Zmiany, które są stwierdzane w obrębie piersi budzą wiele niepokoju. Najczęściej mamy wówczas przed oczami czarny scenariusz. Oczekiwanie na wyniki badań i wreszcie decyzje o terapii dostarczają całego mnóstwa emocji. Sama diagnoza brzmi groźnie, wpędza niemal w depresję, daje początek wyrzutom sumienia – bo nie zrobiło się minimum dla siebie...
Rak a nowotwór
Nowotwór to skutek rozrostu komórek organizmu. Proces ten zachodzi szybko, nie jest
skoordynowany ze wzrostem innych tkanek. W efekcie tworzą się zmiany, które w porę nie
zauważone i nie leczone mogą zezłośliwieć, a więc stają się rakami. Narastają one znacznie
szybciej niż nowotwory łagodne i dają przerzuty do innych narządów, drogą krwi i limfy.
Nowotwory łagodne tworzą się powoli, na przeciągu lat. Nie dają przerzutów, a jeżeli są w porę
usunięte, zwykle nie nawracają. Jednak mogą okazać się „miejscowo złośliwymi”, wtedy gdy
ulokują się w dziwnym, trudno dostępnym dla chirurgów miejscu. W zależności od rodzaju tkanki,
którą nowotwór złośliwy obejmuje, rozróżnia się raki, mięsaki i inne, jak czerniak, białaczki i
ziarnica złośliwa. Reasumując: „każdy rak jest nowotworem, ale nie każdy nowotwór jest rakiem”.
Rak piersi
Jest to najczęściej występujący u kobiet nowotwór złośliwy, stanowiące przeszło 19% zmian
złośliwych. Nie musi być koniecznie chorobą o niekorzystnym rokowaniu, bowiem wczesne
wykrycie, w tzw. stadium przedinwazyjnym owocuje całkowitym wyleczeniem.
W przypadku raka inwazyjnego, rokowanie również może być pomyślne, ale tylko wtedy gdy rak
nie dał przerzutów do węzłów chłonnych.
Histologiczna klasyfikacja raka piersi
Raki nienaciekające:
- rak wewnątrzprzewodowy (CDIS)
- rak wewnątrzzrazikowy (CLIS)
Raki naciekające:
- rak przewodowy naciekający,
- rak zrazikowy naciekający,
- rak galaretowaty,
- rak rdzeniasty,
- rak brodawkowaty,
- rak cewkowaty,
- rak gruczołowo-torbielowaty,
- rak apokrynalny,
- rak z metaplazją.
Klasyfikacja TNM raka piersi
W klasyfikacji pod uwagę bierze się trzy cechy: T – tumor, czyli wielkość guza pierwotnego, N
– nodules, czyli przerzuty do węzłów chłonnych, M – metastates, czyli obecność przerzutów do
innych narządów. Ma ona na celu wybór najoptymalniejszej metody leczenia.
