Szczepienia nie są przyjemne, jednak chronią dzieci przed bardzo groźnymi zarazkami. To właśnie dzięki szczepieniom praktycznie udało się wyeliminować tyfus, błonicę, krztusiec czy kilka innych chorób zakaźnych, które były głównym powodem śmierci niemowląt. Nie przejmuj się więc, że w pierwszym roku życia maluch przyjmie aż kilkanaście szczepionek. Potem będzie ich coraz mniej. Wszystko po to, by dziecko zdrowo rosło.
Szczepienia obowiązkowe u dzieci: Jak działają
Już kilka tygodni po urodzeniu noworodek zaczyna tracić odporność wrodzoną, którą otrzymał od mamy. Jego układ immunologiczny dopiero uczy się rozpoznawać wirusy i bakterie. Aby ta nauka przebiegała sprawniej, a w okresie tzw. luki odpornościowej (między trzecim a dziewiątym miesiącem) dziecko nie zachorowało na groźną chorobę zakaźną, podaje mu się szczepionki. To preparaty zawierające żywe, zabite lub żywe osłabione drobnoustroje (wirusy, bakterie) lub ich fragmenty, toksyny pozbawione swojego działania lub antygeny wyprodukowane nowoczesnymi metodami (inżynieria genetyczna). Wprowadzone do organizmu (domięśniowo, podskórnie lub doustnie) nie wywołują choroby, tylko powstawanie przeciwciał – substancji białkowych skierowanych przeciwko tym konkretnym wirusom. Jest to odporność nabyta czynnie w sposób sztuczny, w przeciwieństwie do odporności nabytej czynnie w sposób naturalny (po przechorowaniu choroby).
Chroni dziecko przez wiele lat. Gdy wirus lub bakteria wtargną do organizmu, pamięć immunologiczna natychmiast je rozpoznaje, a system odpornościowy uruchamia wcześniej przygotowaną broń. Organizm lepiej zapamiętuje zarazki, gdy ma z nimi kilkukrotny kontakt, dlatego większość szczepień trzeba powtarzać. Czasami po szczepieniu podstawowym stosuje się szczepienie przypominające, którego zadaniem jest odświeżenie pamięci immunologicznej. Nie wszystkie szczepienia dają pełną ochronę przed konkretnym drobnoustrojem. Jednak zaszczepione dziecko choruje łagodniej i bez powikłań.
Zawsze aktualny kalendarz szczepień ogłasza co roku Główny Inspektor Sanitarny. Kalendarz szczepień zawiera szczepienia obowiązkowe (bezpłatne, refundowane przez NFZ) i zalecane (za które rodzice muszą zapłacić sami; decyzję w sprawie tych ostatnich podejmują oni wraz z pediatrą dziecka). Kalendarz jest zazwyczaj modyfikowany w zależności od występowania chorób na terenie danego kraju (to dlatego np. w krajach skandynawskich nie szczepi się przeciwko WZW typu B), zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia oraz możliwości finansowych kraju przeznaczonych na zakup bezpłatnych szczepionek.
Co zawierają szczepionki
W zależności od składu szczepionki możemy podzielić na zawierające:
- Żywe drobnoustroje.
- Zabite drobnoustroje.
- Rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty (tzw. podjednostkowe).
- Antygeny otrzymane metodą inżynierii genetycznej (rekombinowane).
- Produkty metabolizmu komórek bakteryjnych (toksoidy/anatoksyny).
Szczepienia obowiązkowe u dzieci:
W Polsce jest ich w tej chwili sześć. Warto je poznać dokładniej:
- Szczepienia obowiązkowe u dziecka: WZW typu B
Wirusowe zapalenie wątroby typu B to choroba wywoływana przez wirusa HBV (Hepatitis B Virus). Jest sto razy bardziej zakaźny niż HIV! Powoduje poważne uszkodzenie wątroby.
Komu i kiedy? Noworodka szczepi się (w udo) w pierwszej dobie życia. Dwie kolejne dawki podaje się po pierwszym i szóstym miesiącu.
- Szczepienia obowiązkowe u dziecka: Gruźlica (BCG)
Jest wywoływana przez bakterie – prątki gruźlicy z grupy Mycobacterium. Najczęściej atakuje płuca, choć prątki mogą się dostać do wszystkich narządów i tkanek.
Komu i kiedy? Podobnie jak WZW typu B to szczepienie, które noworodek otrzymuje (w lewe ramię) jeszcze w szpitalu. Jego efektem jest utrzymujący się kilka tygodni pęcherzyk na skórze. Czasami ropieje. Zamienia się w strupek i odpada. Nie należy go pocierać.
- Szczepienia obowiązkowe u dziecka: Błonica, tężec, krztusiec (DTP)
Błonica jest wywoływana przez bakterie, tzw. maczugowce błonicy. Wydzielają one toksynę, która prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu wielu narządów. Tężec jest chorobą zakaźną układu nerwowego, spowodowaną działaniem toksyny tężcowej wytwarzanej przez laseczki tężca. Występują one w ziemi, kurzu, wodzie. Po przedostaniu się do rany bakteria blokuje zakończenia nerwowe. Tężec może być śmiertelny. Krztusiec jest chorobą wywoływaną przez bakterie, tzw. pałeczki krztuśca. Ich toksyny niszczą nabłonek układu oddechowego i przedostają się do układu krwionośnego.
