Profilaktyka HIV
Programy profilaktyki są ustalane w zależności od epidemiologii HIV w danej populacji oraz dominujących dróg szerzenia się. Stosowane są zarówno metody zbiorowej, jak i indywidualnej profilaktyki HIV. Działania kierowane są nie tylko do osób zdrowych. Odpowiednia edukacja i zmiana zachowań osób żyjących z HIV oraz stosowanie u nich leczenia antyretrowirusowego również przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka transmisji HIV w populacji. Sposoby profilaktyki i zapobiegania szerzenia się HIV przedstawia rycina.
HIV - metody profilaktyki zbiorowej
Do zbiorowych metod profilaktyki zaliczane są: edukacja, programy wymiany igieł, badania przesiewowe wybranych grup, stosowanie jednorazowego sprzętu medycznego.
Programy edukacyjne mogą być skierowane do szerokiego grona odbiorców. Jednak okazuje się, że stosowna wiedza na temat dróg szerzenia się zakażenia wcale
nie musi oznaczać zmniejszenia częstotliwości ryzykownych zachowań. Zadaniem programów edukacyjnych powinno być przede wszystkim szerzenie świadomości ryzyka zakażenia oraz możliwości i sposobów profilaktyki, a nie tylko samej wiedzy. Studenci wrocławskich niemedycznych szkół wyższych wykazywali duży poziom wiedzy na temat HIV, jednak większość badanych uważała, że ryzyko zakażenia ich nie dotyczy (niepublikowane własne badania ankietowe). Niekiedy uprzedzenia krążące w społeczeństwach często powodują, że dostęp do stosownej wiedzy może być ograniczony, np. nauczanie dzieci o HIV bywa opacznie rozumiane jako zachęcanie do inicjacji seksualnej.
Zobacz też: W jaki sposób mogę zarazić się wirusem HIV
Programy wymiany igieł
Programy wymiany igieł są skierowane głównie do populacji, gdzie dożylna droga stosowania narkotyków jest najczęstsza. W wielu krajach zachodnich organizowane są punkty wymiany igieł. Osoby uzależnione mogą w nich również otrzymać fachową pomoc dotyczącą terapii uzależnienia itp. Umożliwia się również łatwy dostęp (np. w toaletach publicznych) do pojemników na zużyty sprzęt narkomański. Jednak mimo wykazania dużej skuteczności takich programów wymagają one pewnych nakładów finansowych – darmowe igły i strzykawki, utrzymanie lokali, pensji zatrudnionych tam osób itd. W wielu regionach czy instytucjach (np. więzieniach) błędnie jest odczytywane jako akceptacja narkomanii i łamania prawa. Co więcej – wdrożenie programu wymiany igieł w niektórych instytucjach (jak np. więzienia) byłoby przyznaniem się do istnienia problemu narkomanii i dostępu do narkotyków w instytucjach, gdzie w ogóle nie powinno to mieć miejsca.
W populacjach o dużej prewalencji HIV wśród narkomanów nie tylko programy wymiany igieł, ale również szeroko dostępna terapia uzależnienia (np. programy metadonowe) mają znaczące miejsce w profilaktyce zakażenia HIV. Wymaga to niestety również nakładów finansowych.
Jatrogenna transmisja HIV
W krajach wysoko rozwiniętych ryzyko jatrogennej transmisji HIV jest znikome dzięki stosowaniu sprzętu jednorazowego użytku, prowadzenia sterylizacji i dezynfekcji, badaniu przesiewowym dawców krwi i narządów. Jednak w wielu krajach rozwijających się, o dużej prewalencji HIV w populacji ogólnej, ryzyko transmisji wirusów krwiopochodnych, w tym HIV, jest duże z powodu złej jakości opieki zdrowotnej.
Badania przesiewowe
Badania przesiewowe zalecane są w wybranych grupach, kiedy wykrycie zakażenia pociąga za sobą określone działania prewencyjne wobec innych osób, np. wykrycie zakażenia u kobiety w ciąży warunkuje profilaktykę okołoporodową i zminimalizowanie ryzyka zakażenia noworodka. Badania przesiewowe u dawców krwi i narządów minimalizują ryzyko zakażenia u biorców. Działania takie wymagają jednak z jednej strony pewnych nakładów finansowych, jednocześnie (jak np. badania przesiewowe u kobiet w ciąży) – kampanii informacyjnej oraz współpracy z lekarzami rodzinnymi, ginekologami itp.
Terapia antywirusowa
Na kongresie IAS w Kapsztadzie w 2009 r. podkreślono istotną rolę szerokiego testowania populacji i znaczenie wykrywania nowych przypadków zakażenia HIV oraz wpływu terapii antyretrowirusowej na zmniejszenie szerzenia HIV w populacji. Dr Granich Reuben ze Światowej Organizacji Zdrowia zaprezentował model matematyczny, z którego wynikało, że wczesne wykrycie zakażenia i szybkie rozpoczęcie leczenia w populacjach o wysokiej prewalencji HIV znacząco wpływa na ograniczenie szerzenia się wirusa. Skuteczna terapia antyretrowirusowa powodując zahamowanie replikacji u osoby zakażonej, sprawia, że ryzyko nabycia od niej infekcji drastycznie spada. Potwierdziło to badanie Sulliwana i wsp., w którym oceniano ryzyko zakażenia HIV wśród 2993 par heteroseksualnych HIV(+/-). W parach, gdzie osoba zakażona stosowała HAART, roczne ryzyko zakażenia partnera wynosiło 0,7/100 osób vs 3,4/100 osób w parach bez terapii. Strategia „testuj i lecz” („test and treat”) (nawet w przypadku wyższej liczby limfocytów T CD4+ przy rozpoczęciu leczenia, niż zalecają to rekomendacje terapeutyczne) może nieść wymierną korzyść z punktu widzenia zdrowia publicznego. Zagadnienie to jest obecnie żywo dyskutowane na forum międzynarodowym. Z kolei Walensky wykazał, że aby ta strategia miała przynieść korzyści, konieczne jest częste wykonywanie testów diagnostycznych w populacji osób o dużej liczbie ryzykownych zachowań – przynajmniej 1 raz do roku, a w przypadku wykrycia zakażenia – szybkie rozpoczęcie leczenia.
Zobacz też: Czym jest AIDS
Zapobieganie zakażeniu
Z uwagi na fakt, iż jak dotąd nie opracowano skutecznej szczepionki profilaktycznej przeciw zakażeniu HIV (o czym napisano dalej) stosowany jest cały szereg metod zapobiegających zakażeniu lub jego uogólnieniu się, jak ma to miejsce w przypadku profilaktyki poekspozycyjnej. Obecnie badania skupiają się nad następującymi zagadnieniami: mikrobicydy, profilaktyka zakażenia HSV-2, profilaktyka przedekspozycyjna (PrEP), obrzezanie. Na kongresie IAS w Kapsztadzie w lipcu 2009 r. zaczęto również zwracać uwagę na nowe aspekty wiążące się z ryzykiem zakażenia HIV, jakim są różne działania (vaginal practisies) prowadzące do zapalenia pochwy (bacterial vaginosis), co jak wykazano wiąże się ze wzrostem ryzyka zakażenia HIV.
Indywidualna profilaktyka przed HIV może mieć różne punkty uchwytu – przed zakażeniem komórki docelowej, po zakażeniu komórek „pierwszej linii”, przed uogólnieniem się zakażenia. Punkty uchwytu schematycznie przedstawiono na rycinie.
Artykuł ma charakter naukowy. Jest to fragment książki „Diagnostyka, profilaktyka i terapia zakażeń HIV/AIDS – współczesne możliwości i problemy", pod red. Andrzeja Gładysza, Brygidy Knysz (Wydawnictwo Continuo, 2009). Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