T
Tx – nie można ocenić guza pierwotnego
T0 – nie stwierdza się obecności guza pierwotnego
Tis – rak przedinwazyjny (in situ): rak przewodowy (DCIS), rak zrazikowy (LCIS), choroba
Pageta bez guza w gruczole piersiowym
T1 – guz wielkości do 2 cm
T1a – guz poniżej 0,5 cm
T1b – guz wielkości 0,5 – 1,0 cm
T1c – guz wielkości 1,0 – 2,0 cm
T2 – guz wielkości 2,0 – 5,0 cm
T3 – guz wielkości powyżej 5 cm
T4 – guz każdej wielkości naciekający ścianę klatki piersiowej lub skórę
T4a – naciekanie ściany klatki piersiowej (żebra, mięśnie międzyżebrowe, mięsień zębaty
przedni, lecz nie mięśnie piersiowe)
T4b – naciekanie skóry (obrzęk – objaw skórki pomarańczowej, owrzodzenie, guzki
satelitarne w skórze tej samej piersi. Za naciekanie skóry nie uważa się: zaciągnięcie skóry,
wciągnięcie brodawki i inne nie wymienione jako naciekanie; zmiany te mogą występować
w każdym innym stopniu zaawansowania T1, T2, T3)
T4c – T4a i T4b jednocześnie
T4c – rak zapalny (carcinoma inflamatorium)
N
Nx – nie można ocenić okolicznych węzłów chłonnych
N0 – nie stwierdza się przerzutów nowotworowych do węzłów chłonnych (przy wycięciu co
najmniej 10 węzłów chłonnych
N1 – obecne przerzuty nowotworowe do węzłów chłonnych po stronie guza; węzły ruchome
N1a – mikroprzerzuty poniżej 0,2 cm
N1b – makroprzerzuty powyżej 0,2 cm
N1bi – makroprzerzuty w 1 – 3 węzłach
N1bii – makroprzerzuty w 4 i więcej węzłach
N1biii – naciekanie torebki węzła
N1biv – makroprzerzuty o wielkości powyżej 2 cm
N2 – obecne przerzuty nowotworowe do węzłów chłonnych po stronie guza; węzły nieruchome w
stosunku do siebie lub/i otoczenia
N3 – obecne przerzuty do węzłów piersiowych wewnętrznych po stronie guza
M
Mx – nie można ocenić przerzutów odległych
M0 – nie stwierdza się obecności przerzutów odległych
M1 – stwierdza się przerzuty odległe
Niepokojące objawy
To co podczas codziennej obserwacji ciała i comiesięcznego samobadania piersi, powinno
zwrócić uwagę kobiety lub nawet jej partnera, są zmiany w wyglądzie i „konsystencji” gruczołu
piersiowego. Objawy mogące sygnalizować patologię to:
- wciągnięcie brodawki sutkowej lub skóry;
- deformacja kształtu piersi;
- zmiana wielkości piersi;
- wyciek z brodawki sutkowej, na ogół krwisty;
- „pomarańczowa skórka” na piersi, jej zgrubienie, zaczerwienienie, „rozchodzenie”;
- owrzodzenia na skórze piersi;
- poszerzenie żył i ich uwidocznienie na powierzchni piersi;
- powiększenie węzłów chłonnych pod pachą;
- obecność wyczuwalnego guzka w badaniu palpacyjnym.
Czynniki usposabiające raka piersi
Rak piersi pojawia się głównie z powodu długotrwałych ekspozycji na pewne czynniki. Miewa też
podłoże genetyczne i rodzinne. Zachorowalność ciągle rośnie, dlatego warto zainteresować się tym, co sprzyja namnażaniu się komórek rakowych w piersi. Główne czynniki predysponujące do raka piersi to:
- wiek powyżej 60 roku życia,
- pierwsza miesiączka poniżej 12 roku życia,
- ostatnia miesiączka powyżej 52 roku życia,
- brak porodów lub pierwszy poród po 35 roku życia,
- przebyte poronienia,
- brak laktacji i niekarmienie piersią,
- nadużywanie alkoholu,
- dieta wysokotłuszczowa,
- długotrwała ekspozycja na promieniowanie jonizujące np. z komputerów,
- obecność nowotworu w innych narządach,
- terapia hormonalna trwająca dłużej niż 5 lat,
- niezłośliwe guzki w gruczołach piersiowych,
- uwarunkowania genetyczne.
Badania profilaktyczne i diagnostyczne
Samobadanie piersi
To jest coś, co każda z nas powinna dla siebie zrobić raz na miesiąc, zaczynając już w okresie
dojrzewania. Samobadanie piersi nie zabiera wiele czasu, a pozwala zidentyfikować guzki i
zgrubienia. Zazwyczaj są to zmiany wielkości powyżej 1 centymetra. Wykonujemy je w każdy
inny dzień cyklu miesiączkowego, poza fazą menstruacyjną, np. 3 dni po miesiączce.
Samobadanie powinno obejmować oglądanie i badanie dotykowe gruczołów piersiowych.
