O czym świadczą podwyższone markery nowotworowe?
Markery nowotworowe to związki, których stężenie we krwi pozostaje w ścisłym związku z rozwojem nowotworu. Służą nie tylko do wstępnego rozpoznania procesu nowotworowego, ale także do kontroli skuteczności leczenia choroby. Jakie mamy rodzaje markerów nowotworowych?
Idealny marker nowotworowy powinien wykazywać się wysoką czułością, swoistością oraz specyfiką narządową. Oznacza to, że jego obecność we krwi powinna być jednoznaczna z występowaniem nowotworu, a także powinna od razu definiować jego typ, stopień zaawansowania oraz narząd z którego pochodzi.
Niestety idealny marker nowotworowy nie istnieje. Największą przydatność i praktyczne zastosowanie mają markery, które wykazują się wysoką swoistością narządową. W rzeczywistości markery nowotworowe służą do wstępnej diagnostyki, a rozpoznanie musi zostać potwierdzone innymi badaniami. Po rozpoznaniu nowotworu markery znajdują zastosowanie w kontroli efektywności leczenia i wczesnym wykrywaniu wznowy.
Markery nowotworowe dzielimy na:
- antygeny towarzyszące nowotworom,
- cytokeratyny,
- enzymy wydzielane przez komórki nowotworowe,
- hormony.
W Polsce najczęstszymi nowotworami wśród mężczyzn są: rak płuca (30% zachorowań i zgonów nowotworowych), rak jelita grubego oraz rak żołądka. Wśród kobiet prym wciąż wiedzie rak piersi. Następne w kolejności są: rak płuca, żołądka i szyjki macicy. Przez lata poszukiwane były markery swoiste właśnie dla tych najpopularniejszych nowotworów i większość z nich posiada już swoje odpowiedniki.
Zobacz też: Jak skutecznie zdiagnozować raka jelita grubego?
Antygenty towarzyszące nowotworom
Są to w większości przypadków białka połączone z różnego rodzaju specyficznymi grupami (glikoproteiny, lipoproteiny). Antygeny są produkowane i uwalniane przez komórki nowotworowe lub przez zdrowe komórki w odpowiedzi na obecność tego nowotworu.
Antygeny towarzyszące nowotworom stosowane w diagnostyce:
- antygeny płodowo zarodkowe: CEA – antygen karcinoembrionalny, AFP – alfafetoproteina,
- antygeny łożyskowe: HCG – gonadotropina kosmówkowa,
- inne: CA 19-9, CA 125, SCC-Ag.
Cytokeratyny
Są to cząsteczki pochodzące z komórek nabłonkowych. Jest to grupa ok. 20 związków polipeptydowych, podzielonych ze względu na właściwości chemiczne i zachowanie w polu elektrycznym na typ I - cytokeratyny kwaśne (9-20) oraz na typ II – cytokeratyny zasadowe (1-8).
Najpopularniejszą cytokeratyną używaną w diagnostyce niedrobnokomórkowego raka płuca oraz w nowotworach płaskonabłonkowych jest CYFRA 21-1 (fragment cytokeratyny 19).
Enzymy wydzielane przez komórki nowotworowe
Są to enzymy wydzielane w nadmiarze przez komórki zmienione nowotworowo, przez co znaczenie zwiększa się ich całkowite stężenie we krwi. Należą do nich PSA – swoisty antygen sterczowy, wydzielany jedynie przez komórki nabłonkowe gruczołu krokowego oraz NSE – swoista enolaza neuronowa, która fizjologicznie znajduje się w komórkach układu nerwowego, erytrocytach i płytkach krwi, a pojawia się także w nowotworach układu nerwowego oraz drobnokomórkowym raku płuca.
Zobacz też: Rak szyjki macicy - jak rozpoznać?
Hormony polipeptydowe
Hormony polipeptydowe są to naturalne hormony, wydzielane w warunkach fizjologicznych przez gruczoły dokrewne. Niektóre nowotwory mają jednak zdolność ekotopowego wydzielania hormonów (tzn. w innym miejscu niż znajduje się gruczoł) albo wytwarzają ich więcej niż w warunkach fizjologicznych.
Do hormonów, które mogą być produkowane przez komórki nowotworowe zaliczamy: ACTH – hormon kortykotropowy (nowotwór oskrzeli, trzustki i rak tarczycy), ADH – hormon antydiuretyczny (rak oskrzeli), TSH (nabłoniak kosmówkowy, zaśniad groniasty), PTH – parathormon (rak płuca), CT – kalcytonina (rak tarczycy), EPO - erytropoetyna (rak nerki).