Lubi stanowiska w zaroślach, widnych lasach, na polanach i łąkach. Już św. Hildegarda z Bingen (XII w.) uważała pierwiosnek za roślinę leczniczą, ale łączono z nią także wiele przesądów. Obecnie jest pod częściową ochroną.
Zobacz też: Fitoterapia - czy zioła leczą?
Jak wygląda pierwiosnek
Jest wieloletnią byliną kłączową (z rodziny pierwiosnkowatych). Wyrasta do wys. 40–50 cm, na wiosnę wytwarza gęstą rozetę liści odziomkowych, wydłużonych o jajowatym kształcie i nieregularnym karbowaniu, od spodu owłosionych. Posiada krótkie kłącze o licznych korzeniach. Podczas kwitnienia wytwarza łodygę wzniesioną z kwiatostanem (głąbik kwiatowy). Kwiaty zebrane, pięciopłatkowe o złocistożółtej barwie z pomarańczowymi plamkami wewnątrz, ładnie pachną. Owoc stanowi torebka zawierająca drobne, ciemnobrunatnej barwy nasiona.
Działanie lecznicze
Właściwości lecznicze mają korzeń i kłącze. Korzeń tego zioła jest surowcem saponinowym – zawiera saponiny o charakterze kwaśnym (w korzeniu 5–10 proc.). Największa zawartość tego związku występuje zazwyczaj w roślinie przed kwitnieniem, a potem późną jesienią. Dodatkowo pierwiosnek zawiera glikozydy fenolowe, sporo witaminy C (w liściach), karoten, w popiele tej rośliny stwierdzono spore ilości manganu. Dodatkowo w świeżym korzeniu występuje ok. 0,08 proc. olejku eterycznego, cukry (m.in. sedcheptuloza, ksyloza), alkohol cukrowy, wolemit i inne składniki obojętne.
Zobacz też: Zioła czy leki chemiczne - co wybrać?
Zbieranie i suszenie
Zbiór surowca zielarskiego następuje na jesieni – z upraw, dokładnie umyte kłącza suszy się w temperaturze 40–50ºC. Dobrze wysuszone kłącza mają kolor ciemny, a korzonki jasnoszary. Susz tej rośliny pachnie fiołkowo i ma gorzkawy posmak. Aby surowiec nie stracił swych walorów należy przechowywać go w przewiewnych, suchych, ciemnych pomieszczeniach.
Stosuje się głównie w postaci nalewek, naparów, wyciągów – jako lek wykrztuśny (dzięki ww. saponinom). Użyteczny w przypadkach przewlekłego zapalenia oskrzeli, gardła, pomocniczo w pylicy i gruźlicy płuc. W dawnej medycynie ludowej nalewka z kwiatów pierwiosnka miała być pomocna na jąkanie i tzw. zacinanie się. Wyciągu z korzenia używano do prania delikatnych tkanin, natomiast z kwiatów wyrabiano odpowiednik herbaty. Młode liście dodawano do zup i sałatek. Stosowano także pierwiosnek w nieżytach oskrzeli, awitaminozie, szkorbucie i przy braku apetytu. Kłączy i korzeni w naparach używano jako środka wykrztuśnego (w zapaleniach płuc i bronchicie).
Surowca pierwiosnka nie należy stosować w ostrych nieżytach żołądka oraz jelit, w przypadku krwawień w przewodzie pokarmowym oraz w stanach pooperacyjnych. Wykazuje również niepożądane działanie moczopędne.
Zobacz koniecznie - Vademecum ziół
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
