Już w chwili poczęcia zapadła decyzja o tym, jakiego koloru będą twoje oczy i że odziedziczysz niektóre talenty po ojcu, a inne po matce. W pakiecie przekazanych ci genów mogły się jednak znaleźć też te odpowiadające za zwiększone ryzyko wystąpienia pewnych dolegliwości.
1. Kości
Twoje kości są w najlepszej kondycji, gdy masz ok. 30 lat.
Z wiekiem słabną, szczególnie po menopauzie. To może prowadzić do rozwoju osteoporozy.
Co to za choroba?
Osteoporoza nazywana jest też rzeszotowieniem kości. Powoduje osłabienie szkieletu. Kości stają się delikatne i bardzo podatne na złamania. Ciężko się również zrastają.
Ryzyko odziedziczenia
Kondycja kości niemal w 80 procentach zależy od materiału genetycznego, który przekazali rodzice. Jeśli choć jedno z nich cierpi na osteoporozę, wystąpienie tej choroby u ich potomka wzrasta aż trzykrotnie.
Rodzinka pod lupą
- Dowiedz się, czy któreś z rodziców doznało złamania z błahego powodu, np. w wyniku uderzenia się o coś lub przewrócenia się. Taka skłonność do urazów może świadczyć o słabej strukturze kości, a więc i osteoporozie.
- Zapytaj rodziców, czy mieli robione badanie densytometryczne (oceniające gęstość kości). Jeśli tak, to jak lekarz skomentował ich wyniki.
- Poproś mamę, by powiedziała ci, kiedy przeszła menopauzę – bo bardzo prawdopodobne jest, że ty także będziesz przekwitać w podobnym wieku. Wczesna menopauza (ok. 40. roku życia) zwiększa zaś ryzyko osteoporozy.
- Jeśli twoja mama jest już seniorką, zmierz ją! Utrata ponad 4 cm wzrostu to nie wynik sędziwego wieku, ale prawdopodobnie zmian osteoporotycznych w obrębie kręgosłupa.
Program naprawczy:
Dobra dietA. Co najmniej 2 razy w tygodniu jadaj ryby (w tym szprotki, razem z ościami), codziennie sięgaj po nabiał (biały ser, jogurt, 2–3 plastry żółtego sera). To źródła składników niezbędnych do regeneracji kości, czyli wapnia i witaminy D. Uwaga! Niewłaściwa dieta podnosi ryzyko osteoporozy o 30 procent, i to niezależnie od skłonności genetycznych.
Ogranicz używki. Postaraj się zrezygnować lub chociaż mocno ograniczyć palenie papierosów, picie alkoholu i napojów z kofeiną – utrudniają one bowiem przyswajanie wapnia.
Ruch. Co najmniej kilka razy w tygodniu wybierz się na długi spacer. Jak najczęściej też pływaj i jeźdź na rowerze. Aktywność taka przyspiesza odbudowę kości i zwiększa ich wytrzymałość.
Badaj się. Gdy będziesz się zbliżać do menopauzy, porozmawiaj z ginekologiem o zastępczej terapii hormonalnej (ogranicza ryzyko osteoporozy). Lekarza rodzinnego poproś zaś o skierowanie na densytometrię. Powtarzaj to badanie co 2–3 lata.
2. Serce
Na choroby układu krążenia cierpią głównie ludzie starsi, ale czynniki dziedziczne mogą sprawić, że sercowe problemy ujawnią się już w okolicach czterdziestki,
a nawet wcześniej.
Co to za choroby?
Nadciśnienie tętnicze. Mówimy o nim, gdy ciśnienie krwi przekracza 140/90 mmHG. Nieleczona choroba może prowadzić do bardzo groźnych powikłań: uszkodzenia nerek, zawału serca, niewydolności mięśnia sercowego czy udaru mózgu.
Miażdżyca to efekt odkładania się w tętnicach cholesterolu. Z czasem tworzy on twarde blaszki, które blokują przepływ krwi. To przyczynia się do niedotlenienia ważnych organów (np. mózgu) i powstawania zakrzepów, a w konsekwencji do udaru mózgu czy zawału serca.
