Zespół policystycznych jajników (PCOS), jest to choroba na którą cierpi wiele kobiet. Jak nazwa sugeruje, dotyczy jajników, a jej objawy wynikają z zaburzeń hormonalnych. PCOS stanowi jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności żeńskiej. Przyczyny tego zaburzenia, jak dotąd nie zostały jeszcze poznane, jednak wiąże się je z genami...
Co to jest PCOS i jakie są jego objawy?
Zespół policystycznych jajników (Steina-Leventhala), to zespół zaburzeń, występujących pod postacią wielu objawów, zwłaszcza endokrynologicznych i metabolicznych. Głównym problemem zdrowotnym jest patologiczne funkcjonowanie jajników.
Do głównych objawów PCOS zaliczamy:
- hiperandrogenizm (głównie zmiany skórne, takie jak trądzik i łojotok, a także hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie lub łysienie)
- przewlekły brak owulacji i związana z tym niepłodność
- zwiększenie ilości pęcherzyków prenatalnych w jajniku i powiększenie jajników
- zaburzenia miesiączkowania (rzadko występujące krwawienia, acykliczne, jak również brak miesiączki)
- zaburzenia metaboliczne (otyłość, hiperlipidemia, zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę i wynikająca z tego nadprodukcja insuliny)
Przy czym należy pamiętać, że PCOS może być także zdiagnozowany u kobiet szczupłych i nie mających zaburzeń miesiączkowania. Otyłość występuje u niespełna 40% chorych kobiet, zaburzenia miesiączkowania u 66%, a niepłodność z powodu braku owulacji u 73%. Warto wiedzieć, że około 20% kobiet cierpiących z powodu PCOS, nie prezentuje charakterystycznych dla tego zespołu objawów. Istnieją badania potwierdzające rodzinne występowanie choroby.
Diagnostyka PCOS
Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników, opiera się na stwierdzeniu określonych kryteriów diagnostycznych, tzw. kryteriów Rotterdamskich. Obejmują one:
- Brak lub rzadko występujące jajeczkowanie.
- Hiperandrogenemia lub kliniczne objawy hiperandrogenizmu.
- Obraz policystyczności jajników w badaniu USG, czyli występowanie co najmniej dwunastu pęcherzyków prenatalnych o określonej wielkości lub stwierdzenie powiększenia objętości jajnika o więcej niż 10 mililitrów – w jednym lub obu jajnikach.
Warunkiem mającym potwierdzić diagnozę, wg kryteriów Rotterdamskich, jest jeszcze wykluczenie innych chorób, w przebiegu których stwierdza się hiperandrogenizm:
- wrodzony, nabyty lub nieklasyczny przerost nadnerczy
-
zespół Cushinga
- guzy wydzielające androgenydysfunkcja podwzgórzowo-przysadkowa
- przedwczesne wygaśniecie czynności jajnika
Lekarz endokrynolog-ginekolog, podejrzewający PCOS, kieruje pacjentkę na specjalistyczne badania laboratoryjne. Między innymi, zleca sprawdzenie poziomu różnych hormonów, jak np.:
- LH (hormon lutenizujący) – podwyższenie stężenia
- FSH (folikulotropina) – może być obniżona
- testosteron – podwyższenie stężenia
- androstendion – podwyższenia stężenia
- SHBG (globulina wiążąca hormony płciowe) – może być obniżona
- DHEAS (siarczan dehydroepiandrosteronu ) - może być podwyższony
- PRL (prolaktyna) – podwyższenie stężenia
- zależności między określonymi hormonami
Oprócz tego, zaleca się wykonanie podstawowych badań krwi, czyli morfologię, biochemię, lipidogram itp. Zbadanie poziomu insuliny we krwi, może ujawnić podwyższenie tego parametru. W lipidogramie również mogą zaistnieć niepokojące zmiany, jak podwyższenie cholesterolu.
Pomiar ciśnienia tętniczego krwi, także dostarcza wielu informacji. Kobieta z zespołem policystycznych jajników, może mieć problemy z podwyższonym ciśnieniem lub nawet nadciśnieniem.
Co zwiększa ryzyko pojawienia się PCOS u kobiety?
Czynnikami zwiększającymi ryzyko pojawienia się zespołu policystycznych jajników, jest przedwczesne pokwitanie (dojrzewanie) dziewczyny i jej niska masa urodzeniowa.
Przypuszcza się też, że ekspozycja kobiety ciężarnej na androgeny, może skutkować zaistnieniem PCOS u córki. W rodzinie, w której kobiety chorują na PCOS, u każdej następnej urodzonej córki, na ogół pojawia się choroba.
