Ból pleców staje się powoli chorobą cywilizacyjna. Dotyczy wielu osób, a zwłaszcza pracujących ciężko fizycznie, także przeciwnie, tych którzy trudnią się pracą stacjonarną i znajdują się w jednej pozycji, przez długi czas.
Oprócz charakteru pracy, wpływ na pojawienie się dolegliwości bólowych, ma również niewłaściwy odpoczynek i niedostosowane do potrzeb umeblowanie. W pewnych przypadkach ból pleców może świadczyć o poważnej chorobie.
Higiena pracy i odpoczynku, jest zatem dla nas szalenie ważna. To w jaki sposób się poruszamy, jaką trzymamy postawę, czy wreszcie jak się odżywiamy, z pewnością ma wpływ na stan naszego układu narządów ruchu, a w szczególności kręgosłupa. Era komputerów, samochodów i innych czterokołowych wehikułów całkowicie rozleniwia społeczeństwo, pozbawiając ludzi najmniejszych szans na aktywność fizyczną inną niż klikanie myszką czy naciskanie klawiszy.
Jak zbudowany jest kręgosłup człowieka?
Nasz kręgosłup jest stelażem tułowia, zbudowanym z 33 kręgów. Każdy z nich ma odmienny kształt, jednak w poszczególnych odcinkach są one bardzo do siebie podobne. Kręgosłup jest fizjologicznie wygięty w spłaszczoną podwójną literę „S”, a dzielimy go na następujące odcinki:
- szyjny, zbudowany z 7 kręgów
- piersiowy, obejmujący kolejne 12 kręgów
- lędźwiowy, z 5 kręgów
- krzyżowy, także liczący 5 kręgów
- guziczny, z 3-5 zrośniętych kręgów
Kręgi są do siebie dopasowane i ułożone w jednej osi. Między ich trzonami znajdują się krążki międzykręgowe, zwane dyskami, które amortyzują ruchy i zapobiegają uszkodzeniom kręgów.
Poza tym w każdym kręgu znajduje się otwór. Wszystkie otwory tworzą kanał kręgowy, czyli tunel przez który przechodzi rdzeń kręgowy. Zatem kręgosłup pełni dla niego funkcję ochronną.
Od rdzenia odchodzą także nerwy rdzeniowe i korzenie rdzeniowe. Przechodzą one przez specjalne otwory w kręgach. Często na skutek patologii kręgów, krążków międzykręgowych, mięśni i więzadeł kręgosłupa, dochodzi do ucisku na te nerwy, co też skutkuje dolegliwościami bólowymi.
Kręgosłup dźwiga na sobie bardzo duży ciężar. Jednak natura nie pozostawiła go z tym w pojedynkę. Otóż mięśnie, które na ogół zaniedbujemy, czyli mięśnie brzucha i grzbietu, stanowią dla kręgosłupa specyficzny gorset. Gdy są one wyćwiczone i mocne, wówczas właściwie przyjmujemy określone pozycje i trzymamy prawidłową postawę, a wtedy ból pleców na dobrą sprawę jest dolegliwością nieznaną.
Jak boli kręgosłup?
Poszczególne odcinki wysyłają nam szereg objawów, często nietypowych. Na skutek ucisków nerwów rdzeniowych spowodowanych niewłaściwym ułożeniem kręgów, a także przykurczów mięśni, pojawia się różnie nasilony ból, który może promieniować do określonych części ciała.
Odcinek szyjny
Ból w tym odcinku, powstaje na skutek długotrwałego trzymania głowy w pozycji pochylonej, nadmiernie odgiętej do tyłu, a także skręconej w którąś ze stron. Jest on charakterystyczny dla osób pracujących w biurze, z komputerem, krawcowych, naukowców, redaktorów itd. Pojawia się także po odpoczynku w niewłaściwej pozycji, np. sen na brzuchu z mocno skręconą głową. Wiąże się go też z przewlekłym stresem i napięciami psychicznymi. Zaskakujące jest to, że gdy boli odcinek szyjny kręgosłupa, możemy być niemal pewni, że w niedługim czasie pojawią się także boleści w jego odcinku lędźwiowym.
