Czy rak i nowotwór to to samo?
Nowotwory różnicujemy ze względu na tkanki, z których wywodzą się komórki go tworzące, dodając do określenia organ będący pierwotnym miejscem jego powstania – np. rak płuc, potworniak jajnika.
Przywykliśmy używać słowa „rak” w stosunku do wszystkich nowotworów, które znamy. Tymczasem w języku medycznym termin „rak” odnosi się tylko do nowotworów złośliwych wywodzących się z tkanki nabłonkowej i gruczołowej. Nie można natomiast powiedzieć, że glejak – zmiana pojawiająca się w otoczeniu tkanki mózgowej – jest rakiem.
Niestety praktycznie każda tkanka naszego organizmu może ulec przemianie do nowotworu łagodnego lub złośliwego.
Czym jest nowotwór łagodny?
Nowotwór łagodny, inaczej niezłośliwy (łac. neoplasma benignum), jest utworzony z komórek zróżnicowanych i dojrzałych, o budowie mało odbiegającej od obrazu prawidłowych tkanek. Jest dobrze ograniczony, często otorbiony, rośnie wolno, rozprężająco (uciskając sąsiadujące tkanki), nie daje przerzutów, a po należytym jego usunięciu nie powstaje wznowa (czyli ponowny rozrost nowotworu w tym samym miejscu) i daje 100% szans na wyleczalność.
Wywiera jednak często szkodliwy wpływ na organizm – spowodowany produkcją jakiegoś hormonu lub występowaniem krwawienia z jego wnętrza czy też zamknięciem światła naczynia, uciskiem nerwu albo po prostu ulokowaniem się w ważnym dla życia organie, np. mózgu czy sercu i upośledzeniem jego funkcji.
Czym jest nowotwór złośliwy?
Nowotwór złośliwy (łac. neoplasma malignum; ang. cancer) to najczęściej guz utworzony z komórek o niskim zróżnicowaniu (niedojrzałych), o budowie odmiennej (nieraz całkiem znacznie) od obrazu prawidłowych tkanek. Charakteryzuje się szybkim wzrostem, nieprawidłową budową komórek (czyli tzw. atypią) i brakiem torebki. Rozprzestrzenia się poprzez naciekanie pobliskich tkanek (czyli wrastanie między komórki), co upośledza ich funkcję.
Naciekając naczynia limfatyczne i krwionośne, przedostaje się do ich światła. Gdy komórki nowotworowe zostają przetransportowane do innej (często odległej) części ciała, właśnie za pomocą krwi, limfy lub płynu mózgowo-rdzeniowego, i tam „osiądą” i zaczną się rozmnażać, dochodzi do powstania tzw. przerzutu (czyli ogniska wtórnego nowotworu).
Każdy nowotwór złośliwy – zależnie od swojego typu – posiada inne ryzyko powstania przerzutu. Jednak produkcja i rozprzestrzenianie się komórek nowotworowych może następować już na wczesnym etapie rozwoju choroby, czasem nawet gdy nie widać jeszcze zmiany „gołym okiem”. Po powstaniu wtórnego ogniska również ono może dawać kolejne przerzuty, co prowadzi do tzw. rozsianego procesu nowotworowego. Uniemożliwia to często efektywną terapię, skutkuje koniecznością wykonania kolejnego (lub nawet kolejnych) zabiegów chirurgicznych (tzw. wycięcia przerzutów), koniecznością zastosowania chemio- lub radioterapii jako leczenia uzupełniającego lub przy braku takiej możliwości – doprowadza do śmierci chorego.
Tabela 1. Porównanie cech nowotworów łagodnych i złośliwych
|
CECHY BIOLOGICZNE |
NOWOTWÓR ŁAGODNY |
NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY |
|
Wzrost |
powolny (lata) |
szybki (miesiące) |
|
torebka ograniczająca guz |
obecna |
brak |
|
Zróżnicowanie (dojrzałość) komórek |
wysoki stopień (dojrzałe) |
niski stopień (niedojrzałe) |
|
Przerzuty |
nie |
tak |
|
Naciekanie |
nie |
tak |
|
lokalna agresja |
nie |
tak |
|
Produkcja czynników wyniszczających |
nie |
tak |
Zobacz też dział ABC nowotworów
Czym są nowotwory półzłośliwe?
Powszechnie wyróżnia się jeszcze trzecią grupę – tzw. nowotwory półzłośliwe lub inaczej – nowotwory o złośliwości miejscowej. Charakteryzują się one dużą masą tkankową uciskającą otoczenie, zdolnością naciekania i niszczenia otoczenia, nawrotowością, zdolnością wszczepiania. Praktycznie nie dają one przerzutów, ale zdolność ta potencjalnie w nich istnieje i może ujawnić się nieraz bardzo późno, po wielu zabiegach chirurgicznych i wznowach. Z tego względu nowotwory półzłośliwe wymagają starannego podejścia chirurgicznego z uwzględnieniem szerokich granic wycięcia.
