Idealny marker nowotworowy powinien wykazywać się wysoką czułością, swoistością oraz specyfiką narządową. Oznacza to, że jego obecność we krwi powinna być jednoznaczna z występowaniem nowotworu, a także powinna od razu definiować jego typ, stopień zaawansowania oraz narząd z którego pochodzi.
Niestety idealny marker nowotworowy nie istnieje. Największą przydatność i praktyczne zastosowanie mają markery, które wykazują się wysoką swoistością narządową. W rzeczywistości markery nowotworowe służą do wstępnej diagnostyki, a rozpoznanie musi zostać potwierdzone innymi badaniami. Po rozpoznaniu nowotworu markery znajdują zastosowanie w kontroli efektywności leczenia i wczesnym wykrywaniu wznowy.
Markery nowotworowe dzielimy na:
- antygeny towarzyszące nowotworom,
- cytokeratyny,
- enzymy wydzielane przez komórki nowotworowe,
- hormony.
W Polsce najczęstszymi nowotworami wśród mężczyzn są: rak płuca (30% zachorowań i zgonów nowotworowych), rak jelita grubego oraz rak żołądka. Wśród kobiet prym wciąż wiedzie rak piersi. Następne w kolejności są: rak płuca, żołądka i szyjki macicy. Przez lata poszukiwane były markery swoiste właśnie dla tych najpopularniejszych nowotworów i większość z nich posiada już swoje odpowiedniki.
Zobacz też: Jak skutecznie zdiagnozować raka jelita grubego?
Antygenty towarzyszące nowotworom
Są to w większości przypadków białka połączone z różnego rodzaju specyficznymi grupami (glikoproteiny, lipoproteiny). Antygeny są produkowane i uwalniane przez komórki nowotworowe lub przez zdrowe komórki w odpowiedzi na obecność tego nowotworu.
Antygeny towarzyszące nowotworom stosowane w diagnostyce:
- antygeny płodowo zarodkowe: CEA – antygen karcinoembrionalny, AFP – alfafetoproteina,
- antygeny łożyskowe: HCG – gonadotropina kosmówkowa,
- inne: CA 19-9, CA 125, SCC-Ag.
Cytokeratyny
Są to cząsteczki pochodzące z komórek nabłonkowych. Jest to grupa ok. 20 związków polipeptydowych, podzielonych ze względu na właściwości chemiczne i zachowanie w polu elektrycznym na typ I - cytokeratyny kwaśne (9-20) oraz na typ II – cytokeratyny zasadowe (1-8).
Najpopularniejszą cytokeratyną używaną w diagnostyce niedrobnokomórkowego raka płuca oraz w nowotworach płaskonabłonkowych jest CYFRA 21-1 (fragment cytokeratyny 19).
Enzymy wydzielane przez komórki nowotworowe
Są to enzymy wydzielane w nadmiarze przez komórki zmienione nowotworowo, przez co znaczenie zwiększa się ich całkowite stężenie we krwi. Należą do nich PSA – swoisty antygen sterczowy, wydzielany jedynie przez komórki nabłonkowe gruczołu krokowego oraz NSE – swoista enolaza neuronowa, która fizjologicznie znajduje się w komórkach układu nerwowego, erytrocytach i płytkach krwi, a pojawia się także w nowotworach układu nerwowego oraz drobnokomórkowym raku płuca.
Zobacz też: Rak szyjki macicy - jak rozpoznać?
Hormony polipeptydowe
Hormony polipeptydowe są to naturalne hormony, wydzielane w warunkach fizjologicznych przez gruczoły dokrewne. Niektóre nowotwory mają jednak zdolność ekotopowego wydzielania hormonów (tzn. w innym miejscu niż znajduje się gruczoł) albo wytwarzają ich więcej niż w warunkach fizjologicznych.
Do hormonów, które mogą być produkowane przez komórki nowotworowe zaliczamy: ACTH – hormon kortykotropowy (nowotwór oskrzeli, trzustki i rak tarczycy), ADH – hormon antydiuretyczny (rak oskrzeli), TSH (nabłoniak kosmówkowy, zaśniad groniasty), PTH – parathormon (rak płuca), CT – kalcytonina (rak tarczycy), EPO - erytropoetyna (rak nerki).
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
