- Antygen karcinoembrionalny (CEA)
- alfa-fetoproteina (AFP)
- Gonadotropina kosmówkowa (beta-HCG)
- Antygen nowotworowy (CA 125)
- Antygen towarzyszący nowotworom przewodu pokarmowego (CA 19-9, GIGA)
- Antygen raka płaskonabłonkowego (SCC-Ag)
- Cytokeratyny
- CYFRA 21-1
- Swoisty antygen sterczowy (PSA)
- Swoista enolaza neuronowa (NSE)
Antygen karcinoembrionalny (CEA)
Norma: 0,5-4,0 mikrograma/l; stężenie może być większe u kobiet w ciąży, u chorych z marskością wątroby, u palaczy tytoniu.
Opis: jest to antygen rakowo-płodowy stosowany głównie w monitorowaniu raka jelita grubego. Istnieje wyraźna zależność między stężeniem CEA w surowicy, a zaawansowaniem nowotworu. Przykładowo w raku jelita grubego stwierdza się dodatnie wyniki u 20% chorych w stadium niezaawansowanym, 50% ze średnim zaawansowaniem nowotworu i u 95% chorych w końcowym okresie choroby. Przydatność diagnostyczna CEA jest ograniczona małą czułością wskaźnika.
Powyżej normy: zwiększone stężenie może wystąpić u chorych na raka jelita grubego, odbytu, płuca, wątroby, trzustki, piersi, pęcherza moczowego, szyjki macicy, stercza. Ponadto w niektórych nienowotworowych chorobach, takich jak przewlekłe zapalenie trzustki, colitis ulcerosa czy rozedma płuc.
alfa-fetoproteina (AFP)
Norma: 6-10 mikrogramów/l (z wyjątkiem kobiet w ciąży - u nich do 500 mikrogramów/l)
Opis: jest to białko płodowe występujące w surowicy noworodków do około 4 tygodni po porodzie, następnie praktycznie znika. U osób dorosłych stężenie AFP wynosi poniżej 10 mikrogramów/litr.
Powyżej normy: pierwotny nowotwór wątroby w 90% wywołuje zwiększone stężenie AFP - nawet do 4 mg/l. Ponadto wartości powyżej normy świadczyć mogą o nienasieniakowatych nowotworach jąder, wywodzących się z komórek rozrodczych, a także o nowotworach żołądka, jelit, trzustki i dróg żółciowych. Niewielki wzrost AFP obserwuje się w niektórych chorobach nienowotworowych wątroby (m.in. w wirusowym zapaleniu wątroby, w marskości wątroby) oraz u kobiet w ciąży.
Gonadotropina kosmówkowa (beta-HCG)
Norma: u zdrowych osób nie przekracza 10 j.m./l, w czasie ciąży nawet do 190 j.m./l.
Opis: jest to antygen łożyskowy wydzielany przez komórki trofoblastyczne łożyska. Jest markerem choroby trofoblastycznej (kosmówczak, zaśniad groniasty), jednak obserwuje się jego podwyższone stężenie w niektórych chorobach nowotworowych.
Powyżej normy: wzrost stężenia może świadczyć o obecności nowotworów trofoblastycznych. Wzrost beta-HCG obserwuje się również u chorych z niektórymi nowotworami jądra (zawierającymi syncytiotrofoblast), z nowotworami typu zarodkowego (neuroblastoma, nephroblastoma), a także rzadko z rakami przewodu pokarmowego. Nieprawidłowe stężenie tego antygenu stwierdza się również u wieloletnich palaczy marihuany oraz w hipogonadyzmie.
Antygen nowotworowy (CA 125)
Opis: antygen glikoproteinowy uznawany jest za marker raka jajnika. Występuje również w komórkach otrzewnej i opłucnej, w nabłonku jajowodów, w trzonie i szyjce macicy.
Powyżej normy: wzrost stężenia może świadczyć o raku jajnika, nienowotworowych chorobach trzustki i wątroby. Występuje również u kobiet w ciąży.
Antygen towarzyszący nowotworom przewodu pokarmowego (CA 19-9, GIGA)
Opis: jest to antygen glikoproteinowy uwalniany z proliferujących komórek nabłonkowych raka żołądka, trzustki i okrężnicy. Wykrywany jest u ok. 80% chorych z rakiem trzustki i 60% z rakiem żołądka, jelita grubego, wątroby i dróg żółciowych.
Powyżej normy: wzrost stężenia może świadczyć o raku żołądka, trzustki i okrężnicy, wątroby i dróg żółciowych, a także o przewlekłym zapaleniu i w marskości wątroby.