Ból w odcinku szyjnym kręgosłupa zazwyczaj utrudnia poruszanie szyją. Jest tępy, może przebiegać jako długotrwały skurcz, a także promieniować do łopatki, barku, czy też rąk. Niejednokrotnie towarzyszy mu ból głowy. Ulgę w bólu przynosi pochylenie głowy do przodu lub odgięcie w którąś stronę.
Jako środek pierwszej pomocy w ataku takiego bólu, można zastosować maści i żele z lekiem przeciwbólowym (Naproxen, Voltaren, Naklofen, KetonalLek). Smarujemy okolice szyi dotąd, dokąd substancja się nie wchłonie, wykonując palcami ruchy koliste z różną siłą ucisku na ciało. Jeżeli damy radę, warto przerwać pracę, zmienić pozycję, kilkakrotnie i delikatnie poruszać głową na boki, unieść kończyny górne, przeciągnąć się. Gdy jesteśmy w domu, możemy zastosować ciepły okład i odpocząć w pozycji leżącej, umieszczając pod krzywizną szyi, dopasowany do niej wałek (np. zwinięty ręcznik). Pomoże to zmniejszyć dolegliwość, jak również zapobiec kolejnym, niechcianym atakom bólu.
Odcinek piersiowy
Na ból w tym odcinku narażone są osoby, które trzymają niewłaściwą postawę, czyli pochyloną do przodu, zgarbioną, czy też skręconą. Ból odcinka piersiowego kręgosłupa często występuje u kobiet z większym biustem oraz u osób ze skoliozą.
Gdy zaczyna on nas krępować, podobnie jak w powyższym przypadku, należy zastosować wszelkie opcje rozluźniające mięśnie przykręgosłupowe oraz zmienić pozycję. Czyli prosimy kogoś o nasmarowanie przeciwbólową maścią, wykonanie ciepłego okładu czy też rozmasowanie obolałego miejsca. Jeżeli mamy opcję położenia się, wybierajmy pozycję na plecach lub embrionalną, czyli na boku i zwinąć się „w kłębek”.
Aby zapobiec pojawieniu się kolejnego ataku bólu, zwracajmy na naszą postawę podczas pracy. Plecy powinny być proste, podparte w okolicach lędźwi, a stopy oparte o podłoże. Biurko i blaty muszą być dostosowane do naszego wzrostu. Unikamy skręcania tułowia na boki i jego pochylania. Ponadto w trakcie pracy robimy sobie cogodzinne przerwy np. na spacer, przeciąganie się – wszystko po to by nie tkwić bezustannie w jednym położeniu.
Odcinek lędźwiowy i krzyżowy
Bóle w tych odcinkach należą do najczęściej występujących dolegliwości. Na ogół dotykają osoby pracujące fizycznie, które mają problemy z zastosowaniem zasad właściwego podnoszenia i przenoszenia ciężkich przedmiotów, schylania się ale również sposobu odpoczywania. Ból odcinka lędźwiowego i krzyżowego, pojawia się także u tych, którzy przyjmują niewłaściwą pozycję podczas pracy siedzącej, kiedy to jest on najbardziej obciążony. Pozycja siedząca bowiem, nie jest dla kręgosłupa pozycją fizjologiczną, tak jak stanie, chodzenie czy leżenie.