Jakie są metody leczenia zespołu policystycznych jajników?
Leczenie PCOS jest praktycznie dożywotnie. Konieczna jest stała opieka endokrynologiczna, wykonywanie kontrolnych badań i przyjmowanie zaleconych leków – dobranych konkretnie do problemu zdrowotnego i pacjentki.
Nadmiar androgenów, który stanowi jedno z głównych zaburzeń PCOS, leczy się medykamentami normalizującymi ich metabolizm. W terapii najczęściej stosuje się dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, zwłaszcza te, zawierające octan cyproteronu. W następnej kolejności mogą być leki, których składnikami są desogestrel i drospirenon.
Na efekt leczenia trzeba trochę poczekać. Hirsutyzm będzie się zmniejszał nie wcześniej niż po 6-12 miesiącach terapii, natomiast wzrost włosów w przypadku łysienia, nastąpi po około 3 latach leczenia.
Inne leki wykorzystywane w leczeniu PCOS to np. spironolakton – wykazujący działanie antyandrogenne, zmniejszając po pół roku hirsutyzm; cytrynian klomifenu – stosowany w walce z niepłodnością oraz metformina i tiazolidinediony, poprawiające wrażliwość tkanek na insulinę i za razem zmniejszające stężenie androgenów. Leki takie jak flutamid i ketokonazol (lek przeciwgrzybiczy), stosuje się rzadko, ze względu na ich działania niepożądane.
Leczenie chirurgiczne PCOS odbywa się wówczas gdy zawiodła farmakoterapia.
Jakie są powikłania zaniedbania terapii PCOS?
Zaniedbanie leczenia prowadzi do wielu groźnych powikłań, zwłaszcza metabolicznych. Zalicza się do nich spotęgowanie nadwagi lub otyłości, zwiększenie ryzyka miażdżycy i zaburzeń zakrzepowo-zatorowych, nadciśnienie oraz cukrzycę typu II. Inne powikłania to niepłodność oraz rak i zrosty obejmujące endometrium, a także nowotwory sutka. Oprócz tego, pojawienie się charakterystycznych zmian, takich jak trądzik, hirsutyzm lub łysienie, negatywnie wpływa na samoocenę i nastrój kobiety – co nie sprzyja leczeniu.
Jak powinno wyglądać żywienie kobiety chorej na PCOS?
Duża część kobiet cierpiących z powodu PCOS, bo aż 40%, boryka się z otyłością. U większości też występuje insulinooporność, nadciśnienie i duże ryzyko rozwoju miażdżycy. Są to jednak stany, grożące tym osobom, które nie przestrzegają zasad zdrowego stylu życia. Kobieta nie mająca problemów z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, nie musi przechodzić na jakąś specjalną dietę. Wystarczy, że je posiłki regularnie, wybiera nieprzetworzone produkty spożywcze, świeże warzywa, ryby, chude mięsa, półtłusty nabiał, ogranicza podaż cukrów prostych i soli oraz właściwie przyrządza swoje posiłki (gotowanie w wodzie, gotowanie na parze, duszenie, pieczenie, także w rękawie).
Podobnie ma się sprawa z kobietą, która ma nadwagę lub otyłość. Jednak zamierzeniem terapeutycznym, jest u niej redukcja masy ciała o około 5%. Można to uzyskać poprzez zmniejszenie objętości i kaloryczności posiłków, jak również właściwe zbilansowanie poszczególnych składników pokarmowych w posiłkach (białko, tłuszcze, węglowodany, witaminy, pierwiastki). Pomoże w tym lekarz lub dietetyk, którego rolę w leczeniu PCOS warto docenić.
Czy ruch może pomóc kobiecie z PCOS?
Aktywność fizyczna od zawsze pozytywnie wpływa na zdrowie. Regularne ćwiczenia polepszają wydolność całego organizmu, stymulują jego funkcjonowanie i normalizują masę ciała. Głównymi zaletami ruchu u kobiety z PCOS, jest zmniejszanie insulinooporności i zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę. Kolejna pozytywna strona aktywności ruchowej, to przyrost masy mięśniowej, w której zachodzi wiele przemian metabolicznych – zatem zwiększa się tempo przemiany materii.
Opracowano na podstawie:
1.Skałba P., Endokrynologia ginekologiczna, PZWL, Warszawa 2008
2.Szanecki W., Wykład: Ginekologia (z 2008r.)
3.Bręborowicz G. H., Ginekologia, PZWL, Warszawa 2005
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
