Oddychanie to naturalny odruch – nawet o nim nie myślimy, wykonując wdech i wydech. Do czasu, gdy pojawiają się duszności, czyli kłopoty z nabraniem powietrza lub jego wypuszczeniem, ucisk w klatce piersiowej, uczucie lęku. Tych objawów nie wolno lekceważyć.
Spis treści:
- Czym są duszności?
- Rodzaje duszności
- Jakie objawy towarzyszą dusznościom?
- Choroby, które najczęściej powodują problemy z oddychaniem
- Diagnostyka duszności
- Jak pomóc osobie, która ma problemy z oddychaniem?
Czym są duszności?
Jest to uczucie, które może pojawić się w różnych sytuacjach i z rozmaitych przyczyn. Wiąże się z tym, że chory ma problemy z oddychaniem, nie może zaczerpnąć powietrza, odczuwa bóle w klatce piersiowej lub inne dolegliwości. Bywa, że zaczyna się dusić.
Często duszności pojawiają się po wysiłku (co oznaczają duszności po wysiłku), mogą jednak męczyć także w stanie spoczynku. Bywają nagłe lub mogą trwać przez długi czas. Są objawem, a nie chorobą samą w sobie, a tym samym nierzadko sygnalizują różne schorzenia (zazwyczaj w obrębie układu oddechowego, ale też układu krążenia, a nawet problemy natury psychicznej).
Nasilenie duszności można określić na podstawie skali Medical Research Council (mMRC):
| Stopień | Kiedy pojawia się duszność? |
| 0 | przy dużym wysiłku |
| 1 | przy wchodzeniu na niewielkie wzniesienie lub przy szybkim marszu po płaskiej nawierzchni |
| 2 | przy chodzeniu po płaskim terenie (chory chodzi wolniej niż rówieśnicy i musi się zatrzymywać, by nabrać tchu) |
| 3 | po przejściu około 100 m lub po kilku minutach marszu po płaskim podłożu chory musi się zatrzymać, by zaczerpnąć powietrza |
| 4 | pojawia się przy ubieraniu i rozbieraniu, uniemożliwia choremu wyjście z domu |
Rodzaje duszności
Odczucie to możemy podzielić na duszność ostrą i przewlekłą. Każda z nich może wiązać się z innymi chorobami. Czym się od siebie różnią?
Duszność ostra
Pojawia się nagle. Jeśli towarzyszy jej silny ból w klatce piersiowej, może być objawem:
- zawału serca,
- aspiracji ciała obcego do dróg oddechowych,
- zatorowości płucnej.
Jeśli zaś uczucie duszności narasta, a towarzyszą mu świsty oddechowe, należy myśleć o takich stanach jak:
- astma,
- ostra niewydolność lewej komory serca.
Jeśli duszność narasta wolniej, to znaczy w ciągu kilku godzin lub nawet dni, a współistnieje z nią gorączka i odkrztuszanie plwociny, podłożem tych dolegliwości jest:
- ostre zapalenie oskrzeli lub
- zapalenie płuc.
Duszność przewlekła
Pojawia się stopniowo i narasta bardzo powoli. Do najczęstszych jej przyczyn należą:
- przewlekła obturacyjna choroba płuc,
- niewydolność serca,
- choroby śródmiąższowe płuc.
Poza tym także niedokrwistość (anemia) oraz choroby układu nerwowo-mięśniowego są nierzadko podłożem tego rodzaju duszności.
Jakie objawy towarzyszą dusznościom?
Rzadko kiedy jest tak, że osoba chora ma tylko i wyłącznie problemy z oddychaniem – odczuciu temu zwykle towarzyszą dodatkowe symptomy. Jakie?
Ból w klatce piersiowej
W diagnostyce duszności ważne jest stwierdzenie obecności innych objawów. Jeśli uczuciu towarzyszy ból w klatce piersiowej, lekarz na początku myśli o chorobie wieńcowej oraz jej konsekwencji, czyli zawale mięśnia sercowego.
Innymi stanami, kiedy mamy do czynienia z tym zestawem objawów (duszność+ból w klatce piersiowej) są: tamponada serca, zatorowość płucna oraz rozwarstwienie aorty.
