fot. Fotolia
Spastyczność – czym się objawia?
Spastyczność, czyli nadmierne napięcie mięśni, jest jednym z najczęstszych skutków udaru mózgu. Objawia się dużą sztywnością mięśni, które przykurczają się i powodują utratę sprawności ręki i dłoni.
Spastyczność dotyka kończynę górną, ale także kończynę dolną i twarz. Jej charakterystycznymi objawami są zaciśnięta pięść, nadmiernie zgięty nadgarstek i łokieć, ramię przyciśnięte do piersi. Niestety, w wielu przypadkach spastyczność jest przyczyną ograniczenia samodzielności pacjentów, dla których podstawowe czynności dnia codziennego – takie jak utrzymanie w ręku kubka z herbatą, ubranie się czy przesunięcie przedmiotu – stają się wielkim wyzwaniem i trudnością. Przykurczona i niesprawna ręka często także powoduje ból i drętwienie.
Spastyczność nie jest jednak procesem nieodwracalnym – stan osoby po udarze może ulec znacznej poprawie!
Trzy kroki w zmaganiu ze spastycznością
Ze spastycznością należy pracować świadomie i stopniowo. Ręka, mimo ograniczonej sprawności, jest bardzo wrażliwa na ruch. Nieodpowiednie postępowanie ze spastyczną ręką może spowodować pogorszenie jej stanu. Aby bezpiecznie pracować nad spastycznością, warto wykonać trzy kroki:
Krok 1: Dowiedz się, na czym polega choroba
Zmagając się ze spastycznością, uczysz się reakcji i zachowań swojej ręki na nowo. W tym procesie ważna jest świadomość objawów choroby. Należą do nich m.in.:
- współruchy – próbując unieść ramię do góry, jednocześnie zauważasz, że zaciskają się palce dłoni i ugina się łokieć. Współruchy zachodzą niezależnie od twojej woli, nieoczekiwanie. Mogą więc być niebezpieczne – np. gdy trzymasz gorący płyn lub ostre narzędzie. Podczas fizjoterapii możesz jednak nauczyć się ich kontroli;
- odruch na rozciąganie – gdy próbujesz za pomocą zdrowej ręki wyprostować ugięte palce chorej dłoni, pojawia się opór – masz wrażenie, że mięśnie „specjalnie” napinają się jeszcze mocniej. Dzieje się tak, ponieważ po uszkodzeniu układu nerwowego zwiększa się wrażliwość mięśni na rozciąganie. Mięśnie zawsze będą reagowały skurczem, jeśli będziesz próbował szybko je rozciągnąć;
- powolne ruchy – każda próba wykonania szybszego ruchu jest hamowana przez skurcz rozciąganych mięśni. Z tego powodu ruchy w stawach są mniejsze i cała sekwencja ruchu spowalnia się;
- zmęczenie – mięśnie napięte spastycznie nie potrafią kurczyć się w odpowiedni sposób, co powoduje ich szybsze zmęczenie. Zużywają także dużo więcej energii w porównaniu z mięśniami pracującymi prawidłowo. Nie wykonuj więc zbyt wielu powtórzeń tego samego ruchu;
- brak płynności ruchu.
Powinieneś zwrócić uwagę na to, że napięcie spastyczne zmienia się w ciągu doby, a wszystko, co robisz, wpływa na jego poziom. Kiedy śpisz i gdy długo odpoczywasz w pozycji leżącej, napięcie jest najniższe. W ciągu dnia i wieczorem jest najwyższe. Zwróć uwagę na inne czynniki, które powodują wzmożenie lub obniżenie spastyczności.
Do czynników nasilających spastyczność należą:
- mała powierzchnia podparcia ciała, nieustabilizowana pozycja ciała,
- szybkie wykonywanie ruchów,
- wysoka motywacja i zaangażowanie psychiczne chorego, poczucie strachu i niepokoju,
- ból w dowolnej części ciała,
- brak snu,
- głód,
- niska temperatura otoczenia, wyziębienie organizmu,
- wysokie ciśnienie krwi,
- zaparcia lub zbyt duże wypełnienie pęcherza moczowego.
Do czynników obniżających spastyczność należą:
- większa powierzchnia podparcia ciała,
- stabilność pozycji ciała,
- powolne wykonywanie ruchów,
- kontrolowany poziom motywacji i zaangażowania psychicznego, poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia,
- odpowiednia ilość snu,
- odpowiednia temperatura ciała i organizmu,
- właściwe ciśnienie krwi.
Staraj się unikać sytuacji i czynników, pod wpływem których spastyczność może się wzmagać.
Krok 2: Skorzystaj z odpowiedniego leczenia
Leczenie w spastyczności stosuje się, aby przywrócić sprawność ruchową i pomóc choremu w powrocie do życia sprzed udaru. Jeżeli jednak niemożliwe staje się ponowne osiągnięcie pełnej sprawności, leczenie ma na celu poprawę jakości życia oraz przywrócenie samodzielności i zadowolenia pacjenta.
