O udarze mózgu mówimy wtedy, gdy na skutek krwotoku lub niedokrwienia dojdzie do uszkodzenia tkanek mózgu. Stan taki zawsze jest bezpośrednim zagrożeniem życia!
Co roku ok. 70 tysięcy Polaków doznaje udaru mózgu. Około 30 tysięcy z jego powodu umiera, połowa z pozostałych staje się zaś mniej lub bardziej niepełnosprawna. Ale tak być nie musi! Dane z innych krajów Europy oraz USA pokazują, że nawet w razie wystąpienia udaru mózgu, można znacznie zwiększyć szanse chorego na życie i powrót do formy. Dowiedz się, jak to zrobić.
Przyczyny udaru mózgu
Mózg potrzebuje stałych dostaw tlenu i składników odżywczych. Jeśli coś go od nich odetnie, dochodzi do uszkodzenia jego tkanek, czyli powstania tzw. zmian ogniskowych. Z taką sytuacją mamy właśnie do czynienia w efekcie udaru mózgu (określanego też czasem jako zawał mózgu).
Zależnie zaś od przyczyny mówimy że udar mózgu jest niedokrwienny lub krwotoczny. Co to konkretnie oznacza?
Niedokrwienny udar mózgu
Udar niedokrwienny mózgu to najczęstsza postać udaru mózgu (stanowi 4/5 przypadków). W jego efekcie dochodzi do zatkania naczynia, które doprowadza krew do mózgu lub jakiejś jego części. Dzieje się tak np. w wyniku:
- powstania zakrzepu (to zlepione płytki krwi)
- oderwania się blaszki miażdżycowej (zbudowana jest z odłożonego w tętnicach cholesterolu).
Krwotoczny udar mózgu
O krwotocznym udarze mózgu mówimy gdy do mózgu lub przestrzeni między mózgiem, a czaszką wylewa się krew (dlatego też często na udar niedokrwienny mózgu mówi się właśnie wylew). Może tak się stać na skutek:
- uszkodzenia tętnicy przez duży wzrost ciśnienia krwi,
- poważnego urazu głowy
- pęknięcia znajdującego się już wcześniej w mózgu tętniaka (czyli wybrzuszonego, wypełnionego krwią fragmentu tętnicy).
Jakie są przyczyny niedokrwiennego, krwotocznego, słonecznego i cieplnego udaru mózgu?
Objawy udaru mózgu
Bez względu na to czy udar mózgu jest krwotoczny czy wynika z niedokrwienia nie ma jednego wzorca, według którego przebiega. Stan chorego i występujące u niego symptomy zależą bowiem od tego, w której części mózgu dojdzie do zmian ogniskowych oraz od tego, jak bardzo rozległe będą to uszkodzenia.
Dlatego też u niektórych osób objawem udaru mózgu może być np. przeszywający, piorunujący ból głowy (pojawia się często przy wylewie), u innych zaś całkowita utrata władzy nad mięśniami (zwłaszcza z jednej strony ciała) a nawet brak przytomności.
W takich przypadkach większość z nas zdaje sobie sprawę z powagi sytuacji i dzwoni po pogotowie.
Często jednak objawy udaru mózgu są na tyle subtelne, że próbujemy je zignorować (np. drętwienie ręki) lub przypisujemy mniej groźnym dolegliwościom (np. zmianom reumatycznym). Błąd taki możemy przypłacić życiem! Aby do tego nie doszło, pilnie prześledź listę poniższych symptomów i pamiętaj – mogą one występować łącznie, ale nie muszą. Alarmujące jest już pojawienie się jednego z nich.
Typowe objawy udaru mózgu:
- nagle pojawiające się problemy z mową (niemożliwość wysłowienia się, bełkotanie, kłopoty ze zrozumieniem słów, które słyszymy);
- zaburzenia widzenia (zwykle dotyczą jednego oka);
- zawroty głowy (często z jednoczesnymi kłopotami z przełykaniem);
- silny ból głowy – taki, jaki nigdy wcześniej nie występował;
- sztywność, osłabienie siły lub drętwienie kończyn po jednej stronie ciała (ręki i nogi albo tylko samej ręki czy nogi);
- niemożliwość wykonywania precyzyjnych ruchów (np. trzymania długopisu i pisania);
- przewracanie się (w wyniku zawrotów głowy lub utraty kontroli nad mięśniami nogi) ;
- osłabienie czucia po jednej stronie ciała.
Już wystąpienie jednego z alarmujących objawów może świadczyć o udarze.
Nie czekaj – ratuj życie!
Wymienione wcześniej objawy mogą sygnalizować zarówno udar krwotoczny, jak i niedokrwienny. Ponieważ obydwa stanowią realne zagrożenie dla życia, natychmiast dzwoń po pogotowie i powiedz dyspozytorowi, że wystąpiły objawy (czy objaw) typowe dla udaru mózgu. Do czasu, przyjazdu karetki:
- bądź stale przy chorym;
- mów do niego uspokajająco;
- zapewnij dopływ świeżego powietrza;
- zapewnij bezpieczną pozycję (pomóż mu się położyć, lub usiąść tak, by się nie przewrócił);
- nie podawaj jednak żadnych leków!