We wszystkich wyżej wymienionych przypadkach konieczne jest pilna interwencja lekarska, ponieważ są to stany bezpośredniego zagrożenia życia.
Krwioplucie
Jest odkrztuszaniem krwi z dróg oddechowych. Jeśli współistnieje z dusznością, podejrzewamy takie stany chorobowe jak: przewlekłe zapalenie oskrzeli, zatorowość płucna czy układowe choroby naczyń (np. ziarniniakowatość Wegenera). Jednak najpoważniejszym stanem mogącym dawać właśnie takie objawy jest choroba nowotworowa (rak płuc). Dlatego też diagnozując krwioplucie w pierwszej kolejności powinno się wykluczyć obecność zmian rozrostowych.
Ból o charakterze opłucnowym
Jest to ostry ból, który nasila się przy głębszych oddechach (także przy kaszlu), najczęściej lokalizujący się jednostronnie, w bocznej części klatki piersiowej. Z reguły towarzyszy mu duszność, która jest potęgowana przez wynikające z bólu opłucnowego zmniejszenie wentylacji płuc (głęboki oddech nasila ból).
Najczęstszymi chorobami, w przebiegu których mamy do czynienia z dusznością i bólem opłucnowym, są zapalenie płuc i opłucnej oraz zatorowość płucna.
Wykrztuszanie plwociny
Poranne wykrztuszanie dużej ilości gęstej plwociny, ze współistniejącą przewlekłą dusznością, jest typowe dla przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Najcenniejszą wskazówką diagnostyczną jest w tym przypadku wieloletni nikotynizm. Także w niewydolności lewej komory serca, w stanie ostrego obrzęku płuc, obserwuje się współwystępowanie duszności i wykrztuszanie plwociny. W tym przypadku może być ona lekko podbarwiona krwią.
Inne choroby objawiające się tymi dolegliwościami to: przewlekłe zapalenie oskrzeli oraz rozstrzenie oskrzeli.
Świst wydechowy
Są to charakterystyczne odgłosy wydawane przez chorego w czasie wydechu. Wraz z dusznością świsty wydechowe są typowe dla astmy, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, niewydolności lewej komory serca oraz rozstrzeni oskrzeli.
Świst wdechowy
Tak zwany stridor, czyli odgłos świszczącego na wdechu powietrza przepływającego przez zwężoną krtań, tchawicę lub główne oskrzele. Jego nieodłącznym objawem towarzyszącym jest duszność, a stanami wywołującymi je są: obrzęk krtani, aspiracja ciała obcego do dróg oddechowych oraz guz w obrębie tchawicy, który zwęża jej światło.
Objawy neurologiczne
Przede wszystkim warto tutaj wspomnieć o osłabieniu mięśniowym (w tym mięśni odpowiedzialnych za oddychanie) występującym w miastenii, kiedy może dojść do zaburzenia wentylacji, a poprzez to do uczucia duszności.
Poza tym wszystkie choroby neurologiczne związane z neuronami ruchowymi (np. stwardnienie zanikowe boczne) mogą stać się przyczyną tej dolegliwości.
Choroby, które powodują problemy z oddychaniem
Zapalenie krtani i tchawicy
U dorosłych choroba objawia się obfitym wydzielaniem śluzu, który zalega w tchawicy, co powoduje duszności nasilające się po położeniu się do łóżka. U dzieci między 1. a 7. rokiem życia objawiają się silną, nagłą dusznością i suchym, męczącym, szczekającym kaszlem przechodzącym w tzw. pianie.
Obie choroby najczęściej powodują wirusy. Przyczyną ostrego zapalenia krtani może być również nagłe oziębienie tkanek (np. po wypiciu zimnego napoju) lub „przetrenowanie” głosu (domowe sposoby na zapalenie krtani).
Szybką ulgę przynosi pozostanie w pozycji pionowej i zimne powietrze – duszności wtedy mijają. Choroba trwa 4–7 dni. Należy w tym czasie pozostawać w łóżku. Trzeba unikać dymu, kurzu oraz nawilżać powietrze i pić dużo płynów.
Jeśli lekarz nie zaleci inaczej, do południa można zażywać leki wykrztuśne, po 17.00 zaś preparaty hamujące odruch kaszlu. Dzieciom najpierw podaje się niewielkie ilości sterydów, które mają zapobiec zwężaniu się krtani i jednocześnie nie dopuścić do pojawienia się duszności. Czasem zalecane są inhalacje.