Ból odcinków lędźwiowego i krzyżowego lokalizuje się najczęściej w przykurczonych mięśniach przykręgosłupowych, co utrudnia poruszanie się. Powstaje też na skutek ucisku rdzenia kręgowego i korzeni rdzeniowych. Może promieniować do kończyn dolnych, nasilać się podczas chodzenia, zmian pozycji, kaszlu i kichania. Dolegliwość potęguje się również podczas depresji i często stanowić jej „maskę”. Wspomniane odcinki kręgosłupa dają też w kość osobom z nadwagą, otyłością, ale też mogą zwiastować guzy układu nerwowego, nacieki nowotworowe, patologie kostne, gruźlicę kręgosłupa i poważne stany zapalne, jak np. zesztywniejące zapalenie stawów kręgosłupa. Bóle w lędźwiach mogą być także objawem schorzeń nerek. Wtedy pojawia się on na skutek uderzenia w te okolice lub potrząsanie nimi i promieniuje w kierunku krocza oraz pachwin. Jeżeli dokucza nam bardzo silny ból lędźwi, promieniujący na kończynę dolną, wówczas bardzo prawdopodobne jest wystąpienie rwy kulszowej, o której szerzej w artykule: Rwa kulszowa
Atak bólu, na skutek niewłaściwej postawy łagodzimy przez odpoczynek. Najlepszym będzie pozycja embrionalna lub na plecach z ułożeniem kończyn dolnych na dużym wałku z koca lub pudle, tak aby tworzyły one kąt prosty z podłożem/twardym materacem. Można także zastosować którąś z wcześniej wymienionych maści i ciepłe okłady. Pamiętajmy, ze w tym przypadku zimno potęguje ból.
Odcinek guziczny
Inaczej zwany kością guziczną lub ogonową. Ból, który może pojawić się w jej okolicy zazwyczaj ma swoją przyczynę w urazie. Na ogół jest to pęknięcie lub złamanie tej kości w wyniku upadku ze schodów, krzesła, skoków w dal, przez „kozła” czy też na lodzie podczas zimy i jazdy na łyżwach. Stłuczenie często jest tak silne, że wywołuje omdlenia. Ból utrudnia siedzenie i chodzenie, a zwłaszcza wchodzenie na stopnie. Bardzo prawdopodobne, że w miejscu stłuczenia pojawi się siniak i obrzęk.
W celu łagodzenia bólu po stłuczeniu kości ogonowej, wykonujemy zimny okład, np. z lodem, co pozwoli zmniejszyć ból, obrzęk i powstawanie krwiaków pod skórą. Można też przyjąć doustnie lek przeciwbólowy, np. z paracetamolem (Apap Extra, Panadol) lub ibuprofenem (Ibum, Nurofen).Bolące miejsce możemy smarować maścią z lekiem przeciwbólowym i dodatkowo z maścią z arniką (np. Arcalen). Zarówno maść z lekiem, jak i arniką, można nanieść jednocześnie. Przez około cztery dni wykonujemy zimne okłady na stłuczenie, po czym zmieniamy taktykę i po czterech dniach chłodzenia miejsca, robimy na nie ciepły okład. Taki zabieg pomoże poprawić ukrwienie miejsca urazu i tym samym usprawnić jego odżywienie i zaopatrzenie w tlen, co z kolei wpłynie na tempo gojenia się urazu. Można też rozluźniać mięśnie znajdujące się w sąsiedztwie kości guzicznej poprzez aktywność fizyczną. Odpowiednim ćwiczeniem będzie naprzemienne zginanie nóg w stawach biodrowych w pozycji na plecach. Ponadto trzeba zmienić swoją dietę na lekkostrawną, z uwzględnieniem błonnika i właściwej ilości płynów, by zapobiec zaparciom, które potęgują dolegliwości bólowe w okolicach kości ogonowej. Podczas siedzenia, można pod pośladki podkładać miękką poduszkę, co też niektórym przynosi ulgę w cierpieniu. Gdy staje się nieznośny lub przybiera na sile, wówczas konieczna jest wizyta u lekarza.
Czy bólom pleców można zapobiec?
