Leczenie chorób nowotworowych może, ale nie musi, przebiegać z występowaniem mniej lub bardziej uciążliwych dla pacjenta objawów ubocznych, takich jak:
- anemia,
- leukopenia,
- trombocytopenia,
- nudności i wymioty,
- zaparcia, biegunki,
- zmęczenie,
- łysienie,
- bóle, mrowienie i drętwienie kończyn.
Anemia
W przypadku anemii (niedokrwistość) chorzy mogą odczuwać osłabienie, szybko się męczą (uczucie duszności przy wysiłku), mogą mieć zawroty i bóle głowy, uczucie szybkiego bicia serca (kołatania) czy wrażenie szumu w uszach. Jeśli objawy takie pojawiły się nagle, a ich intensywność narasta, należy jak najszybciej skontaktować się ze swoim lekarzem rodzinnym.
Aby złagodzić skutki anemii po chemioterapii, warto:
- dużo odpoczywać w ciągu dnia,
- powoli wstawać z pozycji leżącej lub siedzącej,
- pić dużo płynów w ciągu dnia,
- nie unikać mięsa w diecie, stosować się do zaleceń dietetycznych,
- regularnie zażywać przepisane leki i środki wspomagające.
Leukopenia
Białe komórki krwi – leukocyty – odpowiedzialne są przede wszystkim za obronę przeciw zakażeniom, dlatego ich spadek, który zawsze występuje po chemioterapii może być groźny. Niedobór leukocytów we krwi najczęściej przebiega bezobjawowo, ale może manifestować się infekcją. Jeśli więc pojawią się objawy, takie jak temperatura powyżej 38 stopni, dreszcze, kaszel, ból gardła, lub inne zakażenie, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, który przepisze odpowiednie antybiotyki.
Aby zmniejszyć ryzyko infekcji, należy unikać kontaktu z osobami przeziębionymi, kaszlącymi, z czynną lub rozpoczynającą się infekcją, zmniejszyć do minimum przebywanie w dużych skupiskach ludzkich, takich jak sklepy, koncerty, uczelnie oraz w środkach komunikacji publicznej, np. w autobusach, pociągach itp. Nie ma natomiast jakichkolwiek przeciwwskazań do spacerów przy dobrej pogodzie, choć należy się powstrzymać od intensywnego wysiłku fizycznego i unikać bezpośredniej ekspozycji na słońce.
Warto również często wietrzyć pomieszczenie, w którym przebywamy, często myć ręce, przynajmniej kilkanaście razy dziennie, w tym po każdym pobycie w toalecie, często wykonywać toaletę jamy ustnej, unikać pokarmów pochodzących z nieznanego źródła, unikać skaleczeń z przerwaniem ciągłości skóry (np. przy goleniu), które też może stać się miejscem wtargnięcia zakażenia, kobiety miesiączkujące nie powinny używać w czasie leczenia cytostatycznego tamponów, a jedynie zwykłe podpaski (tampony, zatrzymując wydalaną krew mogą sprzyjać infekcji).
Warto wiedzieć: Czy żelazo może uchronić przed anemią?
Trombocytopenia
Płytki krwi – trombocyty – są komórkami uczestniczącymi w krzepnięciu krwi. Spadek ich ilości powoduje zaburzenie tego procesu i objawia się: łatwym powstawaniem zasinień na skórze, przedłużonym krwawieniem z ran, z nosa, z dziąseł w trakcie mycia zębów.
Na skórze często pojawiają się małe, wielkości kilku milimetrów, okrągłe, czerwono-sine wybroczyny. Łatwo je zauważyć w miejscach ucisku ubrania (np. pod paskiem), na przedramionach, łydkach, ale także w każdym innym miejscu na skórze lub śluzówkach jamy ustnej. Czasami mocz jest podbarwiony kolorem krwi lub pojawia się obfita, przedłużająca się miesiączka.
Trombocytopenia może wywołać także bardzo poważne obrażenia, które mogą być bezpośrednim zagrożeniem życia.
W przypadku małopłytkowości należy:
- delikatnie, miękką szczoteczką i letnią wodą myć zęby,
- nawilżać usta wazeliną, aby zapobiegać ich wysychaniu, pękaniu i ewentualnemu krwawieniu,
- dbać o regularne wypróżnienia, unikać zaparć, aby ograniczyć zranienia delikatnej błony śluzowej odbytu i krwawień,
- unikać urazów mechanicznych, aby nie prowokować powstawania zasinień na skórze, a także krwiaków wewnątrz organizmu, np. w jamie brzusznej czy w czaszce,
- nosić luźne ubrania (np. skarpetki) i buty, aby niepotrzebnie nie uciskać skóry,
- ograniczyć do minimum wysiłek fizyczny,
- nie stosować leków przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych bez wyraźnego zalecenia ich przez lekarza; mogą one nasilać objawy małopłytkowości poprzez uszkodzenie i spadek ilości płytek we krwi.
W przypadku trombocytopenii przeciwwskazane jest przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego (aspiryny).
W przypadku pojawienia się krwawienia, należy zranione miejsce ucisnąć czystym wacikiem, tamponem lub gazą. Jeśli krwawienie nie ustępuje należy niezwłocznie zasięgnąć porady lekarskiej.
Sprawdź: Siniak, czyli krwiak – jak zmniejszyć ból?
Nudności i wymioty
Nudności i wymioty w czasie chemioterapii można podzielić na:
- występujące jeszcze przed chemioterapią, często już na sam widok szpitala czy ambulatorium; ten typ jest częstszy u osób, które miały nasilone nudności przy poprzednich cyklach;
- występujące w dniu chemioterapii (najczęstsze);
- występujące w 2.-3. dniu po chemioterapii.
Aby uniknąć nudności i wymiotów, należy profilaktycznie stosować leki przeciwwymiotne. W przypadku ich nieskuteczności, należy zgłosić to lekarza, który zmieni ich dawkę lub przepisze inne środki. Warto również rano przed podaniem leków cytostatycznych zjeść lekkostrawne śniadanie, złożone przede wszystkim z pokarmów płynnych, łatwo przyswajalnych, bezmlecznych (mleko u wielu osób może nasilać wymioty), próbować odwrócić uwagę od tych nieprzyjemnych symptomów przez rozmowę z rodziną, czytanie książek czy czasopism w trakcie wlewu chemioterapii itp.
Biegunka
W przypadku pojawienia się biegunki nie wolno zapomnieć o piciu dużej ilości przegotowanej wody lub innych chłodnych przegotowanych płynów, aby zapobiec odwodnieniu organizmu, przestrzeganiu lekkostrawnej diety. Przedłużająca się i wyczerpująca biegunka jest bezwzględnym wskazaniem do zasięgnięcia porady lekarskiej.
Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
Błona śluzowa jamy ustnej jest cienka i delikatna, ale gdy jest zdrowa dobrze chroni głębsze części jamy ustnej przed mechanicznymi uszkodzeniami w czasie jedzenia, przed gorącymi i ostrymi pokarmami. Uszkodzenie błony śluzowej powoduje jej obrzęk, ból nasilający się w czasie jedzenia i przełykania. Dochodzi też często do wtórnych zakażeń bakteryjnych i grzybiczych. Jama ustna staje się zaczerwieniona, obrzmiała, mogą pojawić się w niej owrzodzenia lub białe płaskie naloty. Należy od razu po chemioterapii zadbać o nieuszkodzoną jeszcze błonę śluzową i nie narażać jej na dodatkowe szkodliwe bodźce.
Warto więc:
- myć zęby po każdym posiłku miękką szczoteczką, ostrożnie używając delikatnej pasty (do czasu pojawienia się owrzodzeń, gdy stosowanie szczoteczki będzie dodatkowym kłopotem),
- często płukać jamę ustną roztworem sody oczyszczonej (jedna łyżeczka na szklankę przegotowanej wody), szałwią lub przegotowaną chłodną wodą; nie należy używać do płukania nalewek (np. z rumianku czy szałwii), gdyż one w swoim składzie zawierają alkohol, który ma działanie podrażniające,
- jeść posiłki lekkostrawne, bez ostrych przypraw, niezbyt słone i niesłodkie, o temperaturze pokojowej (niegorące!),
- nie pić gorących napojów, które narażają błonę śluzową na dodatkowe urazy,
- nie pić alkoholu i nie palić papierosów (obie używki mają działanie silnie podrażniające).
Zapalenie błony śluzowej z nasilonymi objawami wymaga konsultacji lekarskiej i przyjmowania profilaktycznie leków przeciwgrzybiczych, przeciwwirusowych i przeciwbakteryjnych.
Dowiedz się także: Ból brzucha, nudności, wymioty - co robić?
Łysienie
Łysienie pojawia się bardzo często po leczeniu chemioterapią. Jednak jest objawem przemijającym. Także rzęsy i brwi mogą ulec przerzedzeniu w następstwie leczenia przeciwnowotworowego.
Pierwszych oznak łysienia należy spodziewać się po około 2 tygodniach od rozpoczęcia chemioterapii. Warto wtedy zdecydować się na:
- znaczne skrócenie włosów,
- użycie do czesania miękkiej szczotki,
- aby dodatkowo nie podrażniać skóry głowy,
- mycie głowy ciepłą, ale niegorącą wodą z użyciem delikatnych
- szamponów.
W razie potrzeby, można poprosić lekarza o wypisanie wniosku na perukę.
Po zakończeniu chemioterapii włosy odrastają, choć czasem następuje to dopiero po upływie 12 miesięcy. Przez pierwsze pół roku po chemioterapii nie należy stosować farb i lakierów do włosów.
Podrażnienie skóry po radioterapii
Występuje w obszarze napromieniania z różnym nasileniem. Podrażnienie skóry może wyglądać jak poparzenie słoneczne, skóra może się łuszczyć na sucho i wilgotno. Włosy rosnące w polu napromieniania z reguły wypadają. Łysienie po radioterapii jest najczęściej objawem przemijającym, ale odrost włosów może rozpocząć się najwcześniej kilka miesięcy po zakończeniu leczenia.
W czasie cyklu radioterapii należy pamiętać, by:
- nie myć wodą okolic napromienianych przez około 2 tygodnie,
- unikać bezpośredniego działania promieni słonecznych,
- na okolice, w których odczyn jest intensywny (bolesne zaczerwienienie) można stosować panthenol w aerozolu lub linomag w maści, lub w kremie.
Polecamy: W jaki sposób leczy się chłoniaki?
Źródło: opracowane na podstawie materiałów edukacyjnych zamieszczonych na stronie Stowarzyszenia Przyjaciół Chorych na Chłoniaki „Przebiśnieg” www.przebisnieg.org/ materiały przesłane przez HealthWay/ mk
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
