Zapobieganie zawałom
Aby zapobiegać kolejnym zawałom, powinieneś zmienić styl życia i stosować się ściśle do zaleceń lekarza, w tym do wytycznych dotyczących przewlekłego leczenia farmakologicznego. Jednym z celów leczenia zawału jest Twój powrót, o ile to tylko możliwe, do normalnej aktywności fizycznej i zawodowej.
Wystąpienie zawału to istotny sygnał alarmowy. Jest to jednocześnie dobry moment do zmiany nawyków i dokonywania świadomych, prozdrowotnych wyborów na co dzień.
Zasady postępowania po zawale serca:
Leczenie przeciwpłytkowe
Zawał jest najczęściej konsekwencją pęknięcia blaszki miażdżycowej. Miażdżyca to zapalenie ściany naczynia, któremu sprzyjają m.in. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i podwyższony poziom cholesterolu. W konsekwencji tego zapalenia powstają blaszki miażdżycowe – zgrubienia ściany naczynia, zawierające komórki wypełnione cholesterolem.
W przypadku pęknięcia blaszki miażdżycowej dochodzi do pobudzenia płytek krwi, które zlepiają się ze sobą i wypełniają uszkodzone miejsce. Niestety, w konsekwencji światło naczynia ulega zwężeniu lub zamknięciu, przepływ krwi przez naczynie zmniejsza się lub ustaje i w ten sposób dochodzi do zawału mięśnia sercowego.
Działanie płytek krwi jest fizjologicznie korzystne, bo zapobiega nadmiernej utracie krwi, np. gdy zranimy się w palec. W przypadku pęknięcia blaszki miażdżycowej w tętnicy wieńcowej jest jednak niepożądane.
Dlaczego warto kontynuować leczenie przeciwpłytkowe?
Stent implantowany do tętnicy wieńcowej jest ciałem obcym. Dopóki nie zostanie pokryty cienką warstwą komórek ściany naczynia, może powodować formowanie skrzepów z płytek krwi. W takiej sytuacji zwęża się światło stentu – występuje tzw. zakrzepica w stencie.
Zwiększoną częstość występowania zakrzepicy w stencie obserwuje się u pacjentów z cukrzycą – częstość około 2,5% – oraz u chorych z niewydolnością nerek – w około 5,5% przypadków. Jednak największe ryzyko zakrzepicy mają pacjenci, którzy przestali regularnie przyjmować zalecane leki przeciwpłytkowe. W takiej sytuacji ryzyko wystąpienia zakrzepicy w stencie jest szacowane na około 30%.
Jak długo stosować leczenie?
Leczenie dwoma lekami przeciwpłytkowymi, niezależnie od tego, jak byłeś/byłaś leczony/leczona, jest bezwzględnie zalecane przez rok po zawale. Po upływie roku będziesz kontynuować leczenie jednym lekiem przeciwpłytkowym, kwasem acetylosalicylowym, potocznie zwanym aspiryną.
Niekorzystne działania leczenia
Kwas acetylosalicylowy może powodować uszkodzenie błony śluzowej żołądka. Jeśli masz dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, skonsultuj się z lekarzem; otrzymasz lek osłaniający żołądek.
Leczenie przeciwpłytkowe przed planowaną operacją
W razie operacji planowej, zasady leczenia lekami przeciwpłytkowymi przedyskutuj z lekarzem. Wszystkie operacje planowe u chorych po zawale serca powinny być odroczone do czasu odstawienia drugiego leku przeciwpłytkowego i przeprowadzone bez przerywania leczenia kwasem acetylosalicylowym.
Uwaga!
Leki przeciwpłytkowe zwiększają ryzyko krwawień. Jeśli masz powikłania krwotoczne, powiedz o tym lekarzowi, nie zwlekaj! Pamiętaj, że bardzo ciemny mocz, smolisty stolec mogą być objawami krwawienia.
Leczenie przeciwzakrzepowe
Pacjenci z migotaniem przedsionków, po wszczepieniu sztucznych zastawek serca, z żylną chorobą zakrzepowo-zatorową, ze względu na konieczność leczenia doustnymi antykoagulantami mają zwiększone ryzyko krwawień.
W przypadku wystąpienia u nich zawału serca, dołączenie leków przeciwpłytkowych dodatkowo podnosi to ryzyko. Dlatego w tej grupie chorych po zawale serca zaleca się krótsze stosowanie leków przeciwpłytkowych oraz częstą kontrolę INR – wskaźnika gęstości krwi. U osób leczonych trzema lekami należy utrzymywać INR między 2,0 a 2,5.
Zobacz też: Czy serce samo regeneruje się po zawale?
