Czym jest niepłodność?
Niepłodność jest chorobą systemu rozrodczego dotykającą kobiety i mężczyzn z podobną częstotliwością. Jeszcze w latach 80. i 90. ubiegłego wieku podkreślano, że niepłodność nie jest chorobą, obecnie pogląd ten uległ zmianie. Światowa Organizacja Zdrowia, z powodu występowania niepłodności u dużej grupy osób, określiła ją nawet jako chorobę społeczną.
Definicja zdrowia reprodukcyjnego według WHO zakłada, że jest to dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny związany ze spełnieniem oczekiwań rozrodczych.
Specyfika niepłodności polega na tym, że chociaż mężczyzna i kobieta mogą mieć bardzo dobry stan zdrowia, to będąc razem, nie udaje im się doprowadzić do urodzenia dziecka. Pojawia się wówczas nowa jakość – choroba: niepłodność. Co prawda trudno w takim ujęciu rozpatrywać niepłodność jako chorobę w ścisłym tego słowa znaczeniu, ponieważ polega na niemożności posiadania potomstwa, a pełnym rozwiązaniem problemu („wyleczeniem”) jest ciąża i poród zdrowego dziecka.
Niepłodność jest jednym z najczęstszych powodów skłaniających kobiety do szukania specjalistycznej pomocy lekarskiej, głównie ginekologicznej. Około 44% kobiet, które podejrzewają w swoim związku problemy związane z utrudnioną prokreacją, szuka pomocy medycznej, najczęściej są to kobiety białe, starsze, zamężne, bezdzietne i bardziej zamożne.
Przez wiele lat niepłodność była uznawana za fakt nieposiadania potomstwa, stan, w którym kobieta nie jest w stanie zajść w ciążę, pomimo osiągnięcia dojrzałości płciowej, czy objaw towarzyszący stanom i chorobom ogólnoustrojowym mężczyzny i kobiety. Powyższe definicje, choć bardzo proste i przez długi czas powszechnie stosowane, w dobie obecnego postępu medycyny w diagnostyce i leczeniu, ze względu na wiele nieścisłości, okazały się niewystarczające. Zaistniała potrzeba ujednolicenia terminologii stosowanej przez specjalistów na całym świecie.
Niepłodność współcześnie
Obecnie istnieje kilka uznanych definicji niepłodności. Wydaje się, że najpełniejsze jest określenie upowszechniane przez takich autorów jak: Kase i Weingold (1983), Benson (1988), Menning (1988), Hutton (1991), Kikendall (1994), Abma i in. (1997) ujmujące niepłodność jako indywidualną niezdolność kobiety do zajścia w ciążę i wydania na świat potomstwa pomimo normalnego, regularnego współżycia (trzy, cztery razy w tygodniu) ze zdrowym mężczyzną w ciągu jednego roku bez stosowania środków antykoncepcyjnych, czyli bez pigułki antykoncepcyjnej, spirali, prezerwatywy, globulek, czy choćby posługiwania się kalendarzykiem małżeńskim.
Kiedy najłatwiej zajść w ciążę?
Warto się właśnie zastanowić nad okresem jednego roku regularnego współżycia, ponieważ, jak donoszą różni badacze, w ciągu pierwszego miesiąca regularnego współżycia (oczywiście bez stosowania środków antykoncepcyjnych) dochodzi do zajścia w ciążę u około 25–50% kobiet, w ciągu 6 miesięcy – u 63–66% kobiet, w ciągu roku zachodzi zaś w ciążę 80% kobiet; dodatkowo, u 5–10% kobiet dochodzi do zajścia w ciążę w ciągu dwóch lat.
Wielu autorów podaje jednak dane wskazujące na niższy procent małżeństw, u których do zapłodnienia dochodzi w pierwszym roku współżycia, i szacuje je na 30–50%, w drugim roku – około 20%, a w trzecim – 10% ciąż, jednak we wszystkich publikacjach podkreśla się, że najwyższy wskaźnik ciąż jest w pierwszym roku małżeństwa.
