Jakie znaczenie w profilaktyce nowotworów ma selen?

Jaki wpływ na człowieka ma selen?

Selen, odkryty w 1817 r. przez Jönsa Jacoba Berzeliusa, przez długi czas był uznawany za pierwiastek toksyczny. Na terenach o dużym stężeniu selenu w glebie, dochodziło nawet do śmiertelnych zatruć wypasanego tam bydła, u ludzi zaś obserwowano wypadanie włosów, pękanie paznokci, zmiany skórne. Dopiero w połowie ubiegłego wieku naukowcy wykazali korzystne działanie selenu na organizmy ludzi i zwierząt (choć granica pomiędzy dobroczynnym działaniem selenu a toksycznym jest wąska).

Obecnie wiemy, że ten niezbędny do życia pierwiastek jest kluczowym składnikiem selenobiałek, które mają różnorodne funkcje w organizmie. Selen m.in.:

• chroni przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, poprzez enzymy antyoksydacyjne, np. peroksydazę glutationową;
• hamuje namnażanie komórek nowotworowych;
• bierze udział w syntezie hormonów produkowanych przez tarczycę;
• pobudza układ immunologiczny do wzrostu produkcji przeciwciał;
• jest niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu;
• wpływa na metabolizm testosteronu i fizjologię jąder;
• neutralizuje pierwiastki rakotwórcze: kadm, ołów, rtęć.

Czy w Polsce jest selen?

Selen musi być dostarczany organizmowi w pożywieniu, jednak jego zawartość w płodach rolnych zależy m.in. od zawartości tego pierwiastka w glebie. Są regiony, gdzie jest go dużo (np. USA, Kanada, niektóre rejony Chin), są i takie, gdzie prawie ten pierwiastek nie występuje (Finlandia, Szwecja). Polska należy do regionów ubogich w selen. – Co powoduje, że nasza populacja ma niski poziom tego pierwiastka. Średnie stężenie selenu u mieszkańców Polski to 70 μg/l surowicy, podczas gdy optymalne stężenie wynosi 100-120 μg/l – zaznacza prof. Lubiński. To, według niego, ma niebagatelny wpływ na zdrowie Polaków.

Poziom selenu we krwi a ryzyko raka płuc

Źródło: K. Jaworska i wsp., Selen w prewencji raków na podstawie badań Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego

Warto przeczytać: Składniki mineralne - vademecum

Selen a nowotwory – jaka łączy tę parę relacja?

Tym wpływem prof. Lubiński i naukowcy Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie zajmują się od 2000 r. – W naszych badaniach wykazaliśmy silną korelację pomiędzy stężeniem selenu a ryzykiem występowania raka. Im niższe stężenie, tym większe ryzyko, nawet ponad dziesięciokrotnie większe, na wykresie ta krzywa ryzyka pnie się w górę, jak Himalaje. I to dotyczy tych najczęstszych nowotworów, takich jak rak płuc, jelita grubego, trzustki – mówi prof. Lubiński. I dodaje: – Nie ma najmniejszych wątpliwości, że niski poziom selenu wiąże się z mocnym zwiększeniem ryzyka występowania choroby, zresztą podobne wyniki uzyskali także inni polscy i zagraniczni badacze.

Regulując poziom selenu, na przykład odpowiednią dietą, czy spożywając suplementy, można więc znacznie zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka. Prof. Lubiński podkreśla jednak, że takie działanie przynosi efekt tylko u tych osób, które mają wyjściowy niski poziom tego pierwiastka, poniżej 100 μg/l.

– Amerykanie, którzy prowadzili projekt SELECT popełnili właśnie taki błąd. Podawali selen mężczyznom biorącym udział w badaniu, ale nie spowodowało to zmniejszenia liczby nowotworów. A dlaczego? Bo wyjściowy poziom selenu u badanych był po prostu zbyt wysoki, 137 μg/l. Dlatego selenowanie nie przyniosło żadnych rezultatów. Ktoś powierzchownie myślący, słabo zorientowany w temacie powie „o, wyniki są różne, niejednoznