Czy ścisłe stosowanie się do zaleceń zawartych na ulotkach leków daje gwarancję, że nie grozi nam przedawkowanie?
Niestety, nie. Jeśli stosujemy kilka różnych preparatów, nie wystarczy przestrzegać zalecanych w ulotkach dawek. Trzeba również dowiedzieć się, jaką substancję czynną zawierają. Często bowiem pod różnymi nazwami leków kryją się te same związki chemiczne, czasem jako główny składnik, ale równie często w połączeniu z innymi. Trzeba wówczas wziąć pod uwagę łączną dawkę danej substancji leczniczej we wszystkich zażywanych danego dnia preparatach.
Który lek przeciwbólowy jest najbezpieczniejszy?
Za najlepiej przebadany i mający stosunkowo mało działań ubocznych uważany jest paracetamol. Jest to jedyny preparat dopuszczony do stosowania przez kobiety w ciąży. Mogą go przyjmować także osoby z chorobą wrzodową żołądka, bo nie uszkadza błony śluzowej przewodu pokarmowego. Jednak paracetamol wchodzi w groźne interakcje z alkoholem, który nasila jego działanie toksyczne. Dlatego osoba, która przyjmuje paracetamol, nie powinna pozwalać sobie nawet na małą lampkę wina. Do tego stosowany w dużych dawkach lub długotrwale może uszkadzać czynność wątroby. Nie ma także działania przeciwzapalnego, może więc nie być wystarczająco skuteczny w leczeniu bólu związanego ze stanem zapalnym (wtedy niezbędne jest stosowanie leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych – NLPZ).
Jakie są najczęstsze skutki uboczne spowodowane przyjmowaniem leków przeciwzapalnych i co zrobić, by ich uniknąć?
Niepożądane efekty stosowania preparatów z grupy NLPZ (najpopularniejsze z nich to: kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, naproksen, diklofenak, ketoprofen) związane są bezpośrednio z mechanizmem ich działania, całkowicie uniknąć ich jest zatem trudno. Hamują one bowiem aktywność cyklooksygenazy (COX) niezbędnej do syntezy prostaglandyn, a są to substancje działające między innymi ochronnie na błonę śluzową żołądka i warunkujące prawidłowy przepływ krwi przez nerki. Ich zablokowanie nie tylko zmniejsza więc ból, ale także wiąże się z pojawieniem np. dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Aby zmniejszyć te skutki uboczne, leki powinny być zawsze przyjmowane z posiłkami, a długotrwałe ich stosowanie powinno być zawsze skonsultowane z lekarzem (są już preparaty dostępne tylko na receptę, które mają mniejsze działania niepożądane). Podstawowa zasada jest jednak prosta: jeśli boli nas ząb, możemy pomóc sobie przyjęciem tabletki, ale z problemem trwającym dłużej niż 2-3 dni najlepiej zwrócić się do lekarza, który dobierze leczenie.
Czy maksymalna bezpieczna dawka leku jest taka sama dla wszystkich?
Wiadomo, że jedna tabletka, która zwykle wystarcza, by złagodzić ból u drobnej kobiety, może okazać się nieskuteczna dla ważącego 100 kg mężczyzny. Jednak nie należy ulegać złudzeniu, że można w takim przypadku dopuszczalną dawkę bezpiecznie podwoić. Najlepiej zastosować wtedy dwa leki o różnym mechanizmie działania, np. jeden z grupy NLPZ i dodatkowo paracetamol. Wtedy do uzyskania zadowalającego efektu wystarczą mniejsze dawki leków. Uwaga! Nigdy nie należy łączyć dwóch preparatów NLPZ, bo nie zwiększa to ich skuteczności, za to powoduje znaczny wzrost działań niepożądanych.
Czy to prawda, że osoby chore na serce nie mogą stosować preparatów przeciwbólowych i przeciwzapalnych?
Mogą, ale pod kontrolą lekarza. Uważać powinny zwłaszcza pacjenci z nadciśnieniem, ponieważ preparaty z grupy NLPZ blokują działanie leków przeciwnadciśnieniowych, co może zwiększyć ryzyko zawału serca czy udaru mózgu. Także ci, którzy przyjmują stale niewielkie (tzw. kardiologiczne) dawki kwasu acetylosalicylowego (np. Acard, Aspirin Cardio) powinni skonsultować się ze specjalistą przed przyjmowaniem leków przeciwbólowych (zwłaszcza z ibuprofenem). Leki z grupy NLPZ powinny być też ostrożnie stosowane przez chorych z zaburzeniami krzepliwości krwi, ponieważ nasilają działanie niektórych przyjmowanych przez nich preparatów.
