fot. Fotolia
Kiedy mówimy o niepłodności?
Niepłodność, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), to niemożność zajścia w ciążę pomimo regularnego, niezabezpieczonego współżycia przez minimum 12 miesięcy. Wyjątkiem są sytuacje, w których wiadomo, że nie ma szans na spontaniczne poczęcie, na przykład usunięcie obydwu jajowodów u kobiety.
Na świecie choroba ta dotyka ok. 10–18% partnerów w wieku rozrodczym, czyli w wieku maksymalnej aktywności zawodowej, rodzinnej i społecznej. W Polsce problem niechcianej bezdzietności dotyczy co roku ponad miliona par.
Co powoduje niepłodność?
Niepłodność jest chorobą wielowymiarową. Problemy z zajściem w ciążę spowodowane mogą być zaburzeniami hormonalnymi, nieprawidłowościami w budowie anatomicznej, chorobami ogólnoustrojowymi oraz cywilizacyjnymi, czyli narażeniem na wysoki poziom stresu w życiu codziennym, nieodpowiednią dietą i niezdrowym stylem życia.
Z danych statystycznych wynika, że 85% para starających się o dziecko osiągnie sukces w ciągu jednego roku, zatem nie należy wpadać w panikę po kilku miesiącach nieudanych prób. Relatywnie niska płodność szacowana na około 20% na jeden cykl jest wpisana w fizjologię rozrodu człowieka i jest zupełną normą.
Kto może być zagrożony niepłodnością?
Są jednak sytuacje, które uzasadniają wcześniejsze zgłoszenie się do lekarza medycyny rozrodu i rozpoczęcie diagnostyki. Kobiety, które ukończyły 35 lat powinny zgłaszać się do lekarza już po 6 miesiącach nieudanych prób zajścia w ciążę. Do tej grupy należy również zaliczyć kobiety, które obserwują u siebie nieregularne lub dłuższe niż 35 dni cykle miesiączkowe lub które w przeszłości przebyły choroby, o których wiadomo, że mogą zaburzać płodność (np. leczenie chorób nowotworowych, operacje z powodu endometriozy, rozlane zapalenie wyrostka robaczkowego powikłane zapaleniem otrzewnej).
Podobnie jest u mężczyzn – jeśli w trakcie wywiadu medycznego zostaną u nich stwierdzone czynniki mogące mieć wpływ na płodność, na przykład przechorowanie świnki powikłanej zapaleniem najądrzy, wnętrostwo w dzieciństwie lub ekspozycja na czynniki toksyczne lub wysokie temperatury, to lepiej badanie nasienia wykonać wcześniej niż po 12 miesiącach nieskutecznych starań.
Podstawowe elementy, jakie brane są pod uwagę w procesie diagnostyki niepłodności, to ocena cyklu kobiety pod kątem owulacji, dokładna ocena budowy narządu rodnego, badanie nasienia u mężczyzny oraz ocena drożności jajowodów.
Badanie pierwsze: oznaczenie stężenia progesteronu we krwi
Najprostszym sposobem potwierdzenia owulacji jest oznaczenie stężenia progesteronu we krwi na 7 dni przed spodziewaną miesiączką. U kobiet, które miesiączkują nieregularnie, konieczne jest ultrasonograficzne monitorowanie przebiegu cyklu wraz z oceną hormonalną. Dokładne wyznaczenie czasu owulacji pozwala także na ocenę czasu trwania drugiej fazy cyklu.
Wiadomo, że cykle nieregularne lub cykle dłuższe niż 35 dni częściej wiążą się z zaburzeniami owulacji niż cykle regularne, choć te ostatnie nie są stuprocentowym potwierdzeniem występowania jajeczkowania. Zawsze warto wykonać co najmniej jedno szczegółowe badane USG, najlepiej z opcją 3D, w celu dokładnej oceny macicy pod kątem ewentualnych wad wrodzonych, mięśniaków czy polipów.
Zobacz też: Na czym polega holistyczny model opieki nad niepłodną parą?
Badanie drugie: sprawdzenie nasienia
Jednoczasowo z pierwszymi badaniami u kobiety, diagnostykę powinien rozpocząć mężczyzna. Badanie nasienia jest badaniem prostym i nieobciążonym ryzykiem powikłań, powinno być ono wykonane na początku diagnostyki u każdej pary zgłaszającej się do lekarza z problemem poczęcia dziecka.
Badanie trzecie: ocena drożności jajowodów
Stwierdzenie problemu na tym etapie diagnostyki nie upoważnia do rezygnowania z dalszych badań. Często zdarza się, że problem z zajściem w ciążę wywołany jest kilkoma nakładającymi się czynnikami. Kolejnym badaniem powinna być ocena drożności jajowodów. Badanie polega na podaniu środka kontrastującego do jamy macicy i obserwacja jego przechodzenia przez jajowody.
Badanie to można wykonać trzema sposobami: jako klasyczne HSG (histerosalpingografia), gdzie kontrast obserwowany jest w badaniu RTG, HyCoSy (histerosonosalpingografia kontrastowa), gdzie kontrast obserwowany jest w badaniu USG oraz w drodze laparoskopii. Ostatnia metoda jest operacją wymagającą znieczulenia, dlatego obecnie rzadko wykonuje się ją wyłącznie w celu sprawdzenia drożności jajowodów.
Laparoskopia, jako metoda pozwalająca na całościową ocenę narządu rodnego i miednicy mniejszej u kobiety, jest wskazana w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia innych czynników mogących zaburzać płodność, na przykład mięśniaków macicy lub endometriozy. Laparoskopia daje możliwość nie tylko diagnostyki, ale także jednoczasowego leczenia stwierdzanych patologii, na przykład wycięcia mięśniaków czy usunięcia zrostów po przebytych operacjach i udrożnienia jajowodów. Jest także metodą z wyboru w sytuacji podejrzenia endometriozy jako czynnika wywołującego problemy z zajściem w ciążę.
Czym jest niepłodność niewyjaśnionego pochodzenia?
W przypadku par, u których wyniki powyższych badań wychodzą prawidłowo, a ciąża nie pojawia się, mówimy o niepłodności niewyjaśnionego pochodzenia, czyli niepłodności idiopatycznej. Warto wówczas zachęcić taką parę do konsultacji z psychologiem.
Co ciekawe, zapisy ustawy o leczeniu niepłodności z 25 czerwca 2015 roku, która 1 listopada br. weszła w życie, podkreślają rolę czynnika psychogennego jako mogącego mieć udział w problemach z zajściem w ciążę i uznają konsultację psychologiczną pary jako niezbędny element procesu diagnostycznego.
Badanie czwarte: genetyczne
Innym ważnym elementem diagnostyki niepłodności, zwłaszcza niepłodności idiopatycznej, są badania genetyczne. Podstawowym badaniem genetycznym jest kariotyp, czyli ocena chromosomów w leukocytach krwi obwodowej. Wiadomo, że u par mających trudności z poczęciem dziecka zaburzenia chromosomów występują kilkukrotnie częściej niż w populacji ogólnej, a częstość ta wzrasta u par doświadczających powtarzających się poronień.
Diagnostyka genetyczna powinna być także uzupełnieniem badań mężczyzny w przypadku stwierdzenia ciężkiego upośledzenia procesu spermatogenezy, czyli wytwarzania plemników.
Zobacz też: Ustawa o leczeniu niepłodności – plusy i minusy zmian!
Autor: dr n. med. Ewa Goncikowska, FertiMedica Centrum Płodności.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
