Spis treści:
- Co to jest odczulanie - jak działa immunoterapia alergenowa?
- Jak kwalifikuje się pacjenta do odczulania?
- Przeciwwskazania do odczulania
- Rodzaje preparatów stosowanych w odczulaniu
- Jak długo trwa odczulanie?
- Kiedy wykonuje się odczulanie?
- Działania niepożądane po odczulaniu
- Jaka jest skuteczność odczulania?
- Najpopularniejsze metody odczulania i cena
Co to jest odczulanie (immunoterapia alergenowa)?
Odczulanie (inaczej immunoterapia alergenowa, immunoterapia swoista, szczepienia alergenowe) polega na podawaniu stopniowo wzrastających dawek alergenu, na który pacjent jest uczulony, w celu wytworzenia tolerancji układu immunologicznego na ten alergen i ograniczenia lub zlikwidowania objawów alergii.
Według WHO immunoterapia jest jedyną opcją leczenia, która może zmienić naturalny przebieg alergii. Jest w stanie zahamować rozwój uczuleń na kolejne alergeny, a nawet całkowicie wyleczyć z alergii. Zapobiega astmie oskrzelowej. Dlatego też odczulanie najlepiej rozpoczynać w jak najmłodszym wieku (jednak są ograniczenia, o których niżej).
Szczepionkę alergenową podaje się:
- podskórnie – tzw. iniekcje,
- podjęzykowo – jako krople lub tabletki.
W obu przypadkach mechanizmy wytwarzania tolerancji na alergen są zbliżone.
Jak kwalifikuje się pacjenta do odczulania? Wskazania do immunoterapii
Nie każda osoba, która dostrzega u siebie objawy alergii, może być poddana odczulaniu. Decyzję o immunoterapii powinien podjąć lekarz alergolog w oparciu o indywidualne przesłanki. Przede wszystkim alergia musi być potwierdzona w testach skórnych lub oznaczeniem przeciwciał z klasy IgE skierowanych przeciwko konkretnym alergenom.
Jednak sam dodatni wynik testów skórnych lub na przeciwciała nie jest wystarczającym wskazaniem do rozpoczęcia immunoterapii. Muszą także występować objawy kliniczne zależne od kontaktu z alergenem, np. nieżyt nosa, astma, alergiczne zapalenie spojówek.
Wskazaniem do rozpoczęcia odczulania może być również niewystarczająca odpowiedź na leczenie farmakologiczne i zbyt mała kontrola objawów, a także konieczność ciągłego stosowania leków, szczególnie jeśli nie da się uniknąć kontaktu z alergenem.
Podsumowując, aby chory mógł być poddany odczulaniu:
- choroba alergiczna powinny być rozpoznana,
- musi być udowodniony związek między produkowaniem przeciwciał a ekspozycją na konkretne alergeny,
- musi być również udowodniony związek między alergią a objawami klinicznymi.
Dopiero po spełnieniu tych kryteriów, przeprowadzeniu podstawowych, ale i dodatkowych badań, jeśli są potrzebne (np. testu prowokacji albo badań molekularnych), można rozważyć immunoterapię swoistą.
Odczulanie u osób z alergią monowalentną i poliwalentną
Większość badań na temat odczulania dotyczy chorych z alergią monowalentną, czyli obejmującą uczulenie na jeden alergen lub grupę pokrewnych alergenów. Jednak nie ma przeciwwskazań, aby immunoterapię swoistą stosować również u osób z alergią poliwalentną, w przypadku których objawy alergii występują w wyniku kontaktu z różnymi, niespokrewnionymi alergenami.
Najbardziej sprawdzoną w badaniach klinicznych opcją, są szczepionki podskórne. Kwalifikację do immunoterapii przeprowadza zawsze lekarz alergolog. Jednak decyzja o podjęciu formy terapii należy ostatecznie do samego alergika. Musi on zdawać sobie sprawę, że decyduje się na leczenie, które wymaga dyscypliny i współpracy z lekarzem, określanej jako tzw. "compliance".
Przeciwwskazania do odczulania. W jakich przypadkach nie wykonuje się immunoterapii alergenowej?
Nie każdy alergik może skorzystać z leczenia odczulającego. Europejska Akademia Alergologii i Immunologii Klinicznej dzieli przeciwwskazania do odczulania na trzy grupy:
- przeciwwskazania kliniczne,
- przeciwwskazania bezwzględne (nowotwory złośliwe, AIDS, wiek poniżej 2 lat, astma niekontrolowana, choroby autoimmunizacyjne w ostrej fazie, ciąża),
- przeciwwskazania względne (astma częściowo kontrolowana, choroby autoimmunizacyjne w fazie remisji, przyjmowanie beta-blokerów, choroby sercowo-naczyniowe, wiek 2-5 lat, HIV, choroby psychiczne).
Poza ogólnymi przeciwwskazaniami, istnieją także przeciwwskazania czasowe, pojawiające się przed podaniem szczepionki, np.: gorączka, ostre zakażenia, ekstrakcja zęba, stan zapalny jamy ustnej, opryszczka. Skłaniają one do przełożenia planowanego odczulania na inny termin.
Rodzaje preparatów stosowanych w odczulaniu
Na rynku istnieje wiele preparatów stosowanych w odczulaniu. Mają różny skład i przeznaczenie. Co ważne, w dawce szczepionki odczulającej może znajdować się od 1 do maksymalnie 4 alergenów. Preparaty dzielą się na:
- ekstrakty wodne - naturalne substancje, niemodyfikowane (stosowane w immunoterapii podjęzykowej i podskórnej na jad owadów),
- ekstrakty o przedłużonym działaniu - alergen związany jest z nośnikiem np. wodorotlenkiem glinu albo siarczanem wapnia,
- alergoidy - ekstrakty modyfikowane chemicznie (tabletki i roztwory do immunoterapii podjęzykowej).