Czy kobieta cierpiąca w czasie miesiączki na silne bóle brzucha może raz czy dwa razy w miesiącu wziąć większą dawkę leku przeciwbólowego?
Lepiej nie. Zażycie trzech tabletek zamiast jednej naprawdę nie poprawia już działania przeciwbólowego, za to znacznie zwiększa ryzyko skutków ubocznych. Silne bóle menstruacyjne najlepiej złagodzić działaniem kompleksowym. Najlepiej wtedy zamiast trzech takich samych tabletek, wziąć trzy różne: ibuprofen, paracetamol i lek rozkurczowy (np. No-spa). To daje gwarancję odczucia ulgi, przy najmniejszych możliwych działaniach niepożądanych. Są też zalecenia mówiące o tym, że panie cierpiące co miesiąc na silne bóle menstruacyjne mogą zacząć zażywać leki z grupy NLPZ, hamujące produkcję odpowiedzialnych za ból prostaglandyn, już na dzień przed spodziewanym okresem.
A czy możemy przedawkować leki, stosując jednocześnie żel przeciwbólowy i tabletkę?
Ryzyko nie jest duże, bo tylko ok. 10–15 proc.
substancji zawartych w żelu przenika do krwi. Jednak zgodnie z zasadą, że nie powinno się stosować jednocześnie różnych leków z grupy NLPZ, raczej powinniśmy unikać smarowania się żelem zawierającym np. ketoprofen i połykania w tym samym czasie np. naproxenu lub ibuprofenu. Jeśli samo nacieranie nie pomaga, lepiej jednak w tej sytuacji wziąć tabletkę paracetamolu.
Jakie leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe są najlepsze dla dzieci?
W pediatrii najczęściej stosuje się paracetamol i ibuprofen. Te dwie substancje są składnikami syropów i tabletek do ssania przeznaczonych specjalnie dla maluchów. Starszym dzieciom można podawać także inne leki z grupy NLPZ, jednak najlepiej skonsultować to z lekarzem. Specjalne obostrzenia dotyczą kwasu acetylosalicylowego (Aspirin, Polopiryna) – nie wolno podawać go dzieciom poniżej 12 lat, ze względu na ryzyko groźnych dla życia powikłań. Niektóre kraje wprowadziły nawet zakaz stosowania kwasu acetylosalicylowego aż do ukończenia 16 lat!
A co robić, jeśli dziecko ma wysoką gorączkę i podanie zalecanej dawki leku nie wystarcza?
Przede wszystkim należy odczekać, aż preparat zacznie działać (ok. 30–60 min). Jeśli gorączka nie spadnie, nie wolno podawać drugiej dawki tego samego leku, np. paracetamolu, za to bezpiecznie można (nawet już po godzinie) zastosować ibuprofen.
Bezpieczny PARACETAMOL
Może być stosowany u kobiet w ciąży i niemowląt od 3. mies. życia.
Lek o działaniu przeciwbólowym – skuteczny w bólach o słabym i średnim nasileniu (np. głowy, zębów). Zmniejsza także gorączkę.
Zalecane dawki dzienne:
DZIECI do 12 lat Dawkę ustala się w zależności od masy ciała, zazwyczaj 10–15 mg na kilogram masy ciała na dobę (podzielone na 4 dawki, nie częściej niż co 6 godz.)
DOROŚLI 500–1000 mg co 2–4 godziny. Maksymalna dawka dobowa w leczeniu doraźnym wynosi 4 g, długotrwałym 2,5 g na dobę. Uwaga! Nie wolno stosować bez konsultacji z lekarzem dłużej niż 10 dni u dorosłych i 3 dni u dzieci.
Interakcje: w czasie leczenia paracetamolem należy unikać picia alkoholu (zwiększenie ryzyka uszkodzenia wątroby).
Preparaty: Apap, Calpol, Codipar, Efferalgan, Panadol, Paracetamol, Paracenol, Panadon
Efektywny IBUPROFEN
Działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie, sprawdza się więc w leczeniu bólu związanego ze stanami zapalnymi w organizmie. Należy do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Jest dobrze tolerowany przez organizm, może być stosowany u dzieci od 3. miesiąca i (w razie konieczności) u kobiet w 1. i 2. trymestrze ciąży. Zmniejsza gorączkę.
