Stan zdrowia jamy ustnej wpływa na ogólną kondycję całego organizmu. Zęby, przyzębie, błona śluzowa, staw skroniowo-żuchwowy, mięśnie języka i podniebienia, mięśnie żuchwy i mięśnie mimiczne to elementy tworzące narząd żucia. Głównymi przyczynami nieprawidłowej pracy narządu żucia są: zaburzenia karmienia, żucia, połykania, mowy, oddychania, nawyki ruchowe, tj: ssanie palca, obgryzanie paznokci, ołówków, próchnica zębów i jej skutki, zwłaszcza zbyt wczesna utrata zębów mlecznych i stałych, choroby przyzębia.
Polecamy także: Jak zapobiegać nadwrażliwości zębów?
Próchnica zębów
Jest to bakteryjna choroba zakaźna twardych tkanek zęba, która polega na demineralizacji nieorganicznej i rozkładu organicznej substancji zęba. Przyczyną tego procesu są bakterie – paciorkowce próchnicotwórcze, tj: Streptococcus mutant, S. mitis, S. subrinus, Actinomyces i pałeczki kwasu mlekowego. Próchnica występuje u 9 na 10 dorosłych osób. Bakterie próchnicotwórcze wytwarzają kwasy w wyniku metabolizowania cukrów, obniżają ph poniżej 5 na powierzchni szkliwa, tworzą płytkę nazębną (cienką błonę przylegającą do powierzchni zęba, wypełnień i brzegu dziąsłowego), są oporne na działanie śliny i płynów dostarczanych z dietą.
Czynniki wpływające na odporność lub podatność zębów na próchnicę
1. Powierzchnie anatomiczne: dołki i bruzdy na powierzchniach zębów trzonowych i przedtrzonowych, powierzchnie styczne i okolice przyszyjkowe.
2. Budowa zęba: ilościowy skład związków organicznych i nieorganicznych (im więcej
nieorganicznych tym większa odporność),
Rozwój uzębienia rozpoczyna się w okresie życia płodowego, a jego mineralizacja w połowie ciąży. W diecie kobiet ciężarnych powinny znaleźć się niezbędne składniki pokarmowe takie jak: wapń, fosfor, żelazo, białko zwierzęce, witaminy a wśród nich A, D, C. Znaczne spożycie węglowodanów w czasie ciąży powoduje powstanie mało odpornego szkliwa. Karmienie piersią sprzyja prawidłowemu rozwojowi szczęk, zapobiega wadom zgryzu, zwiększa odporność zębów na próchnicę. Próchnica butelkowa występuje u dzieci i starszych niemowląt karmionych sztucznie i pojonych słodzonymi napojami.
3. Ph w jamie ustnej (niskie ph). Gwałtownie obniżają je soki owocowe i słodzone napoje.
4. Dieta, a zwłaszcza cukry proste i dwucukry, tj : sacharoza, glukoza, fruktoza, maltoza, galaktoza, laktoza są najszybciej przetwarzane na kwasy. Wielocukier: skrobia zawarta w mące, pieczywie, kaszach, ryżu, ziemniakach jest mniej próchnicotwórcza.
Pokarmy i napoje zawierające dużo cukru powodują szybki spadek ph (dochodzi do zakwaszenia środowiska), płytki nazębnej, który aktywuje proces demineralizacji szkliwa;. im węglowodany są bardziej lepkie i częściej spożywane tym łatwiej namnażają się bakterie próchnicotwórcze.
5. Czas - do rozwoju próchnicy dochodzi pod wpływem wyżej wymienionych czynników występujących w określonym czasie. Trudno jest określić ile czasu potrzeba do powstania ubytku. Jednak pewne jest, że regularne i prawidłowe oczyszczanie zębów z pozostałości pokarmowych.utrudnia jej rozwój.
6. Ślina działa bakteriobójczo, remineralizuje niewielkie ubytki, wypłukuje resztki pokarmowe.
Zobacz także: Czy wybielanie zębów jest bezpieczne?
Produkty węglowodanowe bezpieczne dla zębów
- Warzywa zwłaszcza surowe z dodatkiem oleju roślinnego;
- Owoce świeże w mniejszym stopniu przyczyniają się do rozwoju próchnicy;
- Pieczywo ciemne – jest twardsze niż jasne co zmusza do gryzienia i zwiększa wydzielanie śliny
- Kasze, ryż, ziemniaki – zawierają skrobię, wielocukier.
Podjadanie między posiłkami słodkimi i/lub słonymi przekąskami, sączenie soków i/lub słodzonych napojów, uniemożliwia utrzymanie prawidłowego ph jamy ustnej, sprzyja rozwojowi próchnicy oraz przybieraniu masy ciała. Jednorazowe spożycie nawet dużej dawki cukru jest mniej szkodliwe niż częste przyjmowanie jej w małych ilościach.
Zapobieganie próchnicy
Podstawową zasadą zapobiegania próchnicy jest prawidłowe mycie zębów po posiłkach. Guma do żucia, zjedzenie twardego jabłka jest doraźną pomocą w sytuacji kiedy nie możemy wyszczotkować zębów. Guma do żucia bez cukru nie powinna być żuta dłużej niż 5 - 10 minut, ponieważ ślina i guma zmieniają swoje właściwości. Długie żucie gumy może doprowadzić do przerostu mięśni żwaczy. Jabłko jedynie oczyszcza zęby z osadu.
Zamienniki cukru a próchnica
Substancje słodzące wykorzystywane są do nadania słodkiego smaku środkom spożywczym jako zamiennik cukru. Mają niższa wartość kaloryczna w porównaniu do cukru (sacharozy)
i jednocześnie dużą moc słodzącą. Znaczenie profilaktyczne dla próchnicy wynika z braku właściwości fermentacyjnych w jamie ustnej. Dlatego są wykorzystywane jako składnik past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej (ksylitol, sorbitol). Nie wszystkie osoby dobrze tolerują słodziki, np. wyczuwają inny smak, nie motywują do zmiany nawyku słodzenia herbaty, kawy i innych potraw. Niektóre substancje słodzące budzą wątpliwości co do ich wpływu na zdrowie człowieka.
Składniki mineralne budujące zęby
Wapń, fosfor, fluor, magnez budują szkliwo w dzieciństwie. Oprócz powyższych wskazówek dotyczących właściwości wielu produktów węglowodanowych i nawyków żywieniowych oraz prawidłowej higieny zębów, należy pamiętać o ich dostarczaniu - w szczególności dzieciom.
Wapń – niedobór prowadzi, m. in. do uszkodzenia zębów. Najlepiej przyswajalny jest w mleku krowim i jego produktach: kefiry, sery, jogurty, konserwy rybne zawierające kościec (sardynki, szproty) oraz jaja. Obecny jest także w pieczywie, kaszach gruboziarnistych, nasionach roślin strączkowych, warzywach liściastych, orzechach.
Fosfor – wraz z wapniem reguluje mineralizację kości i potrzebny jest do wchłaniania wapnia. Fosforan wapnia to związek budujący szkliwo i zębinę. Występuje w tych samych produktach co wapń, przeważnie w większej ilości,
Fluor – wzmacnia szkliwo zębów i zwiększa ich odporność na kwasy, produkowane przez bakterie próchnicotwórcze. Występuje w rybach morskich i owocach morza, czarnej herbacie, wodzie mineralnej, w mniejszych ilościach w mleku i warzywach,
Magnez – uczestniczy w budowie kości i zębów. Jest składnikiem chlorofilu i występuje w zielonych częściach roślin oraz kiełkach zbóż, otrębach, produktach zbożowych pełnoziarnistych, roślinach strączkowych, bananach, orzechach, migdałach, kakao.
Molibden – mikroelement, który gromadzi się w zębach, zapobiegając próchnicy. Występuje w warzywach strączkowych, innych warzywach oraz w podrobach.
Zobacz także: Jaka dieta sprzyja powstawaniu próchnicy?
Choroby przyzębia
Choroby przyzębia są drugą, po próchnicy, przyczyną utraty zębów. Przyzębie to struktury otaczające ząb: dziąsła, ozębna, kość zębodołowa (włókna kolagenowe otaczające korzeń zęba), kość zębodołowa, szczęki i żuchwy. Tworzą aparat zawieszeniowy zęba. Paradontoza jest jedną z chorób przyzębia.
Główne przyczyny chorób przyzębia
- infekcja bakteryjna, wynikająca z zaniedbania higieny jamy ustnej
- defekty odporności organizmu (zakażenie HIV, choroba AIDS, białaczka, neuropatie, niektóre choroby uwarunkowane genetycznie).
- cukrzyca,
- kolagenozy (toczeń rumieniowaty układowy),
- przyjmowanie leków (immunopresyjne, cytostatyki, przeciwpadaczkowe),
- suchość jamy ustnej,
- palenie tytoniu (nikotyna zaburza pracę komórek obronnych znajdujących się w kieszonkach dziąsłowych),
- wady zgryzu.
Skutki zaniedbania chorób przyzębia
- pogorszenie wyglądu wskutek utraty uzębienia i rozchwiania zębów, bolesność,
- konieczność rezygnacji z niektórych pokarmów, m.in. warzyw i owoców,
- zaburzenia pracy przewodu pokarmowego (brak błonnika pokarmowego, zaparcia),
- brak wybranych witamin i składników mineralnych w diecie,
- pośrednio przyczyniać się może do choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, chorób narządu wzroku, chorób reumatycznych, podnosi ryzyko chorób serca i udaru mózgu.