Astma
Atak choroby jest charakterystyczny. Chory ma wrażenie zaciskania obręczy wokół klatki piersiowej, ma suchy, „szczekający” kaszel. Wydech jest wydłużony, słychać w klatce piersiowej świsty; pacjent walczy o powietrze. Pod koniec napadu odkrztusza śluzowatą wydzielinę.
Przyczyny astmy są trzy:
- skurcz oskrzeli (obturacja),
- obrzęk błony śluzowej oskrzeli,
- gęsta wydzielina, którą oskrzela wydzielają w nadmiarze.
Duszność podczas ataku astmy alergicznej, tzw. atopowej, powodują alergeny (pyłki, roztocza, sierść, pokarmy, np. mleko, orzechy). W wypadku astmy tzw. nieatopowej przyczyną duszności mogą być: intensywny zapach, gwałtowna zmiana temperatury, wzięcie aspiryny, wysiłek, emocje.
W astmie trzeba podać leki, które rozkurczają oskrzela i przerywają napad. Są to tzw. beta-2-mimetyki, teofilina i jej pochodne oraz preparaty przeciwcholinergiczne.
Astmy nie można wyleczyć, ale stosując prawidłowe leczenie można uzyskać remisję choroby, czyli jej bezobjawowy przebieg. Nazywa się to astmą dobrze kontrolowaną.
W przypadku astmy alergicznej z otoczenia chorego trzeba usunąć wszelkie alergeny (jeśli to możliwe).
Nowoczesne leczenie astmy polega na podawaniu leku przeciwzapalnego i objawowego (rozkurczającego oskrzela), najlepiej w jednym inhalatorze.
POChP
Głównym objawem przewlekłej obturacyjnej choroby płuc jest poranny kaszel. Potem pojawia się duszność po wysiłku i szybkie męczenie się. Kolejny etap rozwoju choroby to silna duszność w stanie spoczynku.
Przyczyna choroby to przede wszystkim dym tytoniowy. Na POChP najczęściej chorują palacze. Toksyny zawarte w dymie papierosowym sprzyjają bowiem zmniejszeniu się przepływu powietrza przez drogi oddechowe i powstawaniu stanu zapalnego.
Jeśli jesteś palaczką, rzuć palenie. Powinnaś jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.
Specjalista skieruje cię na badania, aby potwierdzić POChP. W tym celu wykonuje się rentgen płuc oraz badanie spirometryczne. Badanie polega na pomiarze objętości powietrza w płucach i jego przepływu przez oskrzela.
Zaawansowane stadia POChP leczy się za pomocą leków wykrztuśnych i rozrzedzających wydzielinę, rozkurczających oskrzela oraz sterydów. Czasem konieczne jest ciągłe podawanie tlenu.
Choroby układu krążenia
Duszność związana z chorobą serca pojawia się po spokojnym spacerze, a nawet podczas odpoczynku. Czasem zaczyna się nagle, bez wyraźnego powodu.
Kłopoty z oddychaniem są efektem zwężenia naczyń krwionośnych, spowodowanego miażdżycą. Do serca dociera mniej krwi z tlenem, co prowadzi do niedokrwienności. Dlatego właśnie pojawia się duszność.
Jeśli podejrzewasz, że duszność ma związek z chorobą serca, otwórz szeroko okno, aby zyskać jak największy dostęp tlenu. Ułóż się (lub osobę, która ma atak duszności) w pozycji półsiedzącej, opartej o wysoko ułożone poduszki. Zażyj lub podaj krople nasercowe (np. Cardiamid, Neocardinę). Jeśli napad nasila się i przedłuża, trzeba wezwać lekarza.
Konieczne będą badania, by stwierdzić przyczynę dolegliwości (m.in. EKG, próba wysiłkowa i inne). Od ich wyniku oraz zaawansowania choroby zależy dalsze postępowanie i leczenie.
Nerwica wegetatywna
Jednym z jej objawów bywa uczucie bardzo silnych duszności, zwykle w chwilach zwiększonego napięcia nerwowego.
