Czym jest cyberbulling?

fot. Fotolia

Internet jako pole walki

Środki komunikowania mogą służyć jako narzędzie realizacji agresji wobec innych. Bez względu na to, który z omówionych w pierwszym rozdziale sposobów definiowania mediów jako środka komunikacji przyjmiemy, każde medium może być wykorzystane w dysfunkcjonalny, raniący innych sposób. Marian Golka pisze o tej sytuacji jako o katastrofie komunikacyjnej, gdyż środki komunikowania nie są traktowane jako środki służące porozumieniu, lecz jako oręże w walce. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w przypadku cyberbullyingu, gdy narzędziem realizacji agresji są właśnie nowe media.

Zobacz też:Wirtualni mordercy – o przemocy w grach komputerowych

Bullying plus internet

W literaturze cyberbullying jest najczęściej definiowany jako bullying, tyle że realizowany przy użyciu nowych technologii komunikacyjnych, zwykle internetu i telefonów komórkowych. Kluczową kwestią przy takim definiowaniu zjawiska jest zatem narzędzie realizacji działań agresywnych. Tego typu definiowanie wymaga odpowiedzi na bardzo istotne pytania. Po pierwsze, co takiego zdecydowało o tym, że zjawisko realizacji agresji za pomocą mediów zyskało osobne określenie i dlaczego zjawisko to nie było wyodrębniane wcześniej, np. wtedy, kiedy powszechnie używano telefonów stacjonarnych, które także mogły stanowić narzędzie realizacji działań agresywnych wobec innych osób.

Naukowe podejście do cyberbullyingu

Odpowiedź na to pytanie nie jest oczywista, co więcej, zajmujący się problematyką cyberbullyingu autorzy nie próbują takiej odpowiedzi udzielać wprost. Prawdopodobnie fakt szczególnego zainteresowania naukowców cyberbullyingiem, stosowanym przez młodych ludzi, wiąże się z trzema kwestiami.

Po pierwsze, użytkowanie telefonów komórkowych i internetu wśród młodych ludzi jest w krajach rozwiniętych i rozwijających się bardzo rozpowszechnione, tym samym skala dysfunkcjonalnych zachowań, także agresji rówieśniczej realizowanej za pomocą tych mediów, jest potencjalnie wysoka.Po drugie, agresja realizowana za pomocą tych mediów w kilku głośnych medialnie przypadkach miała bardzo poważne konsekwencje w postaci prób samobójczych lub dokonanych samobójstw ofiar.Po trzecie, niektóre cechy nowych mediów sprawiają, że mechanizmy cyberbullyingu oraz jego konsekwencje będą się jakościowo różnić od zwykłego bullyingu, w którym internet i telefony komórkowe nie będą stosowane.

Bullying „tradycyjny” kontra wirtualny

Warto zauważyć, że choć brakuje wyraźnego odnośnika w definicji, tradycyjny bullying realizowany jest w ramach jednej grupy rówieśniczej, która funkcjonuje jako element środowiska edukacyjnego (np. zespół klasowy), lub grupy rówieśniczej w miejscu zamieszkania.

Mamy zatem sytuację, w której zarówno ofiara, jak i sprawcy są w tej samej, możliwej do łatwego zidentyfikowania grupie. Cyberbullying przynosi nowe problemy w tym zakresie. Po pierwsze, może on być realizowany w grupach online (np. w ramach społeczności określonej grupy dyskusyjnej lub pokoju czatowego), po drugie, w sytuacji gdy sprawcy i ofiary nie łączy fakt funkcjonowania w tej samej grupie ani online, ani offline. Wydaje się, że zastosowanie odnośnie do tej drugiej sytuacji określenia „cyberbullying” jest nadużyciem. Bardziej adekwatne byłoby tutaj przyjęcie, że mamy do czynienia z ogólniej definiowanym zjawiskiem agresji elektronicznej.

Co więcej, istnieje coraz wyraźniejsza tendencja do stosowania terminu „cyberbullying” jedynie w odniesieniu do agresji rówieśniczej, w której sprawcy agresji to młodzi ludzie uczący się z ofiarą bądź zamieszkujący w jej pobliżu. Mamy zatem do czynienia z próbą rozumienia cyberbullyingu jako rozszerzenia tradycyjnego bullyingu, przy pozostawieniu w definicji kontekstu funkcjonowania ofiary i sprawców w tej samej grupie offline.

