Zakażenia układu moczowego należą do częstych, dokuczliwych, czasem nawet zagrażających życiu schorzeń infekcyjnych. Częstość występowania ZUM zależy od wieku i płci, oraz od rodzaju populacji w badaniach.
Wzrasta w miarę starzenia się populacji, zdecydowanie większa u kobiet niż mężczyzn, tylko w pierwszych tygodniach życia chłopcy chorują częściej niż dziewczynki. Schorzenia te mogą dotyczyć całości układu jak i jego poszczególnych części.
Wyróżnia się następujące postacie kliniczne ZUM:
- Bakteriuria bezobjawowa,
- Zakażenia dolnego odcinka układu moczowego: zapalenie cewki moczowej, zapalenie pęcherza moczowego, zapalenie gruczołu krokowego,
- Zakażenia górnego odcinka układu moczowego: ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek.
Najczęstsze czynniki, które wywołują chorobę to bakterie, rzadziej wirusy, grzyby lub pasożyty. Źródłem bakterii wywołujących zakażenie jest przewód pokarmowy, zewnętrzne narządy płciowe, oraz w przypadku zakażeń wewnątrzszpitalnych - środowisko. Najważniejszym patogenem wywołującym zakażenie jest Escherichia coli.
Bakterie przedostają się do układu moczowego w trzech etapach:
- Kolonizacja pochwy i okolicy cewki moczowej bakteriami uratopatogennymi,
- Pasaż przezcewkowy bakterii,
- Osiedlenie się bakterii w pęcherzu moczowym.
Badania wykazały, że aby stwierdzić ZUM konieczna jest obecność w moczu odpowiednio dużej liczby bakterii, gdyż mniejsza ich ilość może pochodzić z przedniej części cewki moczowej lub okolicy okołocewkowej. Kaas wprowadził pojęcie znamiennej bakteriurii - występuje ona, gdy liczba bakterii wynosi >10 do 5 w 1 ml świeżego moczu.
Kryteria znamiennej Bakteriurii:
- >10 do 2 bakterii E. Coli/1ml lub 10do 5 innych niż E. Coli. bakterii/1ml (kobiety z objawami klinicznymi ZUM),
- >10 do 3 bakterii/1ml (mężczyźni z objawami klinicznymi ZUM),
- >10 do 5 bakterii/1ml, w kolejnych dwóch próbkach moczu u osób bez objawów ZUM,
- 10 do 2 bakterii/1ml w moczu pobranym przez nakłucie nadłonowe u osoby z objawami ZUM.
Duży problem stanowi nawracające zakażenie, które może mieć charakter wznowy lub nadkażenia. Wznowa to nawrót bakteriurii wywołany tym samym gatunkiem bakterii w ciągu 3 tygodni od zakończenia leczenia (identyfikacja gatunku bakterii oparta jest na metodach mikrobiologicznych i antybiogramie). Najczęściej wznowa świadczy o nieskutecznym leczeniu i może wynikać z obecności w nerkach zmian bliznowatych, torbieli lub wynikać z osłabienia układu odpornościowego (charakterystyczna w zakażeniach górnego odcinka układu moczowego). Z kolei nadkażenie to nawrót infekcji po 7-10 dniach od uprzedniego wyleczenia wywołany innym gatunkiem lub szczepem bakteryjnym (charakterystyczna w infekcjach dolnego odcinka układu moczowego).
Bakterie, które wywołują zakażenie mogą dostać się do układu moczowego czterema drogami:
- Wstępującą (najczęstsza) - wniknięcie przez cewkę moczową
- Krwionośną (rzadkie) - głównie w posocznicy prowadzącej do powstania ropni w nerkach
- Przez ciągłość – zakażenie powstaje z powodu obecności przetok jelitowo-moczowych
Zapobieganie
Do mechanizmów obronnych, które zapobiegają ZUM należą:
- Odczyn kwaśny moczu i pochwy (hamują wzrost bakterii),
- Prawidłowa flora bakteryjna okolicy okołocewkowej (hamuje kolonizację),
- Czynnik przeciwbakteryjny gruczołu krokowego (upośledza aktywność bakterii),
- Genetycznie uwarunkowana oporność nabłonków dróg moczowych na adhezję bakterii,
- Powleczenie pęcherza moczowego warstwą mukopilisacharydów (zapobiega przyleganiu bakterii),
- Prawidłowy mechanizm opróżniania pęcherza (utrudnia namnożenie bakterii),
- Białko Tamma- Horsfalla (zapobiega adhezji),
- Przeciwciała IgA wydzielane w drogach moczowych.
Zapobieganie polega na skrupulatnym przestrzeganiu higieny osobistej, głównie przez kobiety. Kobiety, u których zakażenie ma wyraźny związek z aktywnością seksualną powinny zaniechać stosowania krążków dopochwowych i środków plemnikobójczych. Jeżeli zakażenia będą nawracały, pomocne może okazać się oddanie moczu po stosunku i przyjęcie jednej dawki leku przeciwbakteryjnego, np. nitrofurationy 50-100 mg. Zalecane jest także wypijać większą ilość płynów, przed zaśnięciem, stosunkiem płciowym, tak, aby diureza dobowa wynosiła powyżej 2 litrów dziennie. Zakwaszanie moczu w celu zwiększenia jego aktywności przeciwbakteryjnej może być także stosowane w profilaktyce ZUM. Badania wykazały, że sok z owoców żurawiny pomaga szybciej wyleczyć się z zakażenia, gdyż zawiera związek chemiczny, który uniemożliwia bakteriom osadzanie się na ściankach dróg moczowych, zalecane jest picie 300 ml soku dziennie. Witamina C i bioflawonoidy chronią pęcherz moczowy przed osadzaniem się na jego ściankach bakterii, należy przyjmować 1000 mg wit. C i do 600 mg bioflawonoidów dziennie. Do kąpieli należy używać delikatnych i bezzapachowych mydeł i nie stosować olejków i pieniących się płynów. Poza tym należy ograniczyć pewne produkty spożywcze, które nasilają zapalenie pęcherza moczowego, należą do nich: szparagi, szpinak, buraki, pomidory, czerwone mięso i truskawki.
Leczenie
- Bakteriuria bezobjawowa - niepowikłana nie wymaga leczenia, chyba, że kobieta jest w ciąży wtedy bezwzględnie trzeba leczyć. Do zlikwidowania bakteriurii bezobjawowej w ciąży wystarczy zwykle leczenie przez 7-14 dni pod ścisłą kontrolą lekarską.
- Zakażenie dolnego odcinka przewodu moczowego - wymaga stosowania doustnej antybiotykoterapii przez 7-14 dni.
- Zakażenie górnego odcinka układu moczowego – leczenie zależne od ciężkości schorzeń, często wymagana jest hospitalizacja oraz leczenie antybiotykami podawanymi pozajelitowo.
J. Ramoss
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
