Rodzaje terapii rodzinnych
Jedną z najistotniejszych form pracy z rodziną z problemem przemocy jest terapia obejmująca zarówno ofiary, jak i sprawców przemocy domowej. Terapie rodzinne prowadzone są w zakresie trzech typów orientacji teoretycznych (Browne, Herbert, 1999) (zob. hasło „Resocjalizacja – podstawy teoretyczne”):
1. Terapie prowadzone w nurcie psychodynamicznym są ukierunkowane na analizowanie nieuświadomionych impulsów wynikających z traumatycznych doświadczeń z przeszłości i stosowanych mechanizmów obronnych. Ich celem jest jednak uwolnienie partnerów od przeszłości (trudności przeżywanych w domu rodzinnym) i nawiązanie nowych, konstruktywnych interakcji. Szczególną rolę terapeutyczną w terapiach psychodynamicznych spełniają terapie grupowe (Badura-Madej, Dobrzyńska-Mesterhazy, 1999), w których zwraca się uwagę na nieuświadomione konflikty i motywy występujące pomiędzy członkami grupy, ułatwiające zrozumienie obecnych problemów jej członków.
2. Terapeuci pracujący w nurcie behawioralnym i poznawczo-behawioralnym opierają natomiast swoje działania na wypracowaniu nowych sposobów zachowania (np. treningi kontroli gniewu) przez promowanie po-
zytywnych wzmocnień oraz kształtowanie zdolności konstruktywnego rozwiązywania problemów.
3. Terapie oparte na podejściu humanistycznym zmierzają przede wszystkim do poprawy dialogu pomiędzy partnerami i zwracają uwagę na pozytywne strony związku. Praca grupowa prowadzona na zasadach terapii humanistycznych opiera się głównie na spotkaniach polegających na: uczeniu się reakcji innych ludzi, uczciwości wobec innych, gotowości do współpracy, racjonalnego rozwiązywania konfliktów (bez uciekania się do przemocy i manipulacji).
Zobacz też: Czy agresja może być akceptowalna?
Terapia sprawcy
W zakresie oddziaływań terapeutycznych wyróżnia się (Pospiszyl, 2007):
1. Oddziaływania skierowane na sprawcę. Etapy terapii sprawcy przemocy domowej obejmują pięć faz:
a) pokonywanie zaprzeczeń i usprawiedliwień – ma na celu ustalenie związku między stosowaniem przemocy a osobistymi przyczynami, które
do niej doprowadziły (napięcia psychiczne, lęk, gniew, wściekłość, nawyki itp.) oraz zaprzestanie usprawiedliwiania własnego zachowania (zaprzeczania, jakoby zachowanie miało charakter przemocy, przerzucanie winy na ofiarę lub okoliczności);
b) przejęcie odpowiedzialności za przemoc – uświadomienie sprawcy przyczyn mechanizmów uruchamiania przemocy (przeżycia z okresu dzieciństwa) oraz odpowiedzialności prawnej;
c) kształtowanie wiedzy o mechanizmach agresji i jej skutkach – analiza długotrwałych mechanizmów przemocy oraz długotrwałych skutków przemocy dla ofiary;
d) kształtowanie umiejętności komunikacji nieagresywnej – eliminowanie starych nawyków, wypracowanie i utrwalenie nowych schematów reagowania (poprawa umiejętności społecznych, poprawianie samooceny);
e) treningi kontroli gniewu, stresu, treningi relaksacyjne – wypracowanie nowych sposobów radzenia sobie w sytuacjach krytycznych przy zastosowaniu metod poznawczo-behawioralnych (zob. hasło „Resocjalizacja – podstawy teoretyczne”) oraz technik relaksacyjnych opartych na pracy z ciałem i oddechem (zob. np. hasło „Terapie w resocjalizacji –
terapie niekonwencjonalne”).
