Podział zaburzeń snu
Zmęczenie związane z deprywacją snu zostało ujęte w modelu, który posłużył do próby wyjaśnienia tych zależności (Fletcher, Dawson, 2001). Odwołano się w nim przede wszystkim do skumulowanej deprywacji snu, kontynuowania tej deprywacji i bieżącego wykonywania pracy. Wyodrębniono dwa typy deprywacji snu: skumulowaną i trwałą. Skumulowana deprywacja zachodzi wówczas, gdy częściowa deprywacja snu trwa nieprzerwanie przez jakiś czas. Natomiast trwała (nieprzerwana) występuje w sytuacji, w której osoba jest wybudzana poza ściśle określonym czasem.
Brak snu a zmęczenie
Najbardziej powszechną deprywację snu stanowi jej odmiana skumulowana, w której niewystarczający sen towarzyszy człowiekowi przez jakiś czas. Jednak w badaniach, w których poznaje się związki sprawności z sennością, uznaje się za znaczącą redukcję nocnego snu trwającego do 4–5 godzin (Fletcher, Dawson, 2001).
Eksperymentalnie mierzono trwałą deprywację snu, a wśród wielu różnorodnych wyników uzyskanych w badaniu odnotowano, że silna korelacja między trwałą deprywacją snu a zmęczeniem utrzymuje się przez 48 godzin i dla tego wymiaru czasu zależność ta ma wartość predykcyjną. Rezultaty badań wskazują na wyraźną zależność pomiędzy skumulowaną deprywacją snu a sprawnością psychomotoryczną. Okazało się, że sprawność psychomotoryczna obniża się w związku z deprywacją snu pomiędzy drugim a trzecim dniem ograniczenia snu, natomiast relatywnie stabilnie utrzymuje się pomiędzy trzecim a szóstym dniem, co autorzy tłumaczą możliwością adaptacji do takich warunków i uczenia się sprawnego wykonywania zadań w stanie deprywacji snu (Fletcher, Dawson, 2001).
Zobacz też: Po co człowiekowi sen?
Komu grożą zaburzenia snu?
Badania skupione na problematyce zmęczenia są często odnoszone do stopnia deprywacji snu na tle czasu związanego z rytmem dobowym.
Zmęczenie związane z pracą zawodową nabiera szczególnego znaczenia u pracowników zatrudnionych w tych sektorach gospodarki, w których wykonywana praca wiąże się z odpowiedzialnością za życie drugich osób i własne. Zagrożenie życia związane ze zmęczeniem w największym stopniu dotyczy osób zatrudnionych w szeroko rozumianych środkach transportu i komunikacji, a także operatorów urządzeń przemysłowych (dźwigi, suwnice).
Zwiększone ryzyko wypadków
Pomimo że zmęczenie jest identyfikowane jako największy czynnik ryzyka wypadków właśnie wśród pracowników związanych, ogólnie ujmując, z przemieszczaniem się, okazuje się, że jest ono przedmiotem badań w znikomym stopniu. Ponadto zmęczenie związane z pracą zawodową bardzo rzadko jest analizowane w sposób systematyczny i systemowy. Należy podkreślić, że ilościowy i systematyczny pomiar zmęczenia jest trudny metodologicznie, a ograniczenia natury metodologicznej stanowią dyskusyjne próby uogólnień wyników badań laboratoryjnych, wobec specyfiki różnych, konkretnych miejsc i warunków pracy, które pomiary laboratoryjne, jak wspomniano wcześniej, pomijają lub minimalizują (Fletcher, Dawson, 2001; Lal, Craig, 2001).
Polecamy: Czy objawy zmęczenia zależą od osobowości?
Transport niebezpieczny nocą
Wyniki jednych z pierwszych badań dotyczących problematyki zmęczenia pracowników transportu pracujących nocą ilustrowały zjawisko znacznego zredukowania u nich liczby godzin snu, co wiązało się ze wzrostem senności, obniżeniem czujności, upośledzeniem sprawności funkcji neurobehawioralnych, z potencjalnie wysokim ryzykiem wypadków i urazów, tak zwanych zależnych od zmęczenia. Uznano, że pierwszym krokiem w kierunku poznania związku pomiędzy godzinami pracy a zdrowiem będzie stworzenie podstaw teoretycznych tych zależności i próba konstrukcji modelu uwzględniającego obszar uwarunkowań zmęczenia powiązanego z pracą.
Kiedy męczymy się najbardziej?
We własnych propozycjach teoretycznych Adam Fletcher i Drew Dawson (2001) wyszli z bardzo oczywistego podziału czasu, towarzyszącego każdemu człowiekowi, to znaczy czasu, w którym pracujemy i nie, organizm pracownika zaś porównują do swego rodzaju czarnej skrzynki, nieustannie rejestrującej różne docierające informacje i przekazującej sygnał o zmęczeniu.
Wyniki badań wskazują, że dłużej trwająca praca staje się bardziej męcząca, jeśli jest monotonna, a ponadto zmęczenie kumuluje się i subiektywnie oceniane jest jako większe, kiedy praca jest wykonywana nocą, w porównaniu do wykonywanej w ciągu dnia.
Fragment pochodzi z książki „Zmęczenie a zdrowie i choroba (perspektywa psychologiczna)” Gabrieli Chojnackiej-Szawłowskiej (Impuls, 2009). Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