Dane te mogą świadczyć o nieprecyzyjności terminologii medycznej używanej w diagnostyce niepłodności, należy jednak pamiętać, że każda definicja pociąga za sobą pewne ograniczenia, a okres jednego roku jako przybliżona granica postawienia diagnozy jest przyjęty jedynie w celu ułatwienia oszacowania problemu dotyczącego prokreacji oraz rozpoczęcia ewentualnego leczenia.
Niektórzy badacze, np. Kuczyński (2003a), biorąc pod uwagę powyższą statystykę, twierdzą, że o niepłodności można mówić już po upływie sześciu miesięcy regularnego współżycia bez stosowania środków antykoncepcyjnych. Inni uznają okres między 12. a 24. miesiącem za diagnostyczny.
Zobacz też: Leczenie niepłodności – jakie masz prawa jako pacjent?
Niepłodność małżeńska
Omawiając problem niepłodności, warto zwrócić uwagę na to, że ludzki gatunek jest umieszczany w kategoriach ograniczonej płodności. Największy zanotowany wskaźnik płodności (MFR – monthly fecundity rate, czyli odsetek ciąż na cykl) wynosi 34%, przy czym w naszej strefie cywilizacyjnej wskaźnik ten dla kobiet poniżej 30. roku życia jest na poziomie 20%.
To ograniczenie płodności wiąże się z wieloma nieprawidłowościami, rozpoznawanymi głównie w gonadach, komórkach jajowych i w plemnikach. Odpowiadają one za około 65% defektów genetycznych. Do zagnieżdżenia, po powstaniu zarodka, dochodzi tylko w 25–35% przypadków. Należy też podkreślić, że u ludzi odnotowuje się duży odsetek wczesnych poronień przed upływem 20. tygodnia ciąży, wynoszący około 12–21% u młodych kobiet i około 30% u kobiet po 40. roku życia.
Ze względu na to, że niepłodność należy zawsze rozpatrywać w odniesieniu do pary małżeńskiej, mówi się o tzw. sterilitas coniugalis, czyli niepłodności małżeńskiej; niezależnie od tego, czy definitywna przyczyna niepłodności odnosi się do jednego z partnerów, w niepłodności małżeńskiej wyodrębniamy niepłodność kobiecą (sterilitas feminina) oraz niepłodność męską (sterilitas masculina).
Niepłodność całkowita i względna
Biorąc pod uwagę szeroko pojmowane przyczyny niepłodności, można wyróżnić niepłodność całkowitą oraz niepłodność względną.
Niepłodność całkowita (sterilitas absoluta), czyli bezpłodność u kobiet, może być spowodowana wadami wrodzonymi, np. brakiem macicy, jajników, pochwy czy jajowodów, obecnością macicy szczątkowej, wrodzonym zrośnięciem jajowodów, lub wadami nabytymi w wyniku stanów zapalnych, przebytych operacji i innych uszkodzeń; u mężczyzn zaś niepłodność całkowita może być rezultatem wrodzonego lub nabytego (np. przez kastrację) braku jąder.
Niepłodność względna (sterilitas relativa lub sterilitas temporaria) oznacza istnienie przyczyn czasowo powodujących niepłodność, ale dających szansę wyleczenia.
Niepłodność pierwotna i wtórna
Ze względu na okres trwania niepłodności wyróżnia się niepłodność pierwotną oraz niepłodność wtórną. Niepłodność pierwotna (sterilitas primaria) oznacza, że kobieta nie może zajść w ciążę mimo regularnego współżycia z partnerem bez stosowania środków antykoncepcyjnych ponad rok. Niepłodność wtórna (sterilitas secundaria) dotyczy zaś takich przypadków, w których przynajmniej raz zaistniała ciąża (niezależnie od tego, czy doszło do poronienia, porodu czy ciąży pozamacicznej), a następnie minęły dwa lata bez zajścia w ciążę, mimo regularnie odbywających się stosunków płciowych.
Rozróżnia się też niepłodność wrodzoną (sterilitas congenita) oraz niepłodność nabytą (sterilitas acquisita).
Zobacz też: In vitro – na czym polega sztuczne zapłodnienie?
Fragment pochodzi z książki "Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym" autorstwa Marioli Bidzan (Impuls 2010). Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