Oglądanie wykonujemy w kilku pozycjach: stojącej z opuszczonymi rękami, stojącej z rękami
opartymi na biodrach, stojącej z rękami założonymi za głowę, leżącej. Zwracamy uwagę na
wielkość, kształt, fakturę piersi oraz stan skóry i brodawek (wciągnięcie, wyciek płynu). Warto do
oglądania piersi wykorzystać lustro.
Badanie dotykowe – palpacyjne – polega na dotykaniu piersi i węzłów chłonnych za pomocą
palców ręki. Powierzchnię skóry dotykamy całą długością palców, natomiast badamy jedynie
wrażliwymi opuszkami. Do samobadania trzeba się rozebrać, dlatego najlepiej je wykonywać
np. podczas toalety wieczornej. Wykonujemy je w pozycji stojącej i leżącej, pamiętając o
następujących sprawach:
- do badania w obydwu pozycjach ręka po stronie badanie piersi powinna być założona za głowę,
- wybieramy najwygodniejszy sposób badania: ruchy koliste – zaczynamy od zatoczenia palcami obwodu całej piersi, ślimakowato zbliżając się do brodawki sutkowej, zgodnie ze wskazówkami zegara; ruchy promieniste – dzielimy pierś jak tarczę zegarową, rozpoczynamy badanie od brodawki sutkowej, w kierunku godziny 12., badamy w ten sposób całą pierś, na „osi każdej z godzin”; ruchy góra-dół – dzielimy pierś pionowymi paskami, a badanie rozpoczynamy od krawędzi zewnętrznej gruczołu w kierunku mostka; badamy całą pierś od dolnej jej krawędzi, po obojczyk i od mostka po linię pachową;
- oprócz samej piersi badamy dotykowo jeszcze dół pachowy, w którym znajdują się węzły chłonne – sprawdzamy czy nie są obrzmiałe, bolesne, powiększone i czy nie mają guzków;
- na koniec lekko uciskamy brodawkę sutkową, chwytając ją w palce: wskazujący i kciuk, obserwując ewentualny wyciek (kolor, ilość, gęstość, szybkość wypływu treści, jej woń).
Badanie palpacyjne
Wygląda podobnie do samobadania piersi, ale różni je wykonawca, czyli lekarz, położna lub
pielęgniarka. Do badania trzeba się rozebrać od pasa w górę i zdjąć biżuterię. Pamiętamy też o
umyciu piersi i pach.
USG piersi – sonomammografia
To metoda obrazowania z użyciem ultradźwięków. Pozwala określić charakter zmian w piersiach,
a więc czy są to guzy lite czy torbiele. W badaniu oceniamy regularność obrysów zmiany, jej
echogeniczności (zdolność do odbijania fal ultradźwiękowych), cechy naciekania do tkanek
otaczających i zgrubienia więzadeł Coopera, jak również ocenę zgrubień i wciągnięć skóry nad
zmianą, echa tylnej ściany zmiany oraz stosunku wymiarów zmiany.
Do badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać, ani też pilnować dnia cyklu w którym
należy się zgłosić. Wykonuje się je niezależne, ale lekarz może zadecydować inaczej. Do badania
trzeba przyjść umytym. Nie ma żadnych przeciwwskazań do USG piersi i nie jest ono bolesne w
warunkach normy. Badanie USG piersi należy wykonywać profilaktycznie raz w roku u kobiet
w wieku rozrodczym, a u Pań po 35. roku życia, co pół roku. W badaniu uwidacznia się zmiany
pięciomilimetrowe.
Mammografia
Jest badaniem, które wykorzystujemy w diagnostyce oraz badaniach profilaktycznych. Polega
na prześwietleniu piersi i jej ocenie, w poszukiwaniu niepokojących zmian. Stosuje się tu
promieniowanie rentgenowskie, a więc badanie nie może być wykonywane u kobiet ciężarnych.