Istnieją dwie główne drogi terapii:
- leczenie farmakologiczne – doustne środki farmakologiczne mogą obniżyć spastyczność. Niestety, mają wiele skutków ubocznych, m.in. obniżenie napięcia w mięśniach, które nie są dotknięte spastycznością. W związku z tym, u osoby przyjmującej takie leczenie mogą więc pojawić się trudności z utrzymaniem prawidłowej sylwetki ciała podczas chodzenia lub w pozycji stojącej. Leki te mogą także powodować senność i spowolnienie;
- leczenie toksyną botulinową – leczenie miejscowe, które polega na ostrzyknięciu toksyną botulinową napiętych mięśni. Toksyna sprawia, że mięśnie rozluźniają się na około trzy miesiące, dzięki czemu stawy zyskują większy zakres ruchów, który do tej pory nie był możliwy. Ta metoda pozwala na podjęcie intensywnej i efektywnej fizjoterapii. Obecnie w Polsce w kilkunastu ośrodkach chorzy po udarze mózgu mogą otrzymać leczenie toksyną botulinową w ramach pełnej refundacji NFZ. Lista ośrodków, w których można skorzystać z leczenia, dostępna jest na stronie http://www.fum.info.pl/page/index/223.
Zobacz też: Udar mózgu i co dalej?
Krok 3: Podejmij fizjoterapię
Fizjoterapia ma kluczowe znaczenie w powrocie do sprawności – nad następstwami udaru mózgu możesz skutecznie pracować. Bardzo ważne jest jednak, że każde zbyt forsowne ćwiczenie lub próba siłowego otworzenia dłoni kończy się skurczem mięśni. W pracy nad spastycznością liczy się cierpliwość!
Poniżej wskazówki, które mogą ułatwić Ci wykonywanie codziennych czynności:
- Wstawanie i siadanie – zadbaj, aby meble, na których siadasz i z których wstajesz najczęściej, były wystarczająco wysokie. W czasie wstawania i siadania możesz podtrzymywać niedowładną kończynę górną zdrową dłonią.
- Samodzielne chodzenie – przy pierwszych próbach samodzielnego chodzenia możesz wspomagać się przedmiotem, na którym możesz się oprzeć – np. długim, prostym kijem. W miarę dalszej poprawy będziesz mógł z niego zrezygnować.
- Leżenie – obracając się na boki w łóżku, staraj się unikać podciągania zdrową dłonią za brzeg łóżka – może to wzmagać spastyczność.
Podczas rehabilitacji koniecznie unikaj często popełnianych błędów:
- Ściskanie piłeczki – ściskanie pobudza i umacnia pierwotny odruch chwytny, zwiększając spastyczność całej kończyny górnej. Sam chwyt jest bezużyteczny, jeśli nie można otworzyć dłoni, aby wziąć, a następnie odłożyć przedmiot.
- Forsowanie, bierne rozciąganie i prostowanie mięśni spastycznych – siłowe rozciąganie spastycznych mięśni wywołuje narastający skurcz i kończy się zerwaniem włókien mięśniowych.
- Korzystanie z poręczy i podciągów – unoszenie się na łóżku za pomocą zwisających poręczy i podciągów (wykorzystując zdrową rękę) powoduje nieodwracalne odruchy wyprostne.
- Odpoczynek jest „poddaniem się” – to nieprawda, ponieważ odpoczynek w spastyczności ma ogromne znaczenie. To właśnie podczas snu zmniejsza się napięcie mięśniowe.
- Prawidłowa pozycja siedząca zapobiega spastyczności – tak rzeczywiście jest, ale niezbyt długo. Siedzenie przez większą część dnia z nogami zgiętymi w stawie biodrowym i kolanowym oraz stopami spoczywającymi na podłodze w przyszłości może utrudnić chodzenie. Z kolei długotrwałe opieranie nóg na podnóżku wywołuje pełny, utrwalony wyprost. Takie same efekty przynoszą długotrwałe ułożenia rąk i dłoni.
We współpracy z fizjoterapeutą nakreślaj sobie realne cele w rehabilitacji. Pamiętaj także, że bieżący stan nie określa twoich przyszłych możliwości. Możesz usprawniać się bez końca, wykorzystując odpowiednie leczenie i fizjoterapię.
Tekst powstał na podstawie poradnika dla pacjentów ze spastycznością, opublikowanego w ramach kampanii Otwórz dłoń po udarze. Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej kampanii: http://www.fum.info.pl/page/index/221 oraz profilu na facebooku: https://www.facebook.com/otworzdlonpoudarze
Zobacz też: Spastyczność udarowa – jak się ją leczy?
Źródło: materiał opracowany dla Zdrowie.wieszjak.polki.pl przez Konkret PR/mn
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