Oczywiście, że tak! Przynajmniej tym, które wynikają z nieprawidłowych nawyków i niezdrowego stylu życia. Pod lupę musimy wziąć przede wszystkim:
- sposób chodzenia i trzymania postawy (zwrócenie uwagi na proste plecy, właściwe obuwie i niekrępującą odzież)
- krzesło i biurko w pracy (krzesło jest na tyle wysokie, że zapewnia swobodne oparcie stóp na podłodze i zgięcie kolan pod kątem prostym, a oparcie podpiera część lędźwiową kręgosłupa; biurko umożliwia oddalenie kartki papieru, czy klawiatury od oczu o około 30-50cm, tak by nie pochylać głowy)
- łóżko (materac średnio-twardy, ergonomiczne poduszki)
- odpoczynek (pozycja, odciążanie mięśni przez stosowanie poduszek, oparć; korzystanie z masażu)
- sposób podnoszenia i przenoszenia ciężarów (nie schylamy się, a kucamy; ciężkie przedmioty podnosimy na ugiętych nogach, nie zginając kręgosłupa; podkładamy krzesło lub drabinkę, gdy coś jest wysoko; równomiernie rozkładamy ciężary; prosimy kogoś o pomoc w przenoszeniu większych przedmiotów)
- aktywność fizyczną (znalezienie pretekstów do poruszania się, może obejmować nawet zabawę z dzieckiem, zrobienie komuś herbaty, sprzątanie, przysługa w odniesieniu czegoś)
- wykonywanie ćwiczeń wzmacniających poszczególne partie ciała: Ćwiczenia na szyję i drugą "brodę”, Ćwiczenia wzmacniające mięśnie klatki piersiowej, Ćwiczenia wzmacniające brzuch
- wykonywanie ćwiczeń rozciągających i jednocześnie rozluźniających mięśnie grzbietu: Koci grzbiet – układamy się na podłodze w klęku podpartym i unosimy ku górze odcinek piersiowy i lędźwiowy kręgosłupa, pozostając chwilę w takiej pozycji; ćwiczenie powtarzamy 8 razy; Spoglądanie za siebie – stoimy z wyprostowanymi plecami i patrzymy w przód; następnie spoglądamy za siebie prze lewe ramię – wytrzymujemy chwilę; powoli wracamy do patrzenia na wprost; następnie spoglądamy za siebie przez prawe ramię i wracamy do pozycji wyjściowej; ćwiczenie powtarzamy po 10 razy na każdą stronę, „Kołyska na plecach” - układamy się płasko na wznak na podłożu; do klatki piersiowej przyciągamy zgięte kolanach kończyny dolne i podtrzymujemy je rękoma; pochylamy też kark, tak by kręgosłup stworzył kołyskową wypukłość; pozostajemy chwilę w takim ułożeniu, po czym rozluźniamy się; powtarzamy 8 razy; Unoszenie barków – stoimy z wyprostowanymi plecami i unosimy barki jednocześnie do góry i opuszczamy „ciągnąc” je jak najniżej; potem unosimy je naprzemiennie; powtarzamy po 8 razy; Chwytanie za plecami – stoimy z wyprostowanymi plecami; prawą rękę unosimy nad bark , zginamy w łokciu i przekładamy za plecy; od dołu przekładamy lewą rękę i łączymy za plecami palce obu rąk; wytrzymujemy w takiej pozycji 2-3 sekundy i rozluźniamy się; to samo wykonujemy po drugiej stronie; powtarzamy po 6 razy na każdej stronie
- propagowanie aktywności fizycznej podczas wykonywania pracy siedzącej: Bądź aktywna przy biurku
Pamiętajmy, że bóle pleców są dość powszechnym, ale niestety lekceważonym problemem zdrowotnym. Gdy trwają za długo i utrudniają normalne funkcjonowanie, należy udać się do lekarza o poradę.
Szczegółowe badanie i wywiad lekarski, powinny nakreślić mniej więcej czynnik sprawczy dolegliwości. Lekarz może zlecić badania laboratoryjne, w celu zidentyfikowania zakażeń lub procesów zapalnych. Pomocna jest też diagnostyka obrazowa pleców, obejmująca zdjęcia rentgenowskie, tomografię komputerową czy też rezonans magnetyczny.
Leczenie bólu pleców jest uzależnione od przyczyny. Na ogół obejmuje normalizację masy ciała, naukę prawidłowego poruszania się, szeroką rehabilitację, obejmującą masaż klasyczny i fizykoterapię (ciepłe i zimne okłady, prądy zmienne) oraz leki (przeciwzapalne, rozluźniające mięśnie, antybiotyk w razie zakażenia bakteryjnego, iniekcje ze sterydem lub lignokainą). W pewnych przypadkach, takich jak guzy układu nerwowego, poważne dyskopatie, konieczna jest konsultacja neurochirurgiczna i leczenie operacyjne.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