Ogranicza się je również u młodych kobiet – przed 35 rokiem życia oraz u kobiet stosujących
HTZ. Mammografia nie należy do badań przyjemnych z racji ucisku na pierś, co może być bolesne
dla wielu kobiet. Jednak jest to miarodajne badanie nieinwazyjne, dzięki któremu szybko można
ocenić stan piersi. Do badania należy się zmyć antyperspirant.
Jednak mammografia ma pewne minusy, bowiem ze względu na „mocno gruczołowe” piersi
kobiety, może dość do zatuszowania zmian (stają się one niewidoczne). Wówczas wykonuje się
inne badania, bardziej czułe.
Gdy z piersi wycieka jakakolwiek treść, wówczas badanie przyjmuje nazwę: galaktografia.
Na profilaktyczną mammografię kobieta powinna się zgłosić po 40 roku życia, raz na 2 lata, a po
50., raz na rok. W mammografii uwidocznimy zmianę o wielkości 3 milimetrów, a w mammografii
cyfrowej – już jedno milimetrowe!
Rezonans magnetyczny
„Badanie jest bardzo dokładną i co ważne szybką metodą weryfikacji niejednoznacznych zmian
wykrytych w USG oraz klasycznej mammografii. Według wielu doniesień, mammografia RTG
może nie wykryć od 10 do 45 % ognisk raka. Podczas gdy badanie MRI ma czułość co najmniej
czterokrotnie wyższą od klasycznej diagnostyki.
Pole magnetyczne i fale radiowe rezonansu magnetycznego są w stanie wskazać zmiany o
wielkości nawet 2 mm - ma to duże znaczenie w rozpoznawaniu zmian nowotworowych
w szczególności u kobiet ze zmutowanymi genami BRCA1 i BRCA2, ponieważ w takich
przypadkach rak rozwija się o wiele szybciej. A każda zmiana może oznaczać poważną chorobę.
W dodatku, rezonans magnetyczny jest metodą bezpieczną - umożliwia uzyskanie precyzyjnych
obrazów narządów wewnętrznych bez wykorzystania promieniowania rentgenowskiego.”
Więcej o rezonansie piersi: https://polki.pl/we-dwoje/
rezonans;magnetyczny;-;najdokladniejsza;metoda;wykrywania;nowotworu;piersi,artykul,14171.html
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa
BAC. Polega na nakłuciu guza cienką igłą o przekroju 0,6mm i aspiracji materiału z niego. Jeśli są
trudności w wyczuciu guzka za pomocą dotyku, wówczas badanie wykonywane jest pod kontrolą
USG. Biopsja cienkoigłowa jest dyskomfortowa i towarzyszy jej ból podobny do normalnego
zastrzyku w pośladek. Trzeba wiedzieć, że biopsja nie grozi rozsianiem, zezłośliwieniem czy też
powiększeniem zmiany. Pobrany materiał jest badany w pracowni histopatologicznej.
Biopsja gruboigłowa
Jest wykonywana, gdy wynik z biopsji BAC nie wyklarował rozpoznania. Zabieg wygląda
podobnie do biopsji cienkoigłowej. Różni się wielkością igły, która w tym przypadku ma przekrój
trzy-milimetrowy. W celu zminimalizowania bólu towarzyszącego biopsji, wykonywane jest
znieczulenie miejscowe (początkowo też nieprzyjemne, bowiem odczuwane jako lekko piekące
rozpieranie pod skórą). Pobrany materiał także jest oddawany do analiz histopatologicznych.
Biopsja mammotomiczna
Jest bolesnym badaniem, podczas którego stosuje się znieczulenie miejscowe. Wykorzystywany
jest specjalny aparat do badania, zwany mammotomem. Grubość igły do tego rodzaju biopsji, to
również 3 milimetry. Posiada ona wycięcie boczne, przez które lekarz pobiera wycinki do badania
histopatologicznego. Może je uzyskać z wielu miejsc podejrzanego guza. Podczas badania kobieta
leży na brzuchu, z piersią umieszczoną w specjalnym, unieruchamiającym otworze.
