Elementy stroju
W kontekście historyczno-symbolicznym mundur pielęgniarki i położnej składa się z zestawu odzieży, czepka, fartucha (najczęściej z szarego płótna, fartucha białego krzyżowego, butów profilaktycznych oraz peleryny sukiennej).
Mundur – historia i współczesność
Pierwsze wzmianki na temat mundurów pochodzą z okresu wczesnego chrześcijaństwa, kiedy diakonisy sprawujące funkcje opiekuńczo-pielęgnacyjne nosiły jednakową odzież i jednakowe nakrycia głowy. Z kolei siostry szarytki – opiekunki chorych ze świeckiego Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia, założonego przez Wincentego à Paulo w 1633 r. – nosiły suknie szarego z szerokimi rękawami, a głowy okrywały białymi chustami.
W Polsce strój pielęgniarski pojawił się na początku XX w. i był wzorowany na mundurach pielęgniarek amerykańskich. Składał się z bawełnianej sukienki z długimi rękawami (często kolorowej, czasem w kolorowe paski czy w kratkę), z usztywnionym kołnierzykiem i mankietami. Do pracy zakładano fartuch z bawetem (fartuch bez rękawów, typu krzyżak), czepek, pantofle na niskim obcasie, pończochy w kolorze obuwia. Uzupełnieniem stroju była kolorowa peleryna, sięgająca do połowy uda. Niektóre szkoły pielęgniarskie okresu międzywojennego wprowadzały umundurowanie według własnych projektów.
Pierwsze zapisy dotyczące formalnych wymagań w sprawie umundurowania, zostały zawarte w rozporządzeniu Ministra Opieki Społecznej i w pierwszej ustawie o pielęgniarstwie z dnia 21 lutego 1935 r. (Dz.U.1935 Nr.27 poz 199, art.18, pkt. 11). W 1961 r. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej wydało Regulamin Szpitalny, w którym znalazł się zapis dotyczący umundurowania pielęgniarek i położnych, a w Zarządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 31 marca 1977 r. wymieniono skład umundurowania pielęgniarek: czepek, sukienka, ubranie dwuczęściowe, fartuch krzyżowy, fartuch biały, trzewiki profilaktyczne, półbuty tekstylne, peleryna sukienna.
W latach 1990–1995 podczas wykonywania czynności zawodowych zastępowało się mundur odzieżą ochronną, zgodną z obowiązującymi przepisami BHP. Zwracano również uwagę na potrzebę noszenia obuwia profilaktycznego oraz przestrzegano przed noszeniem biżuterii w czasie pracy.
Zmiany w stroju pielęgniarek i położnych determinowały m.in.: doświadczenia, potrzeba poprawienia funkcjonalności, wiedza o zakażeniach, tendencje w modzie kobiecej. Modyfikowano kołnierze, długość munduru i rękawów. Z czasem dodatkiem do munduru stał się zegarek z sekundnikiem i nożyczki z zaokrąglonymi końcówkami, noszone w kieszeni.
Wyraźne zmiany w stroju pielęgniarek i położnych nastąpiły w końcu XX w., kiedy dopuszczono w miejscu pracy noszenie garsonek i garniturów, w różnych kolorach oraz fasonach.
Czepek
Czepek pielęgniarki i położnej jest nakryciem głowy, białej barwy, owalnego kształtu z poziomym paskiem szerokości 2,5 cm, czarnym dla pielęgniarek i czerwonym dla położnych. Dawniej pełnił funkcje ochronne (zabezpieczał włosy), ale stanowił także element stroju wielu żeńskich zgromadzeń zakonnych. Współcześnie ma znaczenie symboliczno-informacyjne. Pierwsze czepki okrywały całą głowę, chroniły przed kurzem. Ich kształt często podlegał zmianom – noszono czepki z welonikiem, okrągłe, w kształcie motylka, natomiast kolor zawsze był biały.
Po raz pierwszy czepki pojawiły się w 1876 r. w szpitalu w Bellevue (USA). W Polsce nieco później, wraz z powstaniem Szkoły Zawodowych Pielęgniarek Stowarzyszenia Panien Ekonomek Św. Wincentego à Paulo w Krakowie w 1911 r. Był to okrągły czepek z niewielkim wyłogiem, który w celach reprezentacyjnych okrywany był granatowym welonikiem. Czepki późniejszych szkół różniły się detalami: wysokością wyłogów, ich zakończeniem (zaostrzone, zaokrąglone, wywinięte, zwężone), komunikowały otoczenie o przynależności do danej szkoły, były przedmiotem dumy.