Ryzyko odziedziczenia
Wysokie ciśnienie krwi w 40 procentach przypadków ma podłoże genetyczne. Ryzyko dodatkowo wzrasta u osób mało aktywnych i nieodpowiednio się odżywiających, zwłaszcza tych, które mają otyłość brzuszną (mówimy o niej, gdy obwód pasa u kobiety przekracza 80 cm, a u mężczyzny 94 cm). Podobne obciążenie jest w wypadku miażdżycy.
Rodzinka pod lupą
- Dowiedz się, czy ktoś z bliskiej rodziny przed 60. rokiem życia cierpiał na chorobę serca, nadciśnienie, miażdżycę, miał zawał albo udar mózgu. Ryzyko wystąpienia tych problemów u wszystkich ludzi rośnie z wiekiem, ale problem ujawniający się we wcześniejszych latach może wskazywać na genetyczne skłonności.
- Zapytaj też o choroby nerek i cukrzycę (często towarzyszy im nadciśnienie) oraz czy babcia, mama i jej siostra mają żylaki nóg (jeśli tak, ty także jesteś narażona na ich wystąpienie).
Program naprawczy:
Pilnuj wagi! Utrzymując ją w normie, obniżysz ryzyko miażdżycy, nadciśnienia i żylaków. Stosuj jednak dobrą dla serca dietę (patrz „Ważne!”). Znajdź też czas na regularną aktywność – ćwiczenie minimum 3 razy w tygodniu przynajmniej po 30 minut pomaga uregulować ciśnienie krwi.
Zrelaksuj się, odpoczywaj, wysypiaj się, znajdź czas na hobby. To pomaga odreagować stres (podwyższa on ciśnienie krwi i nasila produkcję cholesterolu).
Badaj się. Co pół roku mierz ciśnienie krwi i raz w roku rób lipidogram (badanie poziomu złego i dobrego cholesterolu we krwi oraz stężenia trójglicerydów).
3. Alergie
Już prawie połowa Polaków boryka się z tą przypadłością. A ich liczba stale rośnie. To wynik środowiska, w którym żyjemy, ale także genów.
Co to za choroba?
Alergia to rezultat nadgorliwości układu immunologicznego. Normalnie powinien zwalczać tylko zagrożenia, np. atakujące organizm bakterie i wirusy. Coraz częściej jednak się myli i uznaje za wrogów także zupełnie niegroźne czynniki, np. pyłki roślin, kurz, sierść zwierząt, składniki pokarmów czy kosmetyków. Reakcją na kontakt z nimi jest stan zapalny, który objawia się wysypką, obrzękiem, katarem, łzawieniem oczu czy problemami trawiennymi.
Ryzyko odziedziczenia
Skłonność do alergii może być odziedziczona bezpośrednio od rodziców, ale i od dziadków (a nawet wcześniejszych przodków). U ludzi bez takiego obciążenia ryzyko zachorowania wynosi kilkanaście procent. Gdy alergikiem jest choć jedno z rodziców (zwłaszcza matka) – 40 procent, a gdy obydwoje – niemal 70 procent!
Rodzinka pod lupą
- Zapytaj bliskich, czy są na coś uczuleni, a także, czy w rodzinie występowały przypadki astmy i atopowego zapalenia skóry (to także choroby o podłożu alergicznym).
- Dowiedz się, czy rodzice lub dziadkowie miewają nawracające zapalenia spojówek lub sezonowy katar (być może to objawy niezdiagnozowanej alergii).
Program naprawczy:
mądrze się lecz. Nie lekceważ nawet zwykłej infekcji, bo gdy się rozwinie, może wymagać zastosowania antybiotyków. Nadużywanie ich osłabia układ odpornościowy, co może uaktywniać reakcję alergiczną.
Unikaj chemii, np. detergentów w sprayu (wdychanie ich oparów może uaktywnić uczulenie). Stroń też od produktów ze sztucznymi konserwantami, barwnikami i aromatami.
4. Cukrzyca
Z chorobą tą zmaga się prawie 3 miliony Polaków. W dużej mierze to efekt trybu życia, ale nie tylko. Skłonności genetyczne także się do tego przyczyniają.
Co to za choroba?
