Zakażenie HIV a OUN
Oprócz postępującego deficytu immunologicznego HIV bezpośrednio wywiera działanie w OUN, prowadząc do rozwoju zespołu otępiennego. Infekcja HIV nie dotyczy neuronów bezpośrednio, jednak objawy neurologiczne i psychiatryczne są konsekwencją ich uszkodzenia w przebiegu stanu zapalnego. Istotną rolę w patogenezie zmian w OUN spełniają makrofagi i komórki mikrogleju. Makrofagi, posiadające receptory CCR5, stanowią ważne komórki transportujące HIV do OUN, przede wszystkim w początkowym okresie zakażenia HIV. Nie wiadomo natomiast, czy taki transport odbywa się w drugą stronę, na obwód. Odpowiedź na to pytanie jest istotna, biorąc pod uwagę skuteczność terapii hamującej replikację HIV na obwodzie i możliwość stałego dostarczania HIV z takich rezerwuarów HIV, jak OUN. Rola astrocytów, oligodedrocytów i neuronów w infekcji HIV jest kontrowersyjna. Do czynników ułatwiających zakażenie OUN należą m.in. mutacje stwierdzane u osób z zaawansowanym zespołem otępiennym związanym z HIV, polegające na wnikaniu HIV niezależnie od receptora CD4.
Jak dochodzi do uszkodzenia układu nerwowego?
Uszkodzenie OUN jest wynikiem działania czynników neurotoksycznych gospodarza, bezpośredniego działania HIV i aktywacji immunologicznej oraz zmian naczyniowych wskutek zwiększonej replikacji HIV w makrofagach okołonaczyniowych. W wyniku zakażenia stwierdza się w OUN nacieki z monocytów/makrofagów, wielojądrzastych komórek olbrzymich, gliozę, uszkodzenie osłonek mielinowych, ubytek neuronów, uszkodzenie wypustek dendrytycznych.
Zobacz też: AIDS i HIV - wszystko co chesz wiedzieć
Zanik komórek nerwowych
Zakażone makrofagi i komórki mikrogleju wydzielają szereg cytokin stanu zapalnego (TNF-α, IL-1, IL-6, GM-CSF, IFN-α, IFN-γ), chemokin (MCP1-3, RANTES, MIP-1α/β) oraz innych czynników (kwas arachidonowy, czynnik aktywacji płytek PAF, podtlenek azotu, kwas chinolowy). Czynniki zapalne uszkadzają sąsiadujące neurony bezpośrednio oraz pośrednio przez naruszenie funkcji i struktury astrocytów utrzymujących neurony. W początkowym okresie naruszeniu ulega aktywność neuronów, co może być zjawiskiem odwracalnym, jednak w miarę przebiegu zakażenia dochodzi do demielinizacji i nieodwracalnego ich zniszczenia, czyli zaniku mózgu.
Rola MCP-1
Stwierdzono istotną rolę MCP-1 w patogenezie zmian w OUN. U osób zakażonych HIV nieleczonych stwierdza się wyższe stężenia MCP-1 w OUN niż w surowicy. Zaobserwowano korelację między niszczeniem neuronów, stężeniem MCP-1 a gliozą. Wśród czynników gospodarza na uwagę zasługują też predyspozycje genetyczne do powikłań neurologicznych (pacjenci ze swoistym genotypem MCP-1 mają 4–5-krotnie większe ryzyko wystąpienia otępienia; genotyp ten był związany ze zwiększoną aktywnością transkrypcyjną MCP-1 i wpływał na większą infiltrację tkanek), niska liczba L T CD4, ekspresja HLA II na makrofagach, koinfekcje (np. HCV, translokacje bakteryjne), które nasilają pobudzenie układu immunologicznego.
Białka Tat
Niezależnie od czynników zapalnych bezpośredni, toksyczny wpływ na neurony wywierają białka wirusowe: gp120, Tat i Vpr, produkowane przez zakażone komórki mózgu. W wielu badaniach wykazano toksyczny wpływ gp120 szczególnie na neurony dopaminergiczne (zaangażowane głównie w funkcje motoryczne, motywacyjne i zmysłowe). Toksyczny wpływ białka Tat wynika ze wzrostu stężenia międzykomórkowego wolnych rodników i czynników aktywujących apoptozę. Przez zwiększenie przepuszczalności śródbłonka białko Tat uszkadza barierę krew–mózg, ułatwiając infiltrację OUN przez zakażone komórki. Ponadto Tat uczestniczy w aktywacji kaskady zapalnej, stymulując wydzielanie cytokin i chemokin. Białko regulatorowe Vpr działa toksycznie na rozmnażające się komórki oraz stymuluje apoptozę. Wśród czynników wirusowych zwraca się również uwagę na rolę w neurotoksyczności podtypów HIV. Podtypy B i D są bardziej neurotoksyczne niż podtyp C. Słaba neurotoksyczność tego ostatniego wynika z określonej cechy białka Tat, które wpływa na mniejszą produkcję MCP-1 przez astrocyty.
Rola amyloidu
Zarówno w demencji związanej z zakażeniem HIV oraz w chorobie Alzheimera stwierdza się złogi amyloidu. Ponieważ dzięki skutecznej terapii antyretrowirusowej osoby zakażone HIV żyją dłużej, ryzyko rozwoju zaburzeń poznawczych jest większe, związane również z procesami starzenia. Do czynników wpływających na tworzenie złogów amyloidu należą przewlekłe zapalenie, cART (toksyczność metaboliczna), toksyczność białka Tat, które hamuje neprilizynę, endopeptydazę neuronalną degradującą ß-amyloid. Wykazano podobne stężenia w płynie ózgowo-rdzeniowym ß 42-amyloidu w otępieniu związanym z zakażeniem HIV i w chorobie Alzheimera.
zobacz też: Jest szansa na szczepionkę przeciwko AIDS i HIV
Leki stosowane w leczeniu zakażeń HIV w OUN
Postęp badań nad patogenezą zakażenia HIV w OUN przyczynił się do próby zastosowania nowych leków. Na przykład ustalono, że minocyklina chroni przed rozwojem zapalenia mózgu, ma działanie przeciwzapalne, antyapoptotyczne i antyoksydacyjne, neuroprotekcyjne (przez hamowanie produkcji kinazy białkowej i metaloproteinaz macierzy komórkowej), jak również obniża
stężenie MCP-1. Nie można wykluczyć korzystnego działania tego leku u osób żyjących z HIV, natomiast próby zastosowania tego antybiotyku w leczeniu SLA (teoria o zakażeniu wirusem latentnym) nie dały jednoznacznych korzystnych wyników. Zaobserwowano również korzystne działanie ochronne litu oraz wpływ inhibitorów serotoniny i reduktazy HMG-CoA na hamowanie replikacji HIV.
Artykuł ma charakter naukowy. Jest to fragment książki „Diagnostyka, profilaktyka i terapia zakażeń HIV/AIDS – współczesne możliwości i problemy", pod red. Andrzeja Gładysza, Brygidy Knysz (Wydawnictwo Continuo,2009).Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