Agresja elektroniczna

W szerszym znaczeniu wobec aktów agresji realizowanych przez młodych ludzi za pomocą nowych mediów stosuje się określenie „agresja elektroniczna”. W naszym kraju bliskie znaczeniu terminu „agresja elektroniczna” było określenie „cyberprzemoc” rozpropagowane przez jedną z największych organizacji pozarządowych zajmujących się problemem agresji w sieci, Fundację „Dzieci Niczyje”.

Ybarra, Mitchell i Lenhart  wskazują, że pierwsze informacje na temat agresji w sieci pojawiły się w Stanach Zjednoczonych w 2003 roku i od razu przyciągnęły sporą uwagę opinii publicznej. Podobnie określa cezurę rozpoczęcia badań nad cyberbullyingiem Peter K. Smith, twierdząc, że jest to tzw. czwarta faza badań dotyczących bullyingu w ogóle.

We wrześniu 2006 roku w Stanach Zjednoczonych odbyła się bardzo istotna interdyscyplinarna konferencja ekspercka, której tematyka skoncentrowana była na mediach i agresji realizowanej przez młodych ludzi z udziałem mediów. Panelowi towarzyszyły także prezentacje aktualnych badań dotyczących nie tylko samej agresji elektronicznej, ale także indywidualnych i społecznych czynników, które sprawiają, że niektórzy młodzi ludzie stają się jej ofiarami lub sprawcami.

Przede wszystkim uwaga naukowców koncentrowała się na tym, na ile uwarunkowania, przejawy i konsekwencje agresji elektronicznej różnią się od tych, które związane były z mediami, obecnie uważanymi za tradycyjne, np. z telewizją. Corinne David-Ferdon i Marci Feldman Hertz  zwracają uwagę na bogactwo terminów używanych w odniesieniu do realizacji aktów agresji za pomocą internetu i telefonów komórkowych.

Brak jednoznacznych kryteriów

Bardzo często jest tak, że chociaż używane są różne terminy, to brakuje jednoznacznych kryteriów ich stosowania, a nawet próby jasnego zdefiniowania ich desygnatów. Wspomniane autorki podkreślają ogromne zróżnicowanie aktów agresji elektronicznej, które znalazły się w obszarze zainteresowania badaczy zajmujących się tą problematyką. Analizowane rodzaje agresji elektronicznej dotyczą zarówno „mniejszej rangi” wydarzeń, jak i aktów o znacznym potencjale wiktymizacyjnym.

Brak jasności pojęciowej sprawia, że badacze mówiący o tych samych zjawiskach używają różnych określeń, jak również takich samych terminów w odniesieniu do różnych zjawisk. Utrudnia to nie tylko komunikację, ale także pogłębioną dyskusję o rozwiązaniach profilaktycznych i interwencyjnych dotyczących agresji elektronicznej. Dodatkowo ujednolicenie terminologii utrudnione jest przez fakt interdyscyplinarności problematyki agresji elektronicznej, gdzie poszczególne jej przejawy są różnie określane w zależności od tego, której dyscypliny przedstawiciele odnoszą się do problemu.

Wciąż aktualizowana

Jednocześnie zwraca się uwagę na fakt, że przejawy agresji elektronicznej oraz inne jej uwarunkowania zmieniają się wraz ze zmianami technologicznymi i zmianami w zakresie usług oferowanych w mediach społecznych. Oznacza
to ciągłą konieczność uaktualniania konceptualizacji agresji elektronicznej, a także modyfikowania narzędzi badawczych, w których jest ona operacjonalizowana.

Corinne David-Ferdon i Marci Feldman Herz podkreślają, że w agresję elektroniczną zaangażowana jest mniejszość wszystkich młodych ludzi korzystających ze współczesnych technologii komunikacyjnych. W badaniach, do których odnoszą się autorki, było to od 4 do 21% sprawców takiej agresji i od 9 do 34% jej ofiar.

W tabeli przedstawiono tłumaczenia najbardziej rozpowszechnionych definicji cyberbullyingu zebranych w jednej z nielicznych prac metaanalitycznych dotyczących cyberbullyingu.

Tabela 11. Zestawienie definicji cyberbullyingu

^{Źródło: opracowanie własne na podstawie: Tokunaga, 2010, s. 278.}

Fragment pochodzi z książki: Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania młodzieży,Jacek Pyżalski, wydawnictwo Impuls,Kraków 2012, Publikacja za zgodą wydawcy.

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!