Cukrzyca to wynik niedoboru insuliny lub odporności komórek na ten hormon. Insulina (wytwarza ją trzustka) odpowiada za transport krążącego we krwi cukru (glukozy). Gdy zamiast trafiać do komórek, krąży w nadmiarze we krwi, uszkadza naczynia krwionośne i zasilane przez nie organy. Cukrzyca ma kilka odmian. Dwa podstawowe to typ I i typ II. Cukrzyca typu I ujawnia się nagle. Występuje głównie u dzieci i ludzi młodych (do 20. roku życia). Wynika z trudnej do przewidzenia reakcji układu odporności, która powoduje niszczenie komórek trzustki odpowiedzialnych za wytwarzanie insuliny. Cukrzyca typu II pojawia się u ludzi dojrzałych i starszych (choć zdarza się też u młodzieży). Zazwyczaj jest efektem niewłaściwej diety i braku ruchu, które prowadzą do nadwagi.
Ryzyko odziedziczenia
W przypadku cukrzycy typu I skłonności genetyczne nie mają wielkiego znaczenia. Prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby u dziecka wynosi 5 procent – jeśli diabetykiem jest ojciec, i 2,5 procent, gdy choruje matka.
O wiele więcej geny mają do powiedzenia przy cukrzycy typu II. Jeżeli ma ją choć jedno z rodziców, to ryzyko zachorowania przez dziecko sięga nawet 50 procent!
Rodzinka pod lupą
- Odnotuj nie tylko występowanie cukrzycy u rodziców, ale także dowiedz się, czy któreś z dziadków (po stronie ojca lub matki) chorowało na cukrzycę. Wprawdzie im dalsze pokolenie, tym mniejsze ryzyko odziedziczenia choroby, ale występowanie cukrzycy u przodków może nasilać rodzinne skłonności.
- Zapytaj mamę, czy w trakcie ciąży stwierdzono u niej tzw. cukrzycę ciężarnych. Dolegliwość ta zwiększa ryzyko zachorowania na cukrzycę typu II u kobiety, ale także u dziecka, które nosiła w łonie.
Program naprawczy:
- Mierz poziom glukozy we krwi.
Rób to minimum raz w roku.
- Trzymaj linię! Nadwaga zwiększa oporność komórek na działanie insuliny. Aby do tego nie dopuścić, warto zrzucić nadwyżkę kilogramów. Najlepsza dla ciebie będzie dieta obfitująca w warzywa, chude mięso, niskotłuszczowy nabiał i ryby. Produkty te są niskokaloryczne. Po ich zjedzeniu nie ma też gwałtownych skoków glukozy. Aby nie podnosić poziomu cukru, ogranicz owoce, produkty zawierające cukier i białą mąkę. Jeśli masz ochotę na pieczywo, sięgnij po razowe. By dieta przyniosła jeszcze lepsze efekty, postaraj się ćwiczyć. Na aktywność przeznacz przynajmniej 3 godziny w tygodniu (podziel to na minimum 3 treningi).
5. Mózg
Każdemu z nas zdarza się o czymś zapomnieć. Miewamy też problemy z koncentracją – im jesteśmy starsi, tym częściej. To normalne. Prawdziwy problem pojawia się, gdy wystąpi demencja.
Co to za choroba?
demencja może mieć różne podłoże (np. nadużywanie alkoholu, miażdżyca naczyń mózgowych i choroby uszkadzające nerwy w mózgu). Najczęstszą przyczyną jest choroba Alzheimera – odpowiada nawet za 70 procent przypadków demencji. Powoduje obumieranie komórek nerwowych mózgu. To prowadzi do utraty zdolności jasnego myślenia, pogorszenia pamięci
i sprawności ruchowej, a także zmian w osobowości (np. ataki agresji, zamykanie się w sobie). Sprawny niegdyś człowiek staje się całkowicie zależny od otoczenia.
Ryzyko odziedziczenia
Według badaczy za 15–20 procent przypadków ChorobY Alzheimera odpowiadają geny. Ryzyko staje się większe, gdy choroba ujawniła się u matki.
Rodzinka pod lupą
- Jeśli w twojej rodzinie są już stwierdzone przypadki demencji, zaznacz je na drzewie genealogicznym.