Zalecane dawki dzienne:
DZIECI do 12 lat Maksymalnie 5 mg/kg m.c. na dobę (jeśli temperatura nie przekracza 39°C) lub 10 mg/kg m.c., jeśli temperatura jest wyższa). Nie wolno przekraczać dawki dobowej 40 mg na kg masy ciała na dobę. Nie stosować częściej niż co 4–6 godzin.
DOROŚLI 200–400 mg – jednorazowo, co 4–6 godzin. Maksymalna dawka dobowa bez konsultacji z lekarzem 1,2 g, pod nadzorem medycznym 3,2 g.
Uwaga! Ze względu na drażniące działanie na błonę śluzową żołądka lek najlepiej przyjmować w czasie posiłków.
Interakcje: nie zaleca się stosowania ibuprofenu w czasie kuracji kwasem acetylosalicylowym (zmniejsza to działanie przeciwzapalne). Nie należy stosować łącznie dwóch lub więcej leków z grupy NLPZ. Ostrożnie z lekami obniżającymi ciśnienie krwi (tylko po konsultacji z lekarzem).
Preparaty: Advil, Ibufen, Ibum, Ibumax, Ibupar, Ibuprofen, Ibuprom, Nurofen
Długodziałający NAPROXEN
Działa aż 12 godzin, wystarczy przyjmować go 2 razy dziennie. Lek przeciwbólowy i przeciwzapalny (z grupy NLPZ) stosowany w leczeniu bólu różnego pochodzenia (stany zapalne m.in. stawów, migrena, napięciowy ból głowy, bóle menstruacyjne).
Zalecane dawki dzienne:
DZIECI tylko po konsultacji z lekarzem.
DOROŚLI doraźnie 550 mg jednorazowo, następnie 275 mg co 8 –12 godzin. Nie należy przekraczać dawki dziennej 1100 mg (u osób starszych, powyżej 65 lat nawet mniej,
do ok. 800 mg).
Interakcje: nie należy stosować w połączeniu z innymi preparatami z grupy NLPZ. Osłabia działanie leków przeciwnadciśnieniowych. Należy zachować ostrożność, stosując leki na cukrzycę.
Preparaty: Aleve, Anapran, Apo-Naproxen, Apranax, Naproxen, Natrax, Pabi-Naproxen, Apo-Napro, Boloxen, Naproxen Emo, Neprox, Proxen, Tarproxen
Mniej znany DIKLOFENAK
Stosowany najczęściej w bólach mięśni i zapaleniu stawów. Lek przeciwbólowy o silnym działaniu przeciwzapalnym (należy do grupy NLPZ). Zalecany zwykle w schorzeniach o podłożu reumatycznym, czasem w okulistyce (pourazowe zmiany zapalne w gałce ocznej, zapalenie spojówek i rogówek). Nie należy stosować w czasie ciąży.
Zalecana dawka dzienna:
DZIECI nie stosuje się u dzieci poniżej 6 lat. U starszych 2 mg/kg masy ciała na dobę w trzech dawkach podzielonych.
DOROŚLI zazwyczaj 25–50 mg trzy razy dziennie (nie zaleca się przekraczać dawki 150 mg na dobę). Uwaga! Drażetki lub tabletki należy przyjmować w czasie posiłków. Często stosuje się leczenie kombinowane, rano diklofenak w postaci doustnej, wieczorem w czopku.
Interakcje: jednoczesne stosowanie kwasu acetylosalicylowego zmniejsza siłę działania diklofenaku.
Preparaty: Apo-Diclo, Diclac, Cataflam, Dicloberl, Diclofenac, Diklofen, Majamil, Naklofen, Voltaren
Ulga w bólu
W ramach ogólnopolskiego programu skutecznej kontroli bólu działa (do końca stycznia) infolinia dla osób potrzebujących porady dotyczącej leków przeciwbólowych. W poniedziałki i piątki w godz. 13–15 pod numerem telefonu 0-800 706 838 dyżurują lekarze specjaliści.
Konsultacja: prof. dr hab. Jerzy Wordliczek Kierownik Kliniki Leczenia Bólu i Opieki Paliatywnej Katedry Chorób Wewnętrznych i Gerontologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum, ekspert programu "Ulga w bólu"
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