Stosowanie inhibitorów konwertazy lub brokerów receptora angiotensyny
Leki z grupy ACE-inhibitorów zostały wprowadzone do terapii jako leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi. Ich działanie jest jednak wielokierunkowe. Udowodniono, że ich stosowanie u pacjentów po zawale serca powoduje zmniejszenie śmiertelności, szczególnie u chorych z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, niewydolnością serca oraz niewydolnością nerek.
Dlatego ACE-inhibitory u tych pacjentów po zawale serca powinny być stosowane przewlekle. Jeśli przy stosowaniu tych leków masz uporczywy kaszel, poinformuj o tym swojego lekarza, który zmieni ten lek na inny, podobnie działający bloker receptora angiotensyny.
Blokada receptorów beta-adrenergicznych
Leki blokujące receptory beta‑adrenergiczne, czyli beta-blokery, działają wielokierunkowo. Przede wszystkim powodują, że serce bije wolniej i ma mniejszą skłonność do arytmii (nieprawidłowego rytmu serca). Ponadto obniżają ciśnienie tętnicze krwi.
Udowodniono, że ich stosowanie u pacjentów po zawale, zmniejsza częstość występowania bólów wieńcowych i ryzyko zgonu. Ze względu na szereg korzystnych efektów, przewlekłe leczenie beta-blokerami jest zalecane u wszystkich pacjentów po zawale serca.
W trakcie leczenia należy zwrócić uwagę na częstość akcji serca. U niektórych pacjentów w trakcie leczenia beta-blokerami serce może bić zbyt wolno – poniżej 50-60 uderzeń na minutę. Mogą wówczas występować: zawroty głowy, stany przedomdleniowe lub omdlenia. W takiej sytuacji należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem i wykonać badanie EKG.
Kontrola ciśnienia tętniczego
Nadciśnienie tętnicze sprzyja rozwojowi miażdżycy i choroby wieńcowej. Dlatego po zawale serca należy regularnie mierzyć ciśnienie tętnicze krwi i leczyć nadciśnienie tętnicze. Na ciśnienie tętnicze krwi wpływ mają:
- nawodnienie organizmu,
- stres,
- stosowane leki.
Niskie ciśnienie, poniżej 120/70 mmHg, może powodować uczucie zmęczenia. Przy podwyższonych lub zbyt niskich wartościach ciśnienia tętniczego należy skontaktować się z lekarzem, który odpowiednio zmieni dawki stosowanych leków.
Leczenie zmniejszające poziom cholesterolu
Aby określić stężenie cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji (LDL, HDL, trójglicerydy), należy oznaczyć lipidogram. Osoby po przebytym zawale mięśnia sercowego powinny osiągnąć następujące wartości:
- wartość cholesterolu LDL („złego” cholesterolu) powinna wynosić mniej niż 1,8 mmol/l, czyli mniej niż 70 mg/dl,
- stężenie trójglicerydów (TG) powinno wynosić mniej niż 1,7 mmol/dl, czyli mniej niż 150 mg/dl,
- wartości cholesterolu HDL („dobrego” cholesterolu) powinny wynosić powyżej 1,2 mmol/l, czyli powyżej 50 mg/dl u kobiet oraz 1,0 mmol/l, czyli powyżej 40 mg/dl u mężczyzn.
Osiągnięcie optymalnych wartości cholesterolu oprócz właściwej diety wymaga zastosowania leczenia farmakologicznego. Wszyscy chorzy po zawale serca wymagają przewlekłego leczenia statynami (lekami obniżającymi poziom choresterolu).
Leki z tej grupy przede wszystkim:
- zmniejszają stężenie cholesterolu LDL,
- zwiększają stężenie cholesterolu HDL,
- hamują postęp miażdżycy,
- chronią naczynia krwionośne,
- działają przeciwzapalnie.
Rzucenie palenia
Zaprzestanie palenia papierosów to podstawowe i najważniejsze zadanie dla osób po zawale serca. Rzucenie palenia zmniejsza śmiertelność, ryzyko kolejnego zawału oraz udaru mózgu. Palenie papierosów stymuluje rozwój miażdżycy w obrębie naczyń krwionośnych. Jest to bardzo istotny czynnik zwiększający ryzyko kolejnego zawału serca.
Jeśli chcesz rzucić palenie:
- wyrzuć papierosy, popielniczkę, zapalniczkę i inne przedmioty kojarzące się z nałogiem,
- unikaj sytuacji lub miejsc, w których najczęściej paliłeś,
- staraj się kontrolować bodźce towarzyszące paleniu,
- zastąp palenie innymi zachowaniami takimi jak picie wody czy aktywność fizyczna,
- poszukaj wsparcia wśród najbliższych,
- poszukaj dodatkowego wsparcia na forach internetowych, gdzie zawiązują się grupy motywacyjne dla osób chcących rzucić palenie,
- zgłoś się po poradę do ekspertów z tej dziedziny.
