Bywa także, że nagłe zdarzenia losowe ujemnie rzutują na styl codziennego funkcjonowania. I choć kilka sekund wcześniej byliśmy światli i pełni życia, w wyniku np. wypadku, po kilku chwilach możemy doświadczyć czarnej dziury w naszej pamięci.
Najprościej jest to wyobrazić sobie na osi. Najpierw mamy obszar wolny od amnezji, okres w pełni świadomy. Następuje uraz, po którym najpierw może wystąpić śpiączka, następstwem której mogą być zaburzenia pamięci i/lub od razu może dojść do zaburzenia świadomości (wraz z zaburzeniami pamięciowymi). Po tym stosunkowo krótkim okresie (choć oczywiście zdarzają się wyjątki) następuję okres amnezji pourazowej z amnezją wsteczną i następczą.
Amnezja wsteczna obejmuje zaburzenia w pamiętaniu zdarzeń mających miejsce przed urazem, przed np. wypadkiem. Amnezja następcza dotyczy okresu pourazowego. Po różnym czasie następuje (choć oczywiście tu ponownie - nie zawsze) stopniowy powrót funkcji pamięci. Najpierw cofa się amnezja wsteczna, później - następcza. Może oczywiście być tak, że pamięć już nie wróci. Może też zdarzyć się, że pamięć powróci w formie ograniczonej lub nie do końca zgodnej z rzeczywistymi wydarzeniami.
Zaburzenia amnestyczne po uszkodzeniu mózgu mogą wystąpić także na tle czynnościowym. Wyróżnia się podstawowe dwa rodzaje form amnestycznych:
- Zespół amnestyczny Milner, zwany inaczej zespołem hipokampa (nazwa pochodzi od jednej ze struktur mózgowych) i jest związany zazwyczaj z następstwami, jakie niosą za sobą operacje neurochirurgiczne, polegające na obustronnym usunięciu (czyli resekcji- lobektomii) obszarów skroniowych, obejmujących struktury hipokampa i ciało migdałowate. Następstwem Zespołu Milner mogą być napady epileptyczne.
- Zespół amnestyczny Korsakowa, polegający na uszkodzeniu wzgórza, ciał suteczkowatych i części układu limbicznego. Charakterystyczne dla tego zespołu są zaburzenia pamięci, zwłaszcza zapamiętywanie. Powstałe luki pamięciowe człowiek zapełnia konfabulacjami, czyli wymyślonymi historiami, które w rzeczywistości nie miały miejsca. Często Zespołowi Korsakowa towarzyszą neurologiczne objawy encefalopatii Wernickiego, z oczopląsem, ataksją. Wówczas możemy powstałe objawy zaklasyfikować, jako charakterystyczne dla Zespołu Wernickiego-Korsakowa.
Osoby z zaburzeniami, charakterystycznymi dla Zespołu Korsakowa będą doświadczać zmian świadomości (tzw. stany splątania), niemożności wyuczenia nowych informacji a także wieloletnich luk pamięciowych. Będą konfabulować, aby zapełnić powstałe nieregularne wyspy pamięciowe, czyli po prostu „dziury w pamięci”. Konfabulacje automatycznie zastępują ślady pamięciowe. Niestety bardzo trudno jest zweryfikować prawdziwość śladów pamięciowych i powstałych konfabulacji. W małym stopniu natomiast ulega uszkodzeniu pamięć semantyczna (czyli dotychczasowa wiedza).
Podsumowujące omówione już zespoły amnestyczne wartym podkreślenia jest fakt wystąpienia upośledzeń pamięci z powodu uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN), jak np. w alkoholizmie czy zespołach pourazowych. Najbardziej charakterystyczne wśród występujących objawów to: zaburzenia zapamiętywania (pamięć operacyjna) przy zachowanej pamięci natychmiastowej, dezorientacja w czasie i miejscu, konfabulacje czy brak krytycyzmu.
Warto też nadmienić istotę różnic, jaką można zaobserwować pomiędzy zespołami amnestycznymi, a zespołami otępiennymi.
Zespoły otępienne powodują globalny, trwały spadek sprawności intelektualnej z powodu nieodwracalnego uszkodzenia OUN. Podstawowymi i najczęstszymi objawami będą: zaburzenia pamięci, myślenia (liczenia, abstrahowania, wnioskowania, planowania, rozwlekłość, lepkość), zaburzenia funkcji językowych i wykonawczych, uczuciowości (zobojętnienie, chwiejność, dysforia, nietrzymanie i zaleganie afektu), wzrost impulsywności, spadek intencjonalności, a także postępujący spadek samodzielności i kompetencji.
Bardzo często zespoły otępienne są na początku mylone z zespołami amnestycznymi. Żeby zdiagnozować jeden bądź drugi, nie wystarczy jedynie spostrzec wystąpienie zaburzeń pamięci. Kiedy zaburzeniom pamięci towarzyszy zanik mózgowia i poszerzenie komór możemy z bardzo dużym prawdopodobieństwem spodziewać się postawienia jednej diagnozy: zespół Alzheimera.
W Zespole Alzheimera zmiany patologiczne koncentrują się w mózgu w okolicach hipokampa oraz z w korze, szczególnie zarodkowo za bruzdą Sylwiusza. Zmiany przesuwają się od części ciemieniowej i skroniowej, a następnie mogą przejść na płaty czołowe. Zaczyna także wydzielać się białko betaamylod, z którym organizm nie jest sobie w stanie poradzić. Zaczyna zawodzić układ immunologiczny. Wtręty różnych białek, toksycznych białek, przyczyniają się do powstawania zespołów otępiennych, ponieważ zaczynają atakować różne obszary mózgowia.