Komu i kiedy? Pierwszą dawkę podaje się w szóstym tygodniu życia, a dwie następne w odstępach sześciotygodniowych. Rok po trzeciej dawce podaje się dawkę czwartą (wtedy kończy się szczepienie podstawowe), w szóstym roku życia podaje się dawkę przypominającą. Dodatkowe dawki szczepionki przeciwko błonicy i tężcowi podaje się w 14. roku życia.
- Szczepienia obowiązkowe u dziecka: Polio (OPV)
Choroba Heinego-Medina to ostra choroba zakaźna wywoływana przez poliowirusy. Dostają się one do organizmu przez usta lub nos. Mogą wywoływać niedowład lub porażenia mięśni.
Komu i kiedy? Dwie pierwsze dawki: w pierwszym roku życia, trzecia: w 16–18. miesiącu. W szóstym roku podaje się szczepienie przypominające.
- Szczepienia obowiązkowe u dziecka: Odra, świnka, różyczka (MMR)
Do czasu wynalezienia szczepionki były najbardziej popularnymi chorobami zakaźnymi wśród dzieci (więcej na ich temat przeczytasz w tabelce „Choroby zakaźne”).
Komu i kiedy? Pierwsza dawka w 13. miesiącu, druga w 10. roku życia.
- Szczepienia obowiązkowe u dziecka: HIB (Haemophilus influenzae typu B)
Szczepy tej bakterii wywołują u dzieci ciężkie zakażenia bakteryjne płuc i opon mózgowych.
Komu i kiedy? W pierwszym roku życia podaje się trzy dawki, a w drugim jedną, przypominającą. Dzieciom, u których rozpoczyna się szczepienie między szóstym a 12. miesiącem, podaje się dwie dawki, a w pierwszym roku życia (rok od drugiej dawki) – trzecią. Maluchom szczepionym po raz pierwszy po pierwszych urodzinach podaje się tylko jedną dawkę.
Ważne: Kiedy nie wolno szczepić dziecka:
Dziecko jest chore.
- Brało ostatnio antybiotyki (wtedy ze szczepieniem lepiej odczekać tydzień, dwa).
- Jest uczulone na składniki, z których wykonano szczepionkę (wystąpił wstrząs anafilaktyczny) – do produkcji szczepionki przeciw grypie wykorzystuje się np. białko jaja kurzego, a w MMR jest żelatyna.
- Po podaniu poprzedniej dawki wystąpił silny odczyn poszczepienny.
- Malec ma głębokie zaburzenia odporności – nie podaje mu się wtedy szczepionek zawierających żywe wirusy lub bakterie, np. MMR, BCG, OPV i przeciw ospie wietrznej.
Reakcja organizmu na szczepionkę to tzw. odczyn poszczepienny. Są nim najczęściej: gorączka, wysypka, obrzęk lub zaczerwienienie w miejscu ukłucia. Oznaczają, że organizm mobilizuje się przeciwko chorobie, przed którą szczepionka ma chronić. Aby przynieść dziecku ulgę, po przyjściu do domu na miejscu ukłucia połóż zimny okład. Łyżeczkę sody oczyszczonej rozpuść w pół szklanki letniej wody. W roztworze zmocz gazik i przyklej go na bolące miejsce. Okład zmieniaj co pół godziny. Rączka przez dwa dni może być bardziej tkliwa. Po szczepieniu malec może być też marudny. Te objawy mijają po kilku dniach. U niektórych dzieci podanie żywych szczepionek (np. przeciwko odrze, śwince i różyczce) może wywołać poronne, czyli łagodne postacie tych chorób. Poważne powikłania występują bardzo rzadko. Reakcja anafilaktyczna, czyli wstrząs zagrażający życiu – raz na milion szczepień. Dzieci z grup ryzyka powinny być szczepione w poradniach konsultacyjnych szczepień, a nawet w szpitalu.
Coraz bogatszy kalendarz szczepień budzi u rodziców sporo emocji. Niektórzy podważają nawet sens szczepień obowiązkowych. Po co kłuć dziecko, gdy nie ma się ono od kogo zarazić, bo wszyscy w otoczeniu byli szczepieni? Po pierwsze, nigdy nie ma takiej pewności. Maluch może zetknąć się z groźnym drobnoustrojem np. na lotnisku, czekając z rodzicami na gościa zza granicy. Po drugie, wiele chorób udało się niemal wyeliminować właśnie dlatego, że dzieci są na nie szczepione.
Bagatelizowanie szczepień obowiązkowych może na dłuższą metę doprowadzić do odrodzenia się skupisk polio czy błonicy. W sprawie szczepień zalecanych rodzice powinni (wraz z lekarzem) rozważyć „za” i „przeciw”. Jeżeli możliwości finansowe na to pozwalają, na pewno warto zaszczepić dzieci, które mają osłabioną odporność, często chorują (a zwłaszcza gdy są w szpitalu) i przebywają dużo z rówieśnikami (np. w żłobku czy przedszkolu). Choroby, przed którymi chronią szczepienia zalecane, nie zagrażają bezpośrednio życiu, ale mogą powodować groźne powikłania – na przykład zakażenie rotawirusem może doprowadzić do odwodnienia, a ospa, przez osłabienie odporności, skończyć się nawet zapaleniem płuc.
Pilnowanie terminu wizyt szczepiennych jest bardzo ważne. Nie wszystkie przychodnie przypominają o nim telefonicznie. Zwlekanie może narazić malca na zachorowanie i unieważnić poprzednie dawki. Czasem trzeba przez to powtórzyć cały cykl. Do szczepienia powinien kwalifikować lekarz opiekujący się dzieckiem. Zna je, wie, na co chorowało i na co jest uczulone. On też decyduje o odroczeniu szczepionki.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