Jak zapobiegać chorobom przyzębia?
Podstawową zasadą jest prawidłowa i regularna pielęgnacja uzębienia oraz kontrolne wizyty u stomatologa. Nie można lekceważyć objawów, tj: krwawienie z dziąseł, mrowienie i drętwienie w okolicy szczęk. Należy, oprócz zmiany szczoteczki do zębów co dwa miesiące, zmieniać także pastę do zębów. Bakterie przyzwyczajają się do stale używanej pasty. Należy pamiętać o usuwania kamienia nazębnego co sześć miesięcy
Zalecenia żywieniowe w walce o zdrowe zęby
- należy unikać podjadania między posiłkami,
- Należy możliwie wyeliminować słodycze i pokarmy oklejające zęby (sprzyjają rozwojowi bakterii),
- zaleca się spożywanie pokarmów także o twardej konsystencji (marchewka, jabłko), które naturalnie oczyszczają zęby, zwiększają wydzielanie śliny, poprawiają ukrwienie tkanek.
Zobacz także: Choroba przyzębia - co to takiego?
O co wzbogacać posiłki?
Białko pełnowartościowe: mleko, sery twarogowe, żółte, jaja kurze, mięso, wędliny, ryby.
Składniki mineralne: wapń, fosfor, magnez, fluor, mangan, oraz:
Witamina C jest konieczna do wytwarzania kolagenu, który jest podstawowym składnikiem tkanki łącznej, substancji macierzystej, m.in.: zębiny oraz uszczelnia śródbłonek naczyń włosowatych. Najlepsze jej źródła to świeże warzywa i owoce, a zwłaszcza: chrzan, brukselka, fasolka, kapusta, kalarepa, kalafiory, pomidory, pietruszka, rzepa, szczypior, szparagi, ziemniaki (najwięcej wczesne). Z owoców: dzika róża, agrest, porzeczki, maliny, truskawki, cytryny, pomarańcze i grejpfruty.
Witamina A uczestniczy w syntezie śluzu, chroniącego tkankę nabłonkową przez co zapobiega zakażeniom, m.in. przewodu pokarmowego. Jama ustna jest jego częścią. Występuje w produktach zwierzęcych jako retinol: tłuszcze rybie (tran), wątroba, mleko pełne i jego przetwory, żółtka jaj, masło, margaryny wzbogacone w witaminę A. W produktach roślinnych jako prowitamina w formie karotenoidów, znajdujące się w żółtych, pomarańczowych, zielonych
i czerwonych warzywach i owocach.
Witamina D odpowiada za mineralizacje tkanki kostnej. Jest syntetyzowana bezpośrednio w skórze, szczególnie w okresie letnim przy dużym nasłonecznieniu. Ciemna karnacja i kremy z filtrem ograniczają tę syntezę. W pożywieniu występuje w jajach, maśle, serach i mleku (zwłaszcza pełnotłustych produktach), margarynach miękkich wzbogaconych w wit. D, drożdżach oraz grzybach – kurkach.. Tłuszcz rybi oraz ssaków morskich, wątroba są jej najlepszymi źródłami
Witamina E. Zapobiega uszkodzeniom i przepuszczalności naczyń krwionośnych. Wraz z wit. C i beta-karotenem chroni komórki przed utlenieniem. Występuje w olejach roślinnych, najwięcej
w słonecznikowym, z kiełków pszenicy i kukurydzy, orzechach zwłaszcza laskowych oraz
w zielonym groszku, zielonych warzywach liściastych, zbożach, żółtkach jaj, mleku, maśle i serach.
NNKT - Niezbędne Nienasycone Kwasy tłuszczowe czyli kwasy omega – 3 i omega – 6
Są elementem błon fosfolipidowych komórek, wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, zapobiegając ich kruchości. Znajdują się w olejach roślinnych (kwasy tłuszczowe omega-6): rzepakowy, oliwa z oliwek (głównie jednonienasycone kwasy tłuszczowe), kukurydziany, sojowy, z pestek winogron, lniany, z wiesiołka oraz orzechach (przewaga wielonienasyconych kwasów tłuszczowych).Tłuszcz rybi zawiera kwasy tłuszczowe omega-3. Najwięcej jest ich w tłustych rybach, np.: makrela, śledź, łosoś.
Zespół witamin z grupy B: tiamina, ryboflawina, pirydoksyna, niacyna, kobalamina, kwas foliowy.
Należy ograniczyć spożywanie alkoholu, kawy, mocnej herbaty, szczególnie tuż po spożytym posiłku, ponieważ ograniczają wchłanianie witamin i składników mineralnych. Dym tytoniowy niszczy witaminę E.
Zobacz także: Czy produkty bez cukru mogą szkodzić zębom?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
