Zaburzenia psychiczne to grupa specyficznych chorób, wymagających przemyślanego podejścia terapeutycznego. Pacjent powinien być stymulowany wielokierunkowo w procesie zdrowienia. Zasadniczą rolę w psychiatrii odgrywa psychoterapia, dzięki której możliwe jest wypracowanie właściwych wzorców myślowych i postępowania. Jej uzupełnieniem często bywa farmakoterapia.
Fot. Depositphotos
Czytaj też: Jak działają leki psychotropowe? - cz.2 leki przeciwdepresyjne
Co to są leki psychotropowe?
Leki psychotropowe to dość obszerna grupa medykamentów o bardzo silnym działaniu. Wymagają regularnego przyjmowania, we właściwych dawkach, a niektóre także czasu oczekiwania na efekt leczniczy, gdyż nie działają od razu, ale wówczas gdy organizm się nimi „wysyci”. Dla ułatwienia leki te podzielono na kilka podgrup – w zależności od wskazań:
- neuroleptyki – leki przeciwpsychotyczne,
- leki przeciwdepresyjne,
- leki anksjolityczne – przeciwlękowe,
- leki uspokajające i nasenne,
- leki tymoprofilaktyczne – profilaktycznie w chorobach afektywnych; normotymiczne – stabilizują nastrój,
- leki nootropowe – prokognitywne, poprawiające krążenie w mózgu, przez to usprawniające procesy myślowe, pamięć itp.,
- leki przeciwparkinsonowskie – niwelują objawy zespołu parkinsonowskiego, jak drżenie spoczynkowe, sztywność mięśni i spowolnienie ruchowe,
Co powoduje niechęć chorego do przyjmowania leków?
Problemy związane z farmakoterapią wynikają ze specyfiki każdej z chorób. Często się zdarza, że chorzy nie przyjmują leków z wielu powodów, np. nie są świadomi takiej konieczności, wyrażają pragnienie śmierci, nie widzą sensu leczenia, nie ufają bliskim i lekarzom, odczuwają dotkliwe objawy uboczne zniechęcające do podejmowania leczenia.
Bywa, że osoba chora zbiera leki i ich nie zażywa. Prawdopodobnie w ten sposób przygotowuje się do próby samobójczej, stąd też potrzeba jej towarzyszenia i dyskretnej kontroli.
Jeżeli chory leczony był lekami tylko w szpitalu, na oddziale psychiatrycznym – może później w domu nie przestrzegać rygoru przyjmowania leków lub nawet bać się działań ubocznych, przedawkowania i uzależnienia. Jeśli przyjmuje leki w formie wstrzyknięć domięśniowych – można domniemać, że chory już nie chce doświadczać bólu związanego z wykonywaniem iniekcji i notorycznego powstawania nacieków zapalnych w miejscu wkłucia. To bardzo przykre dolegliwości, które często wywołują niemal traumatyczne skojarzenia. Trzeba mieć je na uwadze wybierając odpowiednią terapię. Zawsze liczą się oczekiwania pacjenta i jego komfort.
Zasady przyjmowania leków psychotropowych
1. Przepisywanie leków przez lekarza psychiatrę po gruntownym zbadaniu psychiatrycznym i psychologicznym oraz po wdrożeniu psychoterapii (wyjątek – stany ostre). Lek psychotropowy działa tylko na objawy, nie zmienia sposobu myślenia – który kształtuje się na nowo przez indywidualnie dobraną psychoterapię.
2. Regularne i długotrwałe przyjmowanie leków, nawet gdy odczuwamy, że lek nie działa. Zwykle efekty leczenia obserwuje się od dwóch, do kilku tygodni skrupulatnego przyjmowania leków.
3. Dawkowanie według wskazań lekarza psychiatry.
4. Nierozgryzanie leków psychotropowych, z uwagi na ryzyko uszkodzenia szkliwa zębów.
5. Podawanie leków drogą wstrzyknięć głęboko do mięśnia, by zapobiec bolesnym naciekom i zrostom na skórze. Obserwowanie miejsc wkłuć pod kątem wystąpienia bólu, zaczerwienienia, obrzęku, stwardnień, ropy.