Jak długo trwa odczulanie?
Cały proces odczulania trwa od 3 do 5 lat. Leczenie można podzielić na trzy etapy: przyjęcie dawki początkowej, zwiększanie dawki odczulającej i leczenie podtrzymujące.
Czas trwania immunoterapii podskórnej (iniekcji)
Czas stosowania dawki początkowej w odczulaniu podskórnym wynosi 7-12 tygodni. Chory musi pojawiać się co tydzień w poradni, w której jest odczulany. Po tym czasie leczenie przechodzi w fazę podtrzymującą, a dawka szczepionki powinna być przyjmowana co 4-8 tygodni (przez 3-5 lat).
Czas trwania immunoterapii podjęzykowej
Ta forma odczulania wymaga większej systematyczności, jednak jest wygodniejsza, ponieważ nie wymaga wizyt w poradni alergologicznej, a odbywa się w domu. Dawka początkowa jest zwiększana codziennie do czasu osiągnięcia dawki podtrzymującej. Dawka podtrzymująca powinna być przyjmowana co 24-48 godzin, również przez okres 3-5 lat.
Kiedy wykonuje się odczulanie?
Odczulanie można przeprowadzać przedsezonowo lub całorocznie. W pierwszym przypadku leczenie rozpoczyna się przed sezonem pylenia. W drugim - szczepionka podawana jest przez cały rok, a w okresie zwiększonej naturalnej ekspozycji na alergen dawka leku jest zmniejszana.
Działania niepożądane po odczulaniu
Jak po każdej szczepionce, również po odczulaniu mogą wystąpić działania niepożądane.
Szacuje się, że w przypadku immunoterapii podskórnej, ogólne zdarzenia niepożądane dotyczą 2-5% pacjentów. Z tego 97% objawów ma charakter łagodny. Ciężkie reakcje występują z częstością raz na milion iniekcji. Do śmierci dochodzi raz na 2-2,5 mln iniekcji. Najczęściej w wyniku błędu ludzkiego, podania złej dawki lub innego leku.
W przypadku immunoterapii podjęzykowej ogólne zdarzenia niepożądane występują z częstością 1,4 na 100 tys. podanych dawek.
Najczęściej występują miejscowe reakcje. W 82% przypadków terapii podskórnej pojawiają się odczyny, takie jak świąd, rumień, obrzęk w miejscu wkłucia. Analogiczne reakcje występują u 75% osób przyjmujących dawki podjęzykowe. Inne objawy , które mogą pojawić się po podaniu dawki w formie podjęzykowej, to:
- bóle brzucha,
- biegunka,
- ból gardła,
- obrzęk warg/języka,
- mdłości, wymioty,
- ból w klatce piersiowej,
- obrzęk języczka.
Decyzja o ewentualnym przerwaniu leczenia zależy od rodzaju i nasilenia objawów. Podejmuje ją lekarz wraz z pacjentem.
Co ważne w zapobieganiu groźnym działaniom niepożądanym, po każdorazowej wizycie w poradni i podaniu szczepionki w formie zastrzyku wymagane jest odczekanie na miejscu 30 minut. Celem tego jest zabezpieczenie chorego w razie ewentualnej ostrej reakcji organizmu na podany alergen.
Jaka jest skuteczność odczulania?
Skuteczność odczulania jest tym wyższa, im wcześniej rozpoczęto terapię. Dlatego ważne jest, aby nie zwlekać z podjęciem decyzji o leczeniu.
Osiągnięciu lepszych rezultatów sprzyjają krótki czas trwania alergii i młody wiek . Najlepsze efekty uzyskuje się w odniesieniu do alergicznego nieżytu nosa oraz spojówek.
Jak wynika z badań, odczulanie jest skuteczniejsze również wtedy, gdy pacjent ściśle stosuje się do zaleceń, a także podczas przyjmowania wysokich dawek skumulowanych alergenu oraz gdy nie ma znacznego stanu zapalnego w dolnych drogach oddechowych.
Efekty odczulania są zauważalne w pierwszych miesiącach leczenia. Można je sprawdzić na różne sposoby. Najprostszym jest oczywiście obserwacja samego siebie i ocena objawów. Nie zawsze jest to jednak możliwe (np. przy uczuleniu na orzechy). Inną formą oceny skuteczności odczulania jest test prowokacyjny i badania czynności dróg oddechowych.
Jeśli mimo postępu leczenia nie widać poprawy, należy ponownie zbadać faktyczne istnienie alergii oraz przeprowadzić diagnostykę w kierunku chorób współistniejących.
Najpopularniejsze metody odczulania i cena
W Polsce najczęściej stosowana forma odczulania zarówno wśród dorosłych, jak i dzieci to metoda podskórna. Jest to opcja leczenia refundowana przez NFZ. Refundacji nie podlega natomiast immunoterapia podjęzykowa, trzeba za nią zapłacić z własnej kieszeni. Koszt jednego opakowania leku to 300-400 zł. Dawki są ustalane indywidualnie przez lekarza.
Źródło: prof. K. Obtułowicz (red.), Alergologia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2016.
Więcej artykułów dotyczących alergii:
Alergia pokarmowa – uczulenie na gluten, alergia na mleko, testy na alergię i nietolerancję pokarmową
Objawy alergii - jak może się objawiać uczulenie?
Alergia na pyłki - jak przetrwać okres pylenia (10 sposobów)
Przeziębienie czy alergia – przyczyny, objawy, leczenie
Odczulanie podskórne - najskuteczniejsza metoda na wygranie z alergią!
Leki na alergię bez recepty - krople do nosa, tabletki, leki ziołowe
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