Zobacz też: Formy i rodzaje agresji
Terapia ofiary przemocy oraz rodziny
2. Oddziaływania skierowane na ofiarę – są one prowadzone zarówno w postaci spotkań indywidualnych, jak i terapii grupowych (terapie grupowe nie sprawdzają się jednak na pierwszych etapach pracy w przypadku osób o głębokich zaburzeniach lękowych i depresji). Praca z ofiarami przemocy domowej obejmuje trzy główne fazy:
a) zapewnienie poczucia bezpieczeństwa – przełamanie nieprawdziwych wyobrażeń ofiary na własny temat, przezwyciężenie poczucia bezsilności (może być realizowane w grupach o charakterze otwartym);
b) „zanurzanie się” w doświadczeniu urazowym – analizowanie samej sytuacji doświadczanej przemocy (realizowane w grupach zamkniętych);
c) budowanie zdrowego modelu funkcjonowania – odbudowanie kontaktów społecznych – powrót do ludzi (może być realizowane w grupach o charakterze otwartym).
3. Oddziaływania skupione na rodzinie (terapia małżeńska) – mogą być realizowane w dwóch nurtach:
a) koncentrowanie się na bieżącej sytuacji; cele takiej terapii obejmują:
– diagnozę stosunków małżeńskich (ustalenie problemów wymagających rozwiązania);
– rozwiązanie najpilniejszego problemu (np. odsunięcie dziecka od zagrożenia przemocą);
– zmianę formy komunikacji pomiędzy partnerami – wprowadzenie
otwartej komunikacji, mówienie o własnych obawach, problemach;
– poprawę wzajemnych relacji – odwoływanie się do pozytywnych stron związku, budowanie zasad współpracy;
b) koncentrowanie się na konflikcie; cele terapii obejmują:
– ujawnienie mechanizmów obronnych;
– dotarcie do osi doświadczeń urazowych;
– odtworzenie doświadczeń urazowych i przeżycie żałoby;
– techniki kontroli doświadczeń;
– rozwijanie pozytywnej samooceny.
Zobacz też: Jakie są przyczyny agresji wśród dzieci i młodzieży?
Prawo państwowe a przemoc
Ochroną praw maltretowanych osób na świecie zajmuje się m.in. Organizacja Narodów Zjednoczonych, a 192 państwa będące członkami ONZ posiadają regulacje prawne w zakresie przeciwdziałania temu zjawisku. Państwa europejskie do tej pory nie wypracowały skutecznego i jednolitego systemu przeciwdziałania domowej przemocy i choć potrzeba zdecydowanej walki z tym zjawiskiem jest silnie nagłaśniana, wciąż pozostaje problemem, nie tylko w tych krajach, które dopiero budują swoją praworządność. Problem przemocy w rodzinie wydaje się w bardzo znacznym stopniu dotykać większość państw na kuli ziemskiej, również takich jak: USA, Australia, RPA, Izrael, Niemcy, Francja i kraje skandynawskie.
Przemoc w krajach muzułmańskich
Najgorsza sytuacja jest jednak w krajach muzułmańskich, w których normy prawne dają mężczyźnie „w uzasadnionych przypadkach” prawo do bicia żony i dziecka jako formy dyscyplinowania. Z analiz odpowiednika polskiego CBOP w Algierze (CENEAP) (za: Jomma, 2007) wynika, że 70% kobiet w tym kraju pomiędzy 20. a 39. rokiem życia doświadcza przemocy domowej, z czego aż 74% kobiet jest całkowicie pogodzonych z takim losem i nigdy nie wniosło oskarżenia wobec sprawcy. Jak mówi tamtejsze prawo obyczajowe, sam fakt bycia kobietą niesie ze sobą obowiązek podporządkowania się męskiej dominacji. Jak zaznacza Fuad Jomma (2007), w kulturze Bliskiego Wschodu w zasadzie nie funkcjonuje pojęcie gwałtu, gdyż mężczyzna ma prawo egzekwować swoje „prawa małżeńskie” (jeśli nawet zgwałci obcą kobietę, po prostu musi ją poślubić – nawet wbrew jej woli). Kobiety nie mogą też liczyć na pomoc instytucji publicznych, a jedyną formą wsparcia jest Związek Kobiet. Instytucje publiczne nie podejmują interwencji w sprawach rodzinnych, uznając dominację norm zwyczajowych i respektując prawo do zachowania prywatności.
Zobacz też: Autoagresja u więźniów - czym jest powodowana?