6. Przechowywanie leków z dala od promieni świetlnych, gdyż te powodują unieczynnienie leków.
7. Zakaz przebywania na słońcu podczas farmakoterapii, z uwagi na możliwość reakcji skórnych i oparzeń. Dotyczy w szczególności preparatów z chloropromazyną (Fenactil).
8. Leki psychotropowe upośledzają zdolność prowadzenia samochodów i obsługi urządzeń mechanicznych.
Leki przeciwpsychotyczne
W tej części cyklu o lekach psychotropowych, zajmiemy się scharakteryzowaniem preparatów przeciwpsychotycznych, zwanych też neuroleptykami. Jak nazwa po trosze wskazuje, są to medykamenty stosowane w leczeniu psychoz, czyli łagodzące objawy wytwórcze psychiki (urojenia i omamy), jak również hamujące pobudzenie psychoruchowe lub aktywizujące przy zahamowaniu. Podawane są doustnie i domięśniowo, rzadko dożylnie z uwagi na skutki uboczne.
Farmakoterapię rozpoczyna się od małych dawek i stopniowo zwiększa do tzw. dawki terapeutycznej (najniższa dawka powodująca u chorego poprawę stanu, dopasowana indywidualnie). Odstawienie leku również przebiega powoli i ze stopniowym obniżaniem dawki, do całkowitego wyeliminowania leku.
Leczenie neuroleptykami wymaga systematycznej kontroli stanu zdrowia – wykonywania badań laboratoryjnych, kontroli objawów neurologicznych i badania psychiatrycznego.
Wskazania do ich stosowania obejmują:
- ostre i przewlekłe psychozy schizofreniczne,
- psychozy schizofreniczne,
- depresje psychotyczne,
- zespoły maniakalne,
- psychozy urojeniowe,
- reakcje paranoiczne,
- stany podniecenia,
- stany lękowe.
Przykładowe preparaty: Chloropromazyna (Fenactil), Haloperidol, Rispolept, Tisercin, Promazyna, Pernazyna, Sulpiryd, Chloroprotyksen, Clopixlon, Klonzapina, Fluxanol, Flupenazyna, Taxilan, Triafon, Clopixol, Ozapina, Zarasta, Zolafren, Zyprexa, Mirenil, Seroquel, Klozapol, Leponex, Prozac.
Warto wiedzieć, że istnieją też neuroleptyki w wolnowchłaniającej się postaci (tabletki kapsułki) lub w formie zastrzyków domięśniowych typu depot, podawanych pacjentowi raz na 2 lub 3 tygodnie. Utrzymują one stałe i bezpieczne stężenie leku we krwi i zwalniają chorego z pamiętania o codziennym przyjęciu określonej dawki leku. Przykładowe preparaty: Depol, Clopixol-Depot, Decaldol, Fluaxol.
Jakie są objawy uboczne neuroleptyków?
Leki przeciwpsychotyczne są silnymi substancjami. Oprócz tego, że łagodzą nieprzyjemne objawy, niestety wywołują również szereg objawów ubocznych. Warto wiedzieć, że o wystąpieniu każdego z nich zawsze należy poinformować swojego lekarza prowadzącego, gdyż prawdopodobnie zmniejszenie dawki leku zniweluje jego działanie uboczne. Samemu jednak nie wolno jej zmieniać. Spontaniczne przerwanie terapii grozi zaostrzeniem się objawów choroby.