Pierwszy czepek otrzymywała uczennica szkoły pielęgniarskiej w czasie uroczystości „czepkowania”. Wchodząc w kolejne stopnie wtajemniczenia do zawodu, uczennicy szkoły w czasie uroczystego „paskowania” nakładano aksamitny pasek na wyłogu czepka (kolejne paski w miarę upływu nauki szkolnej). W Polsce uroczystość „czepkowania" stała się tradycją, miała podniosły charakter i była oczekiwana zarówno przez młodzież jak i nauczycieli. Towarzyszył jej ceremoniał i starannie opracowane scenariusze.
Absolwentki szkół miały prawo do noszenia na czepkach aksamitnego szerokiego paska, pielęgniarki – czarnego, natomiast położne – czerwonego.
Aksamitka, podobnie jak w wojsku, symbolizuje rangę osoby w zawodzie (uczennica, pielęgniarka dyplomowana). Dawne prawo noszenia aksamitnych kapturków we Francji miały tylko kobiety wysoko urodzone pochodzące ze szlacheckich rodów. Aksamitka miała odzwierciedlać profesjonalizm pielęgniarki i położnej. Pochodzenie czarnego paska – aksamitki, jest utożsamiane ze zdarzeniem, które miało miejsce we Francji, kiedy Katarzyna Medycejska, królowa Francji, w dowód wdzięczności przyznała prawo noszenia aksamitnego kapturka położnej Luysie Bourgeois Dousier. Pochodzenie aksamitki na białym czepku, związane jest zatem z przywilejem noszenia aksamitnego czepka.
Warunki uzyskania prawa do noszenia oznak zawodu regulowało pismo okólne Ministra Zdrowia z 8 lutego 1950 r. (Dz. U. Min. Zdr. z dn. 5 lutego 1950 r.), które zawierało zapis: „pielęgniarki, które ukończyły szkołę pielęgniarek lub złożyły państwowy egzamin, mogą nosić na czepkach pasek szerokości 2 cm w kolorze czarnym (czerwonym – położna, niebieskim – dietetyczka). Zgodnie z pismem, zabrania się noszenia wyżej podanych oznak przez inny personel”.
Stanowiskiem I Krajowego Zjazdu Pielęgniarek i Położnych z 12 grudnia 1990 r. w sprawie identyfikatorów zawodowych pielęgniarek i położnych uchylono konieczność noszenia czepka jako identyfikatora zawodu, a nałożono obowiązek legitymowania się plakietką informacyjną o treści ustalonej decyzją okręgowego organu samorządowego. Wiele pielęgniarek dodatkowo wpina w mundur metalową miniaturkę czepka pielęgniarskiego. Zgodnie ze stanowiskiem XV Krajowego Zjazdu PTP czepek pielęgniarski stanowi element stroju galowego pielęgniarki. Czepek jako symbol zawodowy ozdabia wizerunki książek, używany jest podczas uroczystości.
Czepek pielęgniarki i położnej w znaczeniu symbolicznym oznaczał pokorę, chęć służenia innym. Posiadał również znaczenie funkcjonalne: ochronę i zabezpieczenie włosów. Ostatecznie przyznano mu wyłącznie rolę symbolu i zastąpiono znaczkiem, miniaturowym czepkiem noszonym w klapie munduru. Przypisuje się mu również znaczenie refleksyjne - wyzwalanie myślenia opartego na idei humanizmu.
Dzień Kobiet stwarza okazję, by zastanowić się nad powrotem stroju pielęgniarki i położnej, który nawiązywałby do tradycji, a jednocześnie był na miarę współczesnych czasów i podkreślał to, co w tych dwóch zawodach najcenniejsze: kompetencje i profesjonalizm.
Życzymy wszystkim pielęgniarkom i położnym jak najwięcej satysfakcji z wykonywanej pracy.
Źródło: informacja prasowa /ah. Bibliografia dostępna u redakcji.
Czytaj też: Położny na porodówce - jest nas niewielu
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