- Zanotuj sobie także występowanie w rodzinie chorób, które mogą się przyczyniać do otępienia (inna nazwa demencji). Są to np.: miażdżyca naczyń mózgu (skleroza), cukrzyca, udary mózgu, choroba Parkinsona.
- Przyjrzyj się zachowaniu seniorów. Początki demencji ujawniają się zwykle ok. 60. roku życia. Wymagające zbadania objawy to: postępujące zaburzenia pamięci (np. zapominanie imion bliskich), poczucie zagubienia, apatia i zamykanie się w sobie, unikanie wykonywania codziennych czynności lub niezdarne radzenie sobie z nimi (które wcześniej nie występowało).
Program naprawczy:
- Nadzoruj terapię – jeśli podejrzewasz, że ktoś z bliskich ma demencję, umów tę osobę (i idź z nią) do lekarza, najpierw do internisty, potem też do neurologa i psychiatry. Jeśli diagnoza się potwierdzi, pilnuj, by senior stosował się do zaleceń lekarzy. Wprawdzie nie ma jeszcze cudownego leku na demencję, ale te, które są, łagodzą część objawów.
- Zadbaj o siebie. Wprawdzie nie ma sposobu, by zapobiec np. chorobie Alzhei-
mera, ale nawet skłonność dziedziczna nie oznacza, że jesteś skazana na otępienie. Zamiast więc pogrążać się w czarnych myślach, zrób coś dla swojego mózgu. Odstaw używki, nie unikaj ruchu, ryb i warzyw. Wysypiaj się, śmiej, relaksuj i... trenuj mózg (rozwiązuj krzyżówki i czytaj).
6. Rak
Wiele nowotworów ma podłoże dziedziczne. Na szczęście, wiedząc o tym, można je wykryć na etapie, kiedy są jeszcze uleczalne!
Co to za choroba?
Rak, czyli nowotwór złośliwy, powstaje w wyniku mutowania i niekontrolowanego namnażania się komórek. Rozrastające się w ten sposób tkanki są niczym pasożyt wysysający siły z organizmu.
Ryzyko odziedziczenia
U osób, które odziedziczą zmutowane geny, ryzyko nowotworu wzrasta nawet do 60 procent (zależnie od rodzaju raka).
Im bliższe pokrewieństwo (matka, córka, siostra itp.), tym prawdopodobieństwo otrzymania wadliwego genu jest wyższe.
Rodzinka pod lupą
- Zapytaj o wszystkie przypadki nowotworów w rodzinie. Nawet jeśli powiązania między nimi wydają się nielogiczne, odnotuj je na genealogicznym drzewie. To ważne, bo np. fakt, że ojciec cierpi na raka prostaty, może wskazywać na to, że jego córka odziedziczy geny, które zapoczątkują u niej raka piersi!
Program naprawczy:
- Upewnij się! Jeśli z zebranych przez ciebie informacji wynika, że możesz być obciążona dziedzicznie chorobą nowotworową, koniecznie powiedz o tym lekarzowi i poproś go o skierowanie do poradni genetycznej. Adres najbliższej placówki znajdziesz na stronie Międzynarodowego Centrum Nowotworów Dziedzicznych: www.genetyka.com. Dla osób ubezpieczonych w NFZ podstawowy wariant badania jest bezpłatny, dla pozostałych to wydatek ok. 300 zł.
- Bądź pod kontrolą lekarza. Jeżeli okaże się, że rzeczywiście odziedziczyłaś zmutowany gen, lekarz ustali dostosowany do twoich potrzeb grafik badań kontrolnych. Nie pomijaj żadnego z nich. Szczegółowa i regularna diagnostyka to jedyny sposób, aby wykryć raka wtedy, gdy jest łatwy do zwalczenia.
- Żyj zdrowo. Niektóre czynniki mogą wywoływać raka niezależnie od skłonności dziedzicznych. By nie prowokować losu, postaraj się więc stronić od papierosów i wysoko przetworzonej żywności (ze sztucznymi barwnikami, aromatami i konserwantami). Podczas urlopu, zamiast wdychać spaliny, wyjedź na wieś. Tam jednak nie wysiaduj godzinami na słońcu. Pamiętaj, że promieniowanie UV szkodzi.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!