Czym jest uzależnienie?
Istnieje wiele różnorodnych definicji uzależnienia. Jedne z nich stwierdzają, że o uzależnieniu można mówić wtedy, gdy jakiś środek lub czynność przestają służyć człowiekowi zgodnie z jego przeznaczeniem, a stają się dla niego celem samym w sobie. Inne podkreślają, że uzależnienie to nawykowe zachowanie ograniczające wolność ludzkich pragnień.
S. Peele uważa, że w każdym uzależnieniu można wyróżnić następujące cechy:
- ciągłość uzależnienia – człowiek przyzwyczaja się do danej czynności, ma skłonność, a nawet przymus do jej powtarzania;
- zdolność do odciągania danej osoby od innych zajęć;
- negatywne doznania towarzyszące nałogowej czynności – przyjemne doznania związane z czynnością uzależnioną towarzyszą jej tylko na początku nałogu, później uzależniony sięga po nie, aby uwolnić się od poczucia winy i od złego nastroju;
- przymus dokonywania czynności uzależnionej – przymusowy charakter uzależnienia związany jest, w miarę rozwoju nałogu, z osłabieniem siły woli oraz pojawieniem się mechanizmów uzależnienia.
Jak powstaje uzależnienie?
Istnieją różne koncepcje powstawania uzależnień. Wskazuje się na uwarunkowania biologiczne, psychiczne i środowiskowe.
Niektórzy autorzy podkreślają znaczenie czynnika biologicznego w uzależnieniu, zwłaszcza w alkoholowym. Zwracają oni uwagę, że pod wpływem wypitego alkoholu następuje u alkoholika początkowo poprawa funkcjonowania organizmu, a w konsekwencji poprawa samopoczucia. Najbardziej przemawiającym argumentem za obecnością czynnika biologicznego w uzależnieniu chemicznym jest fakt, że poszczególne osoby w sposób zróżnicowany reagują na alkohol lub narkotyk. B. Habrat stwierdza, że choć skłonność do alkoholizmu wydaje się w znacznym stopniu zdeterminowana genetycznie, nie jest to zdeterminowanie fatalistyczne. Uważa on, że do rozwoju uzależnienia alkoholowego nie wystarczy tylko czynnik biologiczny. Na obecnym etapie wiedzy nie jesteśmy w stanie zlokalizować większości z „podejrzanych” genów i między innymi z tego powodu perspektywa inżynierii genowej jest odległa. Na szczęście większość „genów alkoholizmu” wydaje się nie mieć pełnej penetracji, tzn. są raczej „genami skłonności do alkoholizmu” i do rozwoju uzależnienia konieczny jest jeszcze czynnik środowiskowy, na który można mieć wpływ.
Biologiczną naturę uzależnienia chemicznego zdecydowanie odrzuca M. Keller. Omawiając przyczynę alkoholizmu, pisze on: „Przyczyną alkoholizmu nie są wywołujące nałóg właściwości alkoholu. Dowodzą tego miliony pijących, którzy nigdy nie stali się alkoholikami”.
Należy stwierdzić, że obecność biochemicznego czynnika u człowieka zwiększa jedynie ryzyko alkoholizmu, ale nikogo nie skazuje na uzależnienie.
Zobacz też: Uzależnienie od internetu i portali społecznościowych
Psychologiczna koncepcja uzależnień zwraca uwagę na to, że powstają one przez połączenie pozytywnych przeżyć psychicznych z określonymi zachowaniami, które człowiek następnie powtarza, aby tego typu przeżycia wywołać. Zwolennikiem psychologicznej koncepcji uzależnienia jest amerykański psycholog S. Peele. Uważa on, że niektóre osoby nie mogą uzyskać w życiu upragnionych celów i sięgają po substancje chemiczne, aby poprawić sobie nastrój lub podejmują inne działania, aby zapomnieć o swoich trudnościach. Za psychologiczną koncepcją uzależnień opowiada się też M. Keller, który traktuje alkoholizm jako jedno z głównych uzależnień chemicznych. W koncepcji tej autorzy podkreślają, że niezwykła wręcz atrakcyjność alkoholu czy narkotyków dla pewnych osób nie wynika z atrakcyjności biologicznej tych substancji, lecz z ich atrakcyjności emocjonalnej. Substancje te potrafią szybko i skutecznie zmieniać ludzkie emocje. Są więc bardzo pożądane przez tych, którzy doświadczają bolesnych przeżyć i chcą pozbyć się ich szybko i za każdą cenę.
Jakie cechy mają osoby uzależnione?
Osoby uzależnione charakteryzują się takimi cechami osobowymi, jak: niski poziom uspołecznienia, małe opanowanie, brak konsekwencji. Chociaż osoby uzależnione posiadają takie cechy, to nie wiadomo, czy są one przyczyną, czy konsekwencją uzależnień. Wśród czynników osobowych sprzyjających powstaniu uzależnień można wskazać: brak sensu życia, poczucie obniżonej wartości siebie, a także sprzyjający zachowaniom nałogowym kontekst społeczny.
Czy środowisko wpływa na powstawanie uzależnień?
Uwarunkowania środowiskowe są bardzo ważnym czynnikiem w powstawaniu uzależnień chemicznych. Istotne w życiu człowieka jest środowisko rodzinne. Wielokrotne badania socjologiczne wskazują na związek pomiędzy jakością życia rodzinnego a podatnością członków rodziny, szczególnie dzieci, na uzależnienia. Jeżeli młody człowiek nie znajdzie oparcia w rodzinie, wiąże się z grupą ludzi przeżywających podobne problemy i przyjmuje stosowne sposoby ich rozwiązywania. Ogromne znaczenie mają obowiązujące w danym społeczeństwie modele zachowań w określonych sytuacjach i szerzące się mody w środowiskach młodzieżowych. Przekonanie o tym, że dobra zabawa może mieć miejsce wyłącznie po spożyciu alkoholu, a zażywanie narkotyku świadczy o przynależności do elity towarzyskiej, może prowadzić do powstania nałogu.
Zobacz także: Dusza i skalpel, czyli ciało we współczesnym świecie
Fragment pochodzi z książki "Pomóż uzależnionym!", autor Marian Łakomski (wydawnictwo Impuls, Kraków 2007). Publikacja za zgodą wydawcy. Bibliografia dostępna u redakcji.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
