Według obowiązującej definicji trucizna to substancja, która po wchłonięciu do organizmu (substancja egzogenna) lub wytworzona w organizmie (substancja endogenna), powoduje zaburzenie jego funkcji lub śmierć.
Nauka zajmująca się truciznami to toksykologia. W jej obrębie analizuje się budowę chemiczną substancji toksycznych, ich właściwości, przemiany i mechanizmy działania w organizmach żywych. W polu badawczym tej nauki znajduje się także wykrywanie i identyfikacja trucizn w żywych tkankach oraz badanie skutków szkodliwego działania związków chemicznych na człowieka i inne formy życia.
„Wszystko jest trucizną i nic nią nie jest”
Najstarsze zapisy o truciznach i ich stosowaniu pochodzą ze starożytnego Egiptu i źródeł hinduskich. Pisano wtedy o stosowaniu opium, alkaloidów tropinowych, cykuty, akonityny, niektórych metali (arsen, ołów, antymon, miedź), znano również toksyny zwierzęce, szczególnie wytwarzane przez węże i insekty.
Średniowieczny lekarz Paracelsus wprowadził pojęcie dawki – to od ilości przyjętego przez organizm związku zależy, czy wystąpi działanie trujące: „Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną".
Można wyróżnić kilka pojęć związanych z dawkami:
- dawka graniczna (progowa) – to ilość substancji, która wywołuje pierwsze dostrzegalne skutki biologiczne,
- dawka lecznicza – wykazuje działanie terapeutyczne na organizm i nie zakłóca w istotny sposób przebiegających w nim procesów fizjologicznych,
- dawka toksyczna – to ilość wchłoniętej przez organizm substancji, która wywołuje efekt toksyczny,
- dawka śmiertelna – powoduje śmierć organizmu po jednorazowym podaniu.
Nieraz ta sama substancja w niewielkiej dawce będzie miała działanie lecznicze, a w większej będzie zaburzać funkcje organizmu albo nawet prowadzić do jego śmierci.
Nie ma substancji całkowicie obojętnych dla organizmu człowieka, a więc całkowicie nietoksycznych. W skrajnych przypadkach nawet spożywanie wody w zbyt dużych ilościach, zwłaszcza deszczówki lub wody destylowanej, może prowadzić do groźnego niedoboru sodu we krwi.
Polecamy: Przedawkowanie - gdy lek staje się trucizną
Nie tylko dawka
Według Paracelsusa każda substancja może mieć szkodliwy wpływ na organizm, a decyduje o tym przyjęta dawka. Współcześnie to stwierdzenie pozostaje w mocy, ale bierze się pod uwagę również inne czynniki wpływające na toksyczność danej substancji:
- w jaki sposób dostała się do organizmu (wdychanie, zjedzenie/wypicie, wstrzyknięcie, kontakt ze skórą),
- częstość podawania (jednorazowo lub kilkakrotnie),
- w jakim czasie od podania wystąpiły niekorzystne efekty,
- jaki jest zakres i stopień uszkodzeń organizmu.
Rodzaje trucizn
Współcześnie w otoczeniu człowieka znajduje się kilka milionów substancji, które mogą wykazywać działanie toksyczne. Wszystkie te trucizny dzielimy na dwie główne grupy:
- Trucizny pochodzenia naturalnego – wytwarzane głównie przez bakterie chorobotwórcze, trujące grzyby, niebezpieczne substancje znajdujące się w roślinach oraz jadowite zwierzęta.
- Trucizny antropogeniczne – wytwarzane przez samego człowieka (np. dioksyny, pestycydy; trujące mogą okazać się środki używane do dezynfekcji albo leki oraz wiele innych otaczających nas substancji).
Przeczytaj: Jak się uchronić przed zatruciem pokarmowym?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