Wpływ czynników na przemoc
Przemoc wobec kobiet na Bliskim Wschodzie wpisana jest zatem w obyczajowość tego regionu i stanowi uznaną społecznie formę kary za łamanie społecznych norm. Należy jednak wskazać na istotną różnicę pomiędzy przemocą stosowaną wobec kobiet na Bliskim Wschodzie a przemocą w krajach europejskich i Ameryce. W przeciwieństwie do przemocy domowej stosowanej w kulturze, w której żyjemy, przemoc w krajach muzułmańskich nie jest na ogół przejawiana pod wpływem alkoholu ani środków narkotycznych, czyli substancji odurzających, które zwykliśmy traktować jako środki wywołujące chęć stosowania przemocy w naszym rejonie świata.
Przeciwdziałanie przemocy w Polsce – rodzaje
Do zorganizowanych form przeciwdziałania przemocy w rodzinie w Polsce należą (Pospiszyl, 1999): Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie (pomoc specjalistyczna, wsparcie psychospołeczne, działania diagnostyczne i interwencyjne); Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Rzecznik Praw Dziecka, powiatowe centra pomocy rodzinie; Centrum Praw Kobiet (poradnictwo prawne, pomoc psychologiczna); Komitet Ochrony Praw Dziecka (akcje edukacyjne, działania profilaktyczne, konsultacje indywidualne i praca grupowa); „Niebieska Linia” – Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy (pomoc prawna, psychologiczna, grupy wsparcia, konsultacje telefoniczne, działalność informacyjna i edukacyjna, a także konsultacje dla sprawców przemocy); Fundacja „Dzieci Niczyje” (akcje informacyjne w środkach masowego przekazu, szkolenia specjalistyczne dla placówek interwencyjnych i wychowawczych, działalność wydawnicza, doradztwo psychologiczne, medyczne i prawne dla pracowników instytucji zajmujących się dziećmi); telefony zaufania (działalność informacyjna, edukacyjna, porady prawne, wsparcie psychologiczne); punkty konsultacyjne dla ofiar przemocy domowej (bezpłatna działalność informacyjna, wskazywanie placówek mogących udzielać profesjonalnej pomocy); schroniska dla ofiar przemocy (udzielanie pierwszej pomocy ofiarom, udzielanie schronienia na okres od kilku do kilkunastu miesięcy, pomoc specjalistyczna na terenie placówek, grupy wsparcia i terapia indywidualna); ośrodki interwencji kryzysowej (zapewnienie bezpieczeństwa ofiarom, wsparcie emocjonalne, konsultacje telefoniczne, konsultacje specjalistyczne, terapie, udzielanie opieki i schronienia), a także: placówki służby zdrowia (powiadomienie pacjenta o możliwości szukania pomocy, powiadomienie organów ścigania, prowadzenie dokumentacji), policja (podejmowanie czynności mających na celu przerwanie przemocy, pouczenie lub izolowanie sprawcy, poinformowanie rodziny o możliwościach szukania pomocy), ośrodki pomocy społecznej (pomoc materialna dla ofiar, grupy wsparcia, konsultacje indywidualne).
Zobacz też: Jak rozpoznać skutki przemocy?
„Niebieska Karta” – podniesienie świadomości społecznej
Istotną próbą przeciwdziałania przemocy domowej jest stworzenie w 1998 roku, przy współudziale Komendy Głównej Policji, Komendy Stołecznej Policji oraz Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Warszawie, systemu pod nazwą „Niebieska Karta”. Nałożył on na policję obowiązek rejestrowania interwencji podejmowanych wobec aktów przemocy w rodzinie (Kordas-Surowiec, 2006).
Jednymi z zadań „Niebieskiej Karty” są dostarczenie ofierze przemocy informacji prawnych oraz informacji o możliwościach szukania pomocy, a także motywowanie kobiet do szukania tej pomocy i żądania respektowania ich praw. Celem procedur jest ponadto tworzenie lokalnych systemów pomocy członkom rodziny, wobec których stosowana jest przemoc, oraz podnoszenie świadomości społecznej w zakresie skali tego zjawiska na terenie naszego kraju. Założenie rodzinie „Niebieskiej Karty” nie jest równoznaczne z doniesieniem o popełnieniu przestępstwa i nie może być podstawą do wszczęcia postępowania karnego – może jednak zostać wykorzystane jako dowód w procesie. Podstawowym przepisem dotyczącym przemocy w rodzinie jest art. 207 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553).
Zobacz też: Jakie są przyczyny agresji wśród dzieci i młodzieży?
Fragment pochodzi z książki „Leksykon resocjalizacji” autorstwa A. Jaworskiej (wydawnictwo Impuls, Kraków 2012). Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