Antygen raka płaskonabłonkowego (SCC-Ag)
Norma: <2 ng/ml; T1/2 – ok. 20 minut
Opis: antygen ten zawarty jest zarówno w zdrowych, jak i zmienionych nowotworowo komórkach płaskonabłonkowych.
Powyżej normy: stężenia wyższe niż 2 ng/ml obserwuje się w przypadkach pacjentów z rakiem szyjki macicy, rakiem płaskonabłonkowym płuca i rakami płaskonabłonkowymi głowy i szyi. Może świadczyć także o łuszczycy.
Poniżej normy: niskie stężenia mogą świadczyć o stanach zapalnych płuc.
Cytokeratyny
Norma: cytokreatyny są wykrywane za pomocą metod immunohistochemicznych (przeciwciała przeciwko specyficznym cytokeratynom).
Opis: cytokeratyny współtworzą cytoszkielet każdej komórki organizmu; są odpowiedzialne głównie za jej kształt, a także transport wewnątrzkomórkowy oraz w pewnych przypadkach również za ruch. Grupa ta została podzielona, w zależności od właściwości chemicznych i zachowania w polu elektrycznym, na dwie podgrupy: cytokeratyny kwaśne (9-20) oraz cytokeratyny zasadowe (1-8).
Powyżej normy: cytokeratyny prawidłowo występują m.in. w komórkach nabłonka, mieszków włosowych, gruczołów apo- i ekrynowych, a także w zmianach nowotworowych pochodzenia nabłonkowego, np. gruczolakach i polipach jelita grubego, raku kolczystokomórkowym i podstawnokomórkowym, raku żołądka, raku płuca, raku pęcherza moczowego. Cytokeratyny w osoczu stwierdza się także w raku wątroby, aczkolwiek ich poziom może być także podwyższony u osób nadużywających alkoholu, nawet w stopniu przewyższającym stężenia obserwowane w nowotworach wątroby.
CYFRA 21-1
Norma: <3,5 ng/ml
Opis: jest to rozpuszczalny fragment cytokeratyny 19, obecny w osoczu w wielu chorobach miąższowych płuc. Ponadto w raku niedrobnokomórkowym, raku żołądka oraz przełyku.
Powyżej normy: stężenia przekraczające wartość 3,5 ng/ml mogą świadczyć o istnieniu toczącego się procesu nowotworowego w obrębie płuc, aczkolwiek nie stanowią one dobrego wykładnika przy różnicowaniu pomiędzy rakiem drobnokomórkowym a niedrobnokomórkowym.
Swoisty antygen sterczowy (PSA)
Norma: <4 ng/ml
Opis: glikoproteina wytwarzana jest przez komórki nabłonkowe gruczołów cewkowych prostaty, a także komórki nabłonkowe gruczołów okołocewkowych u kobiet. Jej stężenie w osoczu jest wielokrotnie mniejsze, niż w wydzielinie gruczołu sterczowego, i w warunkach prawidłowych wynosi wynosi poniżej 4 ng/ml.
Powyżej normy: stężenie prawidłowe zależą od wieku badanego i wynoszą odpowiednio: < 2,5 ng/ml – 40-49 lat, <3,5 ng/ml – 50-59 lat, <4,5 ng/ml – 60-69 lat, <6,5 ng/ml powyżej 70. roku życia. Marker ten jest swoisty narządowo i wykrywany w miarach przekraczających normę wyłącznie w przypadkach procesów chorobowych w obrębie stercza, a najczęściej w procesach nowotworowych. Ważna jest także ocena wolnej frakcji PSA (fPSA), która pozwala różnicować – w porównaniu ze stężeniem PSA w osoczu – pomiędzy rakiem (<18% PSA), a gruczolakiem stercza (>25% PSA).
Swoista enolaza neuronowa (NSE)
Norma: <12,5-25 ng/ml
Opis: marker ten jest obecny w stanach prawidłowych w komórkach ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, a także w przysadce, rdzeniu nadnerczy i szyszynce.
Powyżej normy: NSE prawidłowo znajduje się we wspomnianych komórkach. Jego stężenie w tej postaci można oznaczyć za pomocą metod immunohistochemicznych. Jeżeli doszło do uszkodzenia komórek, to marker ten można oznaczyć w osoczu krwi. NSE w mianach przewyższających zakres normy może świadczyć o istnieniu guza neuroendokrynnego, glejaka lub raka drobnokomórkowego płuca. Marker może pojawić się w osoczu także w innych przypadkach, np. we wstrząsie septycznym, po urazie głowy.
Opracowała: Joanna Milewska
Dowiedz się więcej o markerach nowotworowych z naszego forum medycznego.
Diagnostyka raka piersi
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
