)
Jest przeznaczona do leczenia nowotworów hormonozależnych, a więc głównie raka piersi, trzonu macicy i prostaty. Wywołuje się takie zmiany hormonalne, które hamują wzrost nowotworu. Istnieją różne rodzaje leczenia hormonalnego tych chorób:
- podawanie hormonów w celu terapii uzupełniającej, neoadjuwantowej, paliatywnej
- blokada „u źródła” - wyłączenie lub usunięcie narządu wydzielającego hormonalne (chirurgicznie, farmakologicznie, naświetlanie)
- blokada „u celu” - blokowanie receptora hormonu w komórce nowotworowej
Immunoterapia
To metoda leczenia nowotworów, polegająca na stymulowaniu układu odpornościowego różnymi lekami np. interferony, szczepionki przeciwnowotworowe. Wywołuje się reakcję odpornościową przeciw nowotworowi.
Biologiczna terapia celowana
Jest to nowa metoda leczenia, której dużą zaletą jest znaczna oszczędność zdrowych komórek. Leki biologiczne hamują patologiczny rozrost komórek nowotworu na różne sposoby. Przykładami takich farmaceutyków są: herceptyna stosowana w raku piersi, gefitynib i erlotynib – wykorzystywane w leczeniu raka płuc.
Profilaktyka nowotworów
Do zasadniczych elementów profilaktyki nowotworów zalicza się walkę z czynnikami ryzyka. Do minimum należy ograniczyć ekspozycje na promieniowanie, działanie wysokich temperatur, wspomnianych chemikaliów i drobnoustrojów. Bardzo ważną rolę odgrywa styl życia – a więc zdrowe żywienie, aktywność fizyczna i rezygnacja z używek. Trzeba wystrzegać się przetworzonej i genetycznie modyfikowanej żywności, na rzecz świeżych i naturalnych produktów.
Jeżeli jesteśmy rodzinnie obciążeni chorobami nowotworowymi, warto przeprowadzić badania genetyczne w specjalistycznej poradni, które identyfikują geny w których zapisana jest informacja o nowotworze. Dzięki temu zostaniemy otoczeni szczególną opieką, co też od nas będzie wymagało sumienności w stawaniu się na badania kontrolne.
Ponadto trzeba korzystać ze specjalistycznych badań profilaktycznych, jak samobadanie piersi (zarówno mężczyźni jak i kobiety), mammografia, cytologia, USG przezpochwowe, samobadanie jąder, badania prostaty i inne.
Na podstawie:
Wronkowski Z., Brużewicz S., Chemioterapia i radioterapia, PZWL, Warszawa 2007
Katarzyna Ziaja
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