Winę ponosi autonomiczny układ nerwowy, który odpowiada za odczuwanie i przeżywanie emocji oraz funkcjonowanie różnych narządów. Dlatego organizm reaguje na różne emocje, przyspieszając lub zwalniając bicie serca czy zmieniając częstość oddechu (stąd duszności).
Jeśli w nerwicy pojawiają się duszności, przede wszystkim postaraj się wyciszyć. Może pomóc oddychanie do torebki papierowej (reguluje oddech).
Nerwicy nie wolno lekceważyć. Powinnaś zwrócić się o pomoc do lekarza rodzinnego lub psychiatry. Najskuteczniejszym sposobem leczenia nerwicy jest psychoterapia. Czasem konieczne są leki wspomagające terapię.
Skrzywienie kręgosłupa, wrodzone wady klatki piersiowej i inne choroby, np. ZZSK
Tego typu duszności mają charakter ucisku w klatce piersiowej. Oddech jest płytki, nie można nabrać tchu. Problemy z oddychaniem nasilają się po długim przebywaniu w jednej pozycji, zwłaszcza po siedzeniu przez kilka godzin (np. przy biurku).
Przyczyną problemów jest zwyrodnienie lub skrzywienie kręgosłupa w odcinku piersiowym spowodowane przede wszystkim nieprawidłową postawą.
Aby zmniejszyć dolegliwości i walczyć z bólem kręgosłupa piersiowego, warto nauczyć się prawidłowej postawy: głowa nie powinna być wysunięta do przodu, lecz znajdować się na linii kręgosłupa. Barki również nie mogą być wysunięte do przodu, a łopatki odstawać.
W ciągu dnia rozluźniaj i ściągaj łopatki – zapobiegnie to napięciom mięśni. Warto też ćwiczyć. Usiądź lub stań prosto. Spleć dłonie za plecami, ściągnij łopatki, odchylając głowę do tyłu. Powtórz 20 razy.
Diagnostyka duszności
Nagłe lub powracające duszności wymagają konsultacji lekarskiej. W zależności od podejrzeń specjalisty co do przyczyn problemów z oddychaniem zaleca się następujące badania:
- EKG,
- echokardiografię,
- pulsometrię,
- gazometrię,
- RTG klatki piersiowej,
- morfologię krwi,
- USG żył,
- tomografię komputerową klatki piersiowej,
- badania neurologiczne,
- jonogram,
- parametry czynności nerek.
Jak pomóc osobie, która ma problemy z oddychaniem?
Postępowanie z takim chorym powinno polegać na uspokojeniu go, ułożeniu w wygodnej dla niego pozycji oraz zapewnieniu dopływu świeżego powietrza. Należy również umożliwić choremu zażycie leków, które zazwyczaj stosuje on w trakcie napadów.
Jeśli chodzi o duszność sercową, to jest ona spowodowana dysfunkcją głównie lewej, ale czasem również i prawej komory serca. Dochodzi wówczas do obrzęku płuc i duszności, której może towarzyszyć wykrztuszanie różowej plwociny. Co pomaga?
Chorego należy wtedy również ułożyć w odpowiedniej dla niego pozycji – w tym przypadku będzie to pozycja siedząca. Zaleca się także przewietrzenie pomieszczenia, w którym się znajduje.
W momencie, gdy powyższe czynności nie przynoszą skutku, należy wezwać pogotowie, ponieważ stan pacjenta wymaga interwencji lekarskiej.
Na koniec warto zapamiętać, że każdy przypadek duszności, który przebiega z sinicą – czyli sinawym zabarwieniem skóry – upoważnia do wezwania pogotowia ratunkowego!
Na podstawie artykułu Iwony Janczarek „Pani Domu”. Treść artykułu pierwotnie opublikowana 28.10.2010.
Więcej o chorobach związanych z płucami:Jak wygląda leczenie zwłóknienia płuc?Bezobjawowe zapalenie płuc – jak je rozpoznać i leczyć?Mykoplazma - jak ją rozpoznać i leczyć. Czy jest groźna u dzieci?
Pulmonolog z wieloletnim doświadczeniem. Posiada Certyfikat z zakresu Diagnostyki i Leczenia Zaburzeń Oddychania Podczas Snu. Obecnie pracuje w Centrum Medycznym Damiana.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
