Nękanie – fizyczne i psychiczne
Znacznym problemem patologii życia społecznego jest fizyczne, psychiczne, a nawet seksualne dręczenie i nękanie uczniów przez ich kolegów szkolnych. Tego rodzaju przemocy doznają także nauczyciele. Na jej określenie w Europie najczęściej (i z reguły zamiennie) stosuje się terminy „bullying” lub „mobbing”. Zainteresowanie bullyingiem szkolnym (definiowanym jako powtarzalne i szkodliwe nadużywanie siły – Olweus, 1995) narasta już przynajmniej od kilku dekad (zwłaszcza w krajach Europy Zachodniej i Ameryki), jednak do tej pory nie opracowano skutecznych strategii zwalczania tego procederu, a problem wydaje się wciąż narastać. Zjawisko dręczenia szkolnego obejmuje tysiące uczniów na całym świecie – na wszystkich kontynentach i we wszystkich kulturach, prowadząc często do degradacji zdrowia psychicznego i fizycznego. Badania prowadzone przez Janusza Czapińskiego (za: Wojciszke, 2011, s. 396) wykazały, że w polskich szkołach przemocy psychicznej doznaje aż połowa uczniów, a jedna czwarta z nich doświadcza przemocy fizycznej (pobić, rabunków, przymuszania).
Początek problemu i rodzaje nękania
Problem ten, jako znacząco szkodliwy dla rozwoju dziecka, pociągający za sobą długofalowe, negatywne skutki, zaczął być dostrzegany dopiero pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku (Smith, Brain, 1996). Do tego czasu był on traktowany raczej jako naturalna forma dorastania i kształtowania się charakteru dziecka.
Zachowania związane z przemocą w szkole są na ogół dzielone na kilka kategorii (Crick, Grotpeter, 1996):
a) bullying fizyczny – bicie, kopanie, szarpanie, zmuszanie do upokarzających zachowań, do picia alkoholu, zażywania narkotyków, okradanie ofiar;
b) bullying psychiczny – wyzywanie, dokuczanie, ośmieszanie, obrażanie, poniżanie, obelgi;
c) bullying relacyjny – odrzucenie przez członków grupy, wykluczenie z grupy, które choć nie jest bezpośrednią formą przemocy, jest niezwykle dokuczliwe dla ofiary i tak jak pozostałe, powoduje spadek poczucia własnej wartości i może prowadzić do takich samych konsekwencji jak przemoc bezpośrednia;
d) bullying seksualny – pozorowanie czynności seksualnych na ofierze, dotykanie, masturbowanie się w obecności ofiary, zdarzają się także gwałty;
e) cyberprzemoc – umieszczanie w Internecie filmów i zdjęć ośmieszających ofiarę; ukazujących ją w sytuacjach intymnych, zarejestrowanych z ukrycia; rozprzestrzenianie w Internecie nieprawdziwych informacji, upokarzających lub ośmieszających ofiarę.
Zobacz też: Czy agresja może być akceptowalna?
Skutki nękania w szkole
Wśród najbardziej typowych skutków przemocy w szkole najczęściej wymienia się (Hawker, Boulton, 2000): depresję, lęk społeczny, uogólnione zaburzenia lękowe, niskie poczucie własnej wartości i samotność. Obok tych objawów psychicznych często występują także objawy somatyczne: bóle, problemy ze snem, zawroty głowy. Uczniowie doznający przemocy niejednokrotnie mają też problemy w nauce, demonstrują uległe i wycofujące zachowania lub zaczynają przejawiać zachowania agresywne. Przemoc w szkole wiąże się także z zachowaniami samobójczymi (związanymi z nagłym wstydem lub stanami depresyjnymi) młodzieży i innymi aktami autoagresji. Osoby doznające długotrwałej przemocy w szkole często charakteryzują się wysokim stopniem nieprzystosowania społecznego. Konsekwencje bullyingu są widoczne także po wielu latach od zakończenia nauki szkolnej. Badania W. Raya Croziera i Evanthii Skliopidou (2002) ukazały, że dorośli doznający w latach szkolnych przemocy werbalnej ze strony rówieśników (lub nauczycieli) odczuwają takie emocje, jak: poczucie skrzywdzenia, niezadowolenie z życia, złość, poczucie zakłopotania w kontaktach społecznych i wstyd. Dorosłość osób będących ofiarami przemocy w szkole charakteryzuje się również fobią społeczną i społecznym lękiem, a także myślami samobójczymi, niskim poczuciem własnej wartości, samotnością emocjonalną. Często też stają się one ofiarami mobbingu w miejscu pracy i mają znaczne trudności w relacjach interpersonalnych.
Zobacz też: Jak rozpoznać skutki przemocy?
Fragment pochodzi z książki „Leksykon resocjalizacji” autorstwa A. Jaworskiej (wydawnictwo Impuls, Kraków 2012). Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