Markery w diagnostyce predyspozycji nowotworowych lub określeniu czynników rokowniczych
To grupa badań genetycznych, na podstawie których można określić m.in. obciążenie chorobą i jej
rokowanie. Zazwyczaj wykonywane są na podstawie genetycznej analizy krwi żylnej.
Zaliczamy tu onkogeny, protoonkogeny i geny supresorowe. Wartość diagnostyczną mają też
ich „produkty”: BRCA-1, BRCA-2, EGFRMDR-1, c-erbB-2, p53, c-myc i ps2.
Następnymi badaniami są markery aktywności proliferacyjnej guz, a więc indeks mitotyczny –
MI; indeks zanikowej tymidyny – TLI, frakcja komórek w fazie S - SPF, PCNA, Ki-67 oraz ploidia
DNA. Inne to markery angiogenezy i markery wysokiego ryzyka przerzutowania: katepsyna-D,
nm-23, aktywator plazminogenu – UPA.
Leczenie nowotworów piersi
Leczenie raka piersi jest przeważnie chirurgiczne. Nie oznacza to jednak wyłącznie usunięcia piersi
w całości, ponieważ jeżeli są wskazania wykonuje się operacje oszczędzające gruczoł. Polega
ono wycięciu guza wraz z marginesem zdrowej tkanki. Takie leczenie może być przeprowadzone
wówczas, gdy guz nie jest duży, nie ma przerzutów, a choroba była stosunkowo wcześnie
zdiagnozowana. O metodzie usunięcia guza, decyduje zespół lekarski.
Leczenie radykalne to budząca grozę i niepokój, mastektomia, czyli amputacja całej piersi i
przyległych węzłów chłonnych pachowych. To trwałe okaleczenie ciała, odbierane przez pacjentki
jako „odarcie z kobiecości”, ciężkie do zaakceptowania...
Mastektomia jest wskazana wtedy, gdy zmiana rakowa jest duża i obecny jest rozsiew innych
guzów nowotworowych niż guz pierwotny. Usunięta pierś i guz są oddawane do badań
patomorfologicznych.
Po leczeniu chirurgicznym niejednokrotnie potrzebna jest jeszcze terapia uzupełniająca, a może
być to radio i/lub chemioterapia.
Pierś można jednak rekonstruować nawet równolegle z przeprowadzaną mastektomią lub dopiero
po zakończeniu leczenia wspomagającego chemio i/lub radioterapią. Decyzja jest podejmowana
przez lekarzy, którzy uwzględniają również oczekiwania pacjentki.
Po leczeniu radykalnym konieczne jest poddawanie się systematycznym badaniom kontrolnym, a
mianowicie co 3 miesiące przez pierwsze 2 lata, co pół roku w okresie 2-5 lat po operacji, a później
raz w roku. Jeżeli nie było wznowy w ciągu tych pięciu lat, można uznać kobietę za wyleczoną.
Wsparcie kobiet chorych i po leczeniu
Wsparcie psychiczne, edukacyjne, jak również pomoc wszelkiego rodzaju, jest proponowana
przez „Amazonki”, czyli kobiety, które przeszły przez trudy leczenia raka piersi. Poza tym
Federacja „Amazonek” zajmuje się dokształcaniem chętnych osób – psychoterapeutów,
rehabilitantów, ochotniczek, liderów i wielu innych, co ma na celu poprawę jakości pomocy
udzielanej chorym kobietom oraz zwiększenie świadomości ryzyka u kobiet zdrowych.
Strona internetowa Federacji „Amazonek”: www.amazonkifederacja.pl
Opracowano na podstawie:
Bręborowicz Grzegorz H., „Ginekologia”, Warszawa, PZWL 2005
Stoppard M., W trosce o Twoje piersi, Kalliope Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1997
Załucki W., Wronkowski Z., Piersi - uroda i problemy, Warszawa 1997
www.onkonet.pl
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