Objawy uboczne neuroleptyków:
- związane z napędem psychoruchowym: obniżenie napędu, niemożność pozostawania w jednym miejscu, przymus chodzenia (dreptania),
- związane z samopoczuciem: senność, osłabienie, zaburzenia uwagi i koncentracji,
- związane z napięciem mięśni: napady patrzenia ze skierowaniem gałek ocznych ku górze, szczękościsk lub rozwarcie ust, wysuwanie i skurcze języka, osłabienie napięcia mięśni szyi (dyskinezy wczesne); ruchy rąk wbrew woli, szybkie ruchy kończynami, mimowolne ruchy mięśni twarzy, mlaskanie, ssanie warg, wyginanie i prężenie ciała (dyskinezy późne, mogące nie ustępować także po zaprzestaniu leczenia), parkinsonizm, czyli zaburzenia mimiki twarzy, zwiększone napięcie mięśni, sztywność, drżenie rąk, spowolnienie ruchowe,
- objawy wegetatywne: spadki ciśnienia przy nagłych zmianach pozycji ciała (stąd ważny jest odpoczynek w trakcie terapii, a także stopniowe wstawanie z krzesła, fotela czy łóżka), omdlenia, przyspieszenie akcji serca, suchość błony śluzowej jamy ustnej i nosa lub ślinotok, zaparcia, zwiększona potliwość ciała, wrażliwość na światło,
- ogólne: przyrost masy ciała, nieregularność krwawień miesiączkowych, mlekotok u kobiet, problemy ze wzwodem u mężczyzn, wzrost poziomu cukru we krwi (ważna jest kontrola), zmiany w morfologii krwi (regularne badania krwi), zapalenia żył, zatory naczyń krwionośnych,
- po ekspozycji na słońce: oparzenia i zmiany skórne,
- po dużych dawkach: napady padaczkowe, depresja polekowa.
Złośliwy zespół poneuroleptyczny – co to takiego?
Jest to stan zagrożenia życia, jaki może wystąpić podczas niewłaściwego stosowania leków przeciwpsychotycznych. Początek jest powolny, a następuje po kilku dniach lub tygodniach od wprowadzenia danego neuroleptyku. Pojawia się gorączka, nadmierna potliwość, wzrost ciśnienia, kołatania serca, szybki oddech, trudności w połykaniu, nietrzymanie moczu, drżenia mięśni, spadek ich napięcia, sztywność, niesprawność i opóźnienie ruchów.
Chory jest zdezorientowany, może tracić kontakt z otoczeniem, zasłabnąć, wpaść w śpiączkę.
Bezwzględnie trzeba wtedy wezwać pogotowie!
Ogólne zasady stosowania leków neuroleptycznych
Z powodu silnego oddziaływania neuroleptyków na organizm człowieka, należy zachować ostrożność w ich przyjmowaniu i stosować się do wskazówek prowadzącego leczenie psychiatry. Warto mieć też na uwadze kilka zasad, których przestrzeganie uchroni nas przed negatywnymi skutkami działania leków przeciwpsychotycznych.
1. Zakaz picia jakiegokolwiek alkoholu.
2. Regularne stosowanie określonych dawek leków.
3. Indywidualna obserwacja lub obserwacja bliskich pod kątem wystąpienia objawów ubocznych.
4. Unikanie przebywania na słońcu.
5. Uważne i powolne zmienianie pozycji z uwagi na ortostatyczne spadki ciśnienia (pomiar ciśnienia tętniczego krwi najlepiej codziennie – rano, w południe i wieczorem, odnotowanie wyników w dzienniczku).
6. W razie omdlenia z powodu spadku ciśnienia należy ułożyć chorego płasko na wznak i unieść kończyny dolne i górne, by spowodować napływ krwi do mózgu. Wezwać pogotowie, gdy chory nie odzyskuje przytomności.
7. Obserwacja kończyn dolnych pod kątem obrzęków, zaczerwienień, zgrubień, bolesności i ocieplenia/ochłodzenia skóry (zapalenia żył, zatory) i konsultacja z lekarzem w razie zaobserwowania objawów.
8. Przyjmowanie większej ilości płynów by zapobiec spadkom ciśnienia, złagodzić suchość w jamie ustnej, przeciwdziałać zaparciom (ważna jest dieta z uwzględnieniem błonnika – warzywa, owoce, otręby, pieczywo wieloziarniste).
9. Świadomość konieczności przyjmowania leków – w miarę możliwości chory sam dba o podaż leków, gdy nie jest w stanie – warto by bliscy je podawali i kontrolowali czy zostały połknięte.
10. Pełna współpraca z lekarzem i zespołem terapeutycznym.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