Jeśli chory straci przytomność, ale oddycha, ułóż go w pozycji bocznej bezpiecznej. Gdyby chory przestał oddychać, zacznij resuscytację – najpierw udrożnij drogi oddechowe, następnie 30 razy uciśnij mostek w ramach masażu serca, i zrób 2 razy sztuczne oddychanie, powtarzaj w sekwencji 30:2 aż do przyjazdu pogotowia. Jeżeli nie wiesz, jak prowadzić resuscytację przez telefon może popilotować cię dyspozytor pogotowia. Słuchając jego wskazówek z pewnością sobie poradzisz.
Leczenie udaru mózgu
Jeśli to możliwe, przekaż ratownikom jak najdokładniejszą godzinę wystąpienia pierwszych objawów udaru mózgu. To informacja na wagę życia. Jeżeli bowiem doszło do zatoru, w ciągu maksymalnie 4,5 godziny można podać leki trombolityczne, które potrafią go rozpuścić. Przed upływem 6 godzin można zaś zabiegowo usunąć skrzeplinę z tętnicy. To dwie najskuteczniejsze metody leczenia udaru mózgu. Ich zastosowanie w wielu przypadkach ratuje nie tylko życie, ale w dużej mierze ogranicza skutki udar.
Ważne. W Polsce mamy ok. 180 szpitali z oddziała udarowymi. Szanse chorego rosną, gdy od razu trafi na jeden z nich. Dlatego tak ważne jest, byś dzwoniąc na pogotowie i później – udzielając informacji ratownikom – wymieniła objawy mogące wskazywać na udar. Jeśli zostanie on stwierdzony dopiero w szpitalu i to takim, w którym nie ma specjalistycznego oddziału, dowiedz się, czy (lub kiedy) można tam przewieźć pacjenta.
Jeżeli chory jest osobą, którą dobrze znasz, chociaż na początku zostań z nim na oddziale. Będzie czuł się przy tobie bezpieczniej, łatwiej też się z tobą skomunikuje, nawet przy problemach z mową. Będziesz mogła też udzielić lekarzom wskazówek dotyczących okoliczności wystąpienia udaru oraz informacji o historii medycznej pacjenta (zażywane leki, alergia itp).
Udar mózgu – rehabilitacja
U większości pacjentów, którzy przeżyli udar, pozostawia on trwały ślad, często prowadząc do niepełnosprawności. Może mieć ona różny charakter i nasilenie. Aby jednak była jak najmniejsza, konieczne jest wdrożenie jak najszybszej rehabilitacji. Ta wczesna powinna się rozpocząć już dzień–dwa dni od przyjęcia do szpitala.
Najlepsze efekty udaje się uzyskać działając kompleksowo. Dlatego chory – w miarę poprawiania się jego stanu – powinien być poddawany nie tylko odpowiedniej pielęgnacji i fizjioterapii, ale też tarapii zajęciowej, terapii mowy i neuropsychoterapii (uczy "straconych" w wyniku udaru umiejętności i zachowań społecznych).
Do czego może doprowadzić udar mózgu?
Gdy minie zagrożenie życia, chory powinien być przeniesiony na oddział rehabilitacji neurologicznej i zostać poddany trwającemu 3–9 tygodni programowi "wczesnej rehabilitacji poudarowej". Gdy wróci ze szpitala, ma prawo do domowych wizyt lekarza i pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej, a jeśli jego stan tego wymaga, także refundacji nie tylko na leki, ale i artykuły sanitarne (np. pieluchy).
By podtrzymać efekty wczesnej rehabilitacji i w miarę możliwości umożliwić choremu jeszcze lepsze usprawnienie mózgu, konieczne jest też prowadzenie rehabilitacji tzw. wtórnej. W jej ramach refundacji podlegają 3 do 6 tygodni terapii w ciągu roku (sesje powtarzane w kolejnych latach po udarze).
Udar mózgu często diametralnie zmienia życie. Wielu chorych nie może wrócić do pracy lub musi się przekwalifikować. By przejść ten trudny okres, potrzebują nie tylko wsparcia bliskich, ale i pomocy finansowej.
Z tego powodu warto jak najszybciej postarać się o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności po udarze, a gdy zachodzi taka potrzeba, także o rentę z tytułu niezdolności do pracy i zasiłek pielęgnacyjny.
Opiekunowie "udarowca" mogą natomiast się ubiegać o świadczenie pielęgnacyjne i przyznanie tzw. usług opiekuńczych (pomoc przy czynnościach, które trzeba wykonywać przy chorym).
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