Leczenie cukrzycy
Cukrzyca jest jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca, w tym również zawału. Prawidłowa kontrola cukrzycy pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia zawału. Bardzo duży nacisk kładzie się na skuteczne leczenie obniżające poziom cukru we krwi.
Pod pojęciem tym nie kryje się jedynie leczenie farmakologiczne (tabletki i wstrzyknięcia z insuliną), ale także dobrze zbilansowana dieta, warunkująca odpowiednią wagę ciała, oraz regularny wysiłek fizyczny.
Celem leczenia cukrzycy, do którego powinien dążyć każdy pacjent, jest uzyskanie prawidłowych wartości w zakresie glikemii na czczo: < 6,0 mmol/l. Poziom HbA1C powinien być oznaczany dwa razy do roku i nie powinien przekraczać 7%, a u osób powyżej 75. r.ż. z długotrwałą cukrzycą – 8%.
Jeżeli chorujesz na cukrzycę i przebyłeś zawał mięśnia sercowego:
- Pamiętaj o unikaniu cukrów prostych: glukozy (owoce, warzywa, miód) i fruktozy (słodkie owoce, miód). Są one szybko wchłaniane przez organizm, dlatego po ich spożyciu stężenie glukozy we krwi szybko osiąga wysokie wartości. Cukry proste możesz stosować, gdy masz niskie stężenie glukozy we krwi;
- Nie powinieneś spożywać alkoholu. Alkohol hamuje produkcję i uwalnianie glukozy z wątroby, w związku z tym jego spożycie (zwłaszcza bez towarzyszącego posiłku) może sprzyjać rozwojowi groźnego dla życia niedocukrzenia;
- Utrzymuj prawidłową masę ciała, natomiast w przypadku nadwagi lub otyłości staraj się ją odpowiednio zredukować;
- Staraj się regularnie uprawiać wysiłek fizyczny, który ma korzystny wpływ na wrażliwość na insulinę i kontrolę glikemii, profil lipidowy oraz sprzyja redukcji masy ciała. Pamiętaj jednak, że czas powrotu do pełnej aktywności fizycznej po zawale mięśnia sercowego, jej zakres oraz intensywność muszą być zawsze wcześniej skonsultowane z lekarzem.
Dieta
Dieta po zawale serca powinna być dostosowana do okresu choroby. Różna będzie wartość energetyczna posiłków dla osób o niskiej aktywności fizycznej w pierwszych dniach po wystąpieniu zawału (20 kcal/kg masy ciała/dobę) oraz dla osób o zwiększonej aktywności fizycznej (około 30 kcal/kg masy ciała/dobę).
Osoby z nadwagą lub otyłością powinny skonsultować dzienną wartość energetyczną posiłków z lekarzem specjalistą. Oceń, czy Twoja waga mieści się w granicach normy. Do oceny służy wskaźnik BMI (ang. body mass index). BMI wskazuje zależność między wagą ciała a wzrostem. Obliczysz go, dzieląc masę ciała (podaną w kilogramach) przez wzrost (podany w metrach) podniesiony do kwadratu:
BMI = waga [kg] / wzrost [m]2
Aktywność fizyczna
W pierwszych dniach po zawale aktywność fizyczna jest ograniczona. Przed wypisem ze szpitala powinieneś otrzymać wskazówki dotyczące sukcesywnego zwiększania aktywności fizycznej. Docelowo zaleca się aktywność fizyczną codziennie, w tym ćwiczenia fizyczne przez większość dni w tygodniu przez co najmniej 30 minut, osiągniesz to stopniowo.
Jeśli ćwiczenia czy spacer powodują bóle w klatce piersiowej, przerwij ćwiczenia i jak najszybciej skontaktuj się z lekarzem. Bóle wieńcowe w czasie wysiłku mogą być wskazaniem do dalszych badań i/lub zmiany leczenia. Jeśli w czasie wysiłku odczuwasz duszność albo nierówne bicie serca, też skontaktuj się z lekarzem – sposób leczenia może bowiem wymagać korekty.
Lekarz doradzi Ci, jaki rodzaj wysiłku możesz wykonywać.
Szczepienia przeciw grypie
Osoby, które przebyły zawał, powinny co roku szczepić się przeciw grypie, jeśli nie mają przeciwwskazań. Ostra infekcja przebiegająca z przyspieszoną czynnością rytmu serca, wysoką temperaturą, odwodnieniem i wzrostem krzepliwości krwi może u chorego ze znacznym zwężeniem tętnicy wieńcowej doprowadzić do jej zamknięcia.
Zauważono, że przynajmniej ¼ zawałów serca występuje bezpośrednio po ostrej infekcji układu oddechowego.
Źródło: akcja „Nie zawal! Wybierz życie” (www.niezawal.pl)/jm
Zobacz też: Nie bój się zawału!
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
