Istnieje szereg zjawisk medycznych często towarzyszących uzależnieniom u osób w wieku podeszłym.
Problemy związane z uzależnieniem
U uzależnionych od alkoholu typowe są: niepełna lub zła współpraca w leczeniu chorób somatycznych; liczne, oceniane jako związane z nieprzestrzeganiem zaleceń (lekowych, dotyczących stylu życia, np. diety) hospitalizacje; powtarzające się upadki, urazy, wypadki i związane z nimi hospitalizacje; częste zgłoszenia do oddziałów pomocy doraźnej; niestabilne nadciśnienie tętnicze; zaburzenia żołądkowo-jelitowe o niewyjaśnionej etiologii.
Zaburzenia psychiczne w alkoholizmie
Spośród zaburzeń psychicznych typowymi wskaźnikami możliwego alkoholizmu mogą być postępujące zaburzenia poznawcze, uporczywe objawy depresyjne oraz nieoczekiwane wystąpienie zaburzeń świadomości podczas hospitalizacji z powodów somatycznych. Alkoholizm w wieku podeszłym jest ponadto przyczyną podwyższonych wskaźników śmiertelności z powodów somatycznych, takich jak: powikłania zatorowo-zakrzepowe, przewlekła obturacyjna choroba płuc, choroba nowotworowa układu oddechowego, marskość wątroby (50% umiera z tego powodu w zaledwie rok od postawienia diagnozy!) oraz następstwa wypadków i urazów.
Alkoholizm – objaw innych chorób?
Związki „późnego” alkoholizmu z różnymi zaburzeniami psychicznymi nie zostały dokładnie poznane. Wiadomo, że nadużywanie alkoholu może być wczesnym objawem otępienia, zwłaszcza jeśli uszkodzeniu ulega kora czołowa (choroba Picka, inne FTLD, czołowy wariant choroby Alzheimera, udar w korze czołowej). Silny związek obserwowano z zaburzeniami afektywnymi, zwłaszcza chorobą dwubiegunową i występowaniem epizodów mieszanych. Niektórzy badacze zwracają uwagę ponadto na częstą współchorobowość z agorafobią i utrwalonymi zaburzeniami urojeniowymi (zwłaszcza u mężczyzn). Związki z depresją o późnym początku są niejasne i prawdopodobnie dwustronne.
Zobacz też: Jakie cechy charakteryzują rodzinę alkoholową?
Diagnostyka alkoholizmu seniorów
W klinicznej diagnostyce alkoholizmu u osób w wieku podeszłym warto posługiwać się specjalnie przygotowanymi w tym celu narzędziami przesiewowymi. Najlepsze właściwości psychometryczne ma krótki test przesiewowy Michigan – wersja geriatryczna (Short Michigan Alcoholism Screening Test – geriatric version – SMAST), która jest narzędziem kwestionariuszowym (czyli sam chory odpowiada na pytania), ale można go również przeprowadzić zadając pytania, co zaleca się u chorych z trudnościami w czytaniu, afazją sensoryczną lub niewielkimi nawet deficytami poznawczymi). Pozytywna odpowiedź na więcej niż dwa pytania (z dziesięciu) tego testu wskazuje na możliwy problem alkoholowy.
SMAST – wersja geriatryczna
1. Czy kiedykolwiek wypił Pan/Pani istotnie więcej niż się Panu/Pani wydawało?
2. Czy zdarza się, że pijąc alkohol opuszcza Pan/Pani posiłki?
3. Czy przyjmowanie alkoholu zmniejsza uczucie drżenia lub trzęsienie rąk?
4. Czy zdarza się, że nie pamięta Pan/Pani fragmentów dnia lub nocy, gdy pije alkohol?
5. Czy pije Pan/Pani, aby ukoić nerwy, uspokoić się?
6. Czy pije Pan/Pani, żeby zapomnieć, przestać myśleć o problemach?
7. Czy kiedykolwiek w trudnej sytuacji, na przykład po utracie ważnej osoby, zaczął Pan/Pani pić istotnie więcej, choćby przez krótki czas?
8. Czy kiedykolwiek lekarz lub pielęgniarka wyraziła zaniepokojenie z powodu Pańskiego/Pani picia?
9. Czy kiedykolwiek próbował Pan/Pani ograniczyć picie lub wprowadzić szczególne zasady dotyczące picia?
10. Czy picie bywa Pana/Pani sposobem na samotność?
Rozmowa z terapeutą
Zastosowanie testu typu SMAST oczywiście nie zwalnia nas z przeprowadzenia standardowych wywiadów, może być jednak bardzo pomocne. Ciekawym punktem wyjścia do rozmowy z pacjentem mogą być zwłaszcza sytuacje, w których ma on wątpliwości, „nie umie” odpowiedzieć na pytania z testu. Doświadczenie poucza, że w takich sytuacjach rozmowa z chorym, wyjaśnienie treści „niezrozumiałego” pytania i oparcie się na przykładowych sytuacjach często prowadzi do weryfikacji odpowiedzi na pozytywną i wykrycia problemu alkoholowego.
Jak leczyć seniora?
Leczenie alkoholizmu u osób w wieku podeszłym opiera się generalnie na tych samych zasadach, co u młodszych chorych. Rolą psychiatry jest rozpoznanie i leczenie towarzyszącej psychopatologii, zwłaszcza zaburzeń nastroju i urojeniowych. Grupowe działania psychoterapeutyczne, których szczegółowy opis wykracza poza zakres tej monografii, będą prawdopodobnie skuteczne u większości pacjentów, z wyjątkiem chorych z zaburzeniami poznawczymi. Uzależnieni od alkoholu chorzy z otępieniem wymagają zwykle większego nadzoru i intensywnych oddziaływań behawioralnych. Nie jest jasne, czy często rekomendowana hospitalizacja takich chorych w celu zainicjowania i początkowego utrzymania abstynencji oraz rozpoczęcia procesu terapii jest rzeczywiście skuteczna.
Zobacz też: Farmakoterapia w leczeniu uzależnienia od alkoholu
Fragment pochodzi z książki "Praktyczna psychogeriatria: rozpoznawanie i postępowanie w zaburzeniach psychicznych u chorych w wieku podeszłym" Tomasza Sobów (Wydawnictwo Continuo, 2010). Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