Zespół Alzheimera może zacząć rozwijać się już w okolicach 25 roku życia!
Człowiek najpierw znajduje się w fazie normy ( I faza), żyje bezobjawowo, uczy się, pracuje, zarabia. Następnie pojawia się II faza- faza zapominania, charakteryzująca się subiektywnymi skargami na temat zapominania, np. nazwisk, położenia przedmiotów. Nie obserwuje sie natomiast żadnych zmiany w testach pamięci. Kiedy otoczenie zaczyna widzieć problemy, a chory najczęściej przestaje o nich mówić rozpoczyna się faza III- wczesnej dezorientacji. Pojawiają się epizody poczucia zagubienia, słabnie pamięć materiału dopiero co przeczytanego, nasilają się kłopoty z zapamiętaniem nowych nazwisk. W testach pamięciowych obserwuje się niewielkie zaburzenia, także zaburzenia koncentracji. Faza IV- późnej dezorientacji, to już etap, w którym pojawiają się luki w pamięci epizodycznej, z życiorysu chorych „znikają” ich rodziny, pod względem niemożności powiedzenia o nich czegoś więcej, oprócz tego, że są rodziną. Słaba jest także pamięć wydarzeń bieżących, osoba gubi się w mieście, myli numery autobusów. Zaburzeniu ulega także zdolność liczenia. Taka osoba już właściwie nie może pracować. Po tej fazie następuje kolejna, faza V, wczesna postać otępienna, w które osoba nie pamięta już większości swoich danych, nie pamięta szkół do których chodziło, a także nie rozpoznaje już swoich dalszych krewnych. Nie potrafi także powiedzieć jaki jest dzień. Zaburzeniu ulega także liczenie od 1 do 100. Pamięta natomiast wiele faktów ze swojej przeszłości, w związku z tym często wraca do okresu dzieciństwa, czy młodości. Rozpoznaje jeszcze swoich najbliższych- współmałżonka, dzieci, opiekunów. Jest w stanie samodzielnie przeprowadzić toaletę, zadbać o czynności fizjologiczne, a nawet samemu przygotować sobie posiłek, czy zrobić zakupy zapisane na kartce. Kiedy następuje faza otępienia średniego stopnia (faza VI) chory nie pamięta już imion najbliższych, męża, żony, dzieci. Rozpoznaje jedynie osoby znane od nieznanych. Jest całkowicie nieświadomy najświeższych wydarzeń ze swojego życia. Zaburzona jest orientacja w czasie i miejscu. Ogranicza się ona jedynie do np. pór roku. Pojawiają się jeszcze większe błędy w liczeniu (w zakresie od 1 do 10), pojawiają się problemy ze zwieraczami, nietrzymanie moczu. Nie umie już na tyle się zorganizować, żeby pójść do toalety. Zaburzony zostają także rytm snu i czuwania. Nasilają się urojenia i lęki. Ostatnią fazą w rozwoju choroby Alzheimera jest faza VII, późne otępienie. Chory traci już funkcje językowe, nie może się porozumieć. Pojawiają się słowa o zaburzonym artykułowaniu. Zwieracze właściwie przestają działać. Chory nie jest samodzielny, trzeba go karmić, ubierać, oporządzać w kwestii toalety. Występują szeroko postępujące zaburzenia neurologiczne. Osoba w ostatniej fazie choroby najczęściej leży tylko w pozycji embrionalnej.
Choroba Alzheimera charakteryzuje się nieuchwytnym początkiem i stałym narastaniem zaburzeń poznawczych oraz trudnościami w funkcjonowaniu intelektualnym, społecznym i zawodowym. Osłabieniu ulega nie tylko zdolność do uczenia się nowych informacji, ale także zdolność do opamiętywania informacji wcześniej wyuczonych. Tą jednostkę chorobową najczęściej diagnozuje się poprzez stwierdzenie obecności przynajmniej jednego spośród wielu objawów, jakimi mogą być: afazja, apraksja, agnozja czy zaburzenia funkcji wykonawczych (planowanie organizacja, abstrahowanie). Co ważne, występujące objawy nie mogą wystąpić na skutek innych uszkodzeń układu nerwowego, powodujących deficyty pamięci i innych zaburzeń funkcji poznawczych (np. otępienia naczyniopochodnego, choroby Parkinsona, choroby Huntingtona, krwiaków, wodogłowia normotensyjnego czy różnorodnych guzów). Przyczyną zaburzeń pamięci nie mogą być także inne choroby układowe, o których wiadomo, że są przyczyna wystąpienia objawów otępiennych (np. niedoczynność tarczycy, awitaminoza B12, niedobór kwasu foliowego, niacyny, hiperkalcemia, neurosyfilis czy HIV). Należy także wykluczyć działanie substancji toksycznych. Wymienione deficyty nie występują równolegle z zaburzeniami świadomości.
Warto głębiej zastanowić się i szerzej spojrzeć na problem, kiedy nasi bliscy narzekają na zaburzenia pamięci. Może to nic groźnego, może zwykła awitaminoza, może choroba tarczycy, może krótkotrwałe zaburzenie na skutek urazu, a może to, czego obawia się większość nam współczesnych… Alzheimer….
Jarosław Zabojszcz
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