Klasyfikacja histologiczna i stopień zaawansowania nowotworów
W niektórych nowotworach złośliwych możliwa jest ocena złośliwości na podstawie kryteriów histologicznych. Zwykle podziały uwzględniają trzy lub cztery stopnie złośliwości, oznaczając je cyframi rzymskimi.
W zależności od stopnia dojrzałości komórkowej (czyli podobieństwa nowotworu do tkanki, z której pochodzi) nowotwory klasyfikuje się jako:
- dobrze zróżnicowane (Io);
- umiarkowanie zróżnicowane (IIo);
- mało zróżnicowane (IIIo);
- niezróżnicowane lub anaplastyczne, jeżeli występuje utrata identyczności z tkanką, z której pochodzą.
W celu oceny stopnia zaawansowania procesu nowotworowego stosowana jest tzw. klasyfikacja TNM. Dodanie do symboli literowych cyfr arabskich dokładnie odzwierciedla stopień klinicznego zaawansowania procesu nowotworowego, ponieważ skala ta ma na celu ocenę jego rozległości. Jest ona oparta na określeniu trzech elementów:
- T (tumor) – guz; zależnie od typu guza kategoryzuje się poszczególne wymiary do odpowiednich grup, najczęściej od 1 do 5;
- N (nodulus) – węzły chłonne; zajęcie węzłów w poszczególnych lokalizacjach szereguje do odpowiedniej kategorii;
- M (metastasis) – przerzuty odległe; najczęściej obowiązuje podział: M0 – bez przerzutów, M1 – przerzuty obecne.
Razem z klasyfikacją histologiczną (czyli określeniem, z której tkanki wywodzi się nowotwór) pomaga to w zaplanowaniu leczenia i w ocenie jego wyników, daje wskazówki co do rokowania.
Zobacz też: Skutki uboczne chemioterapii
Podsumowanie klasyfikacji
Jeśli chodzi o nowotwory złośliwe, w organizmie ludzkim (bo to ich się najbardziej obawiamy), najczęściej mamy do czynienia z rakami – czyli nowotworami złośliwymi wywodzącymi się z tkanki nabłonkowej, oraz z mięsakami – czyli guzami nienabłonkowymi pochodzenia mezodermalnego.
W tej grupie nowotworów mieszczą się guzy wywodzące się ze zróżnicowanych tkanek, pochodzących ze środkowego listka zarodkowego, bądź też z wielopotencjalnych komórek mezenchymalnych. W piśmiennictwie onkologicznym dużą część tych nowotworów ujmuje się w niezbyt dokładnie zdefiniowanej grupie „guzów tkanek miękkich” (ang. soft tissue tumours). Do guzów tkanek miękkich nie należą na przykład nowotwory rozwijające się w kościach, ale zalicza się doń nowotwory obwodowego układu nerwowego.
Nowotwory z tkanki mezenchymalnej (zwłaszcza złośliwe) występują znacznie rzadziej niż nowotwory powstające z tkanek nabłonkowych, mniej powszechna jest też znajomość ich charakterystyk biologicznych. Między innymi zdefiniowanie „mięsaka przedinwazyjnego” czy też określenie fazy przedinwazyjnej mięsaka jest znacznie trudniejsze. Przy wstępnej diagnostyce histopatologicznej tej grupy guzów (zwłaszcza złośliwych) często stosuje się roboczy podział na nowotwory drobnookrągłokomórkowe, nowotwory wrzecionowatokomórkowe i nowotwory polimorficznokomórkowe. Bardziej szczegółowa diagnostyka wymaga zwykle złożonych odczynów histochemicznych i immunohistochemicznych, w wyniku których często okazuje się, że guzy te są rozrostami poliklonalnymi.
Przykładowe określenia nowotworów:
- zmiany łagodne: tłuszczak (z tkanki tłuszczowej), włókniak (z tkanki włóknistej), mięśniak (z tkanki mięśniowej gładkiej);
- zmiany złośliwe: raki (z tkanki nabłonkowej) – np. rak płuc, rak jajnika; mięsaki (z tkanki łącznej, czyli tzw. tkanki mesenchymalnej i neuroektodermalnej), np. włókniakomięsak skóry, mięsak prążkowokomórkowy pęcherza moczowego; inne (białaczka – z tkanki krwiotwórczej, nowotwory zarodkowe, glejaki – z tkanki nerwowej).
Zobacz też: Czym jest nowotwór?
Źródło: materiały prasowe Apella/mn
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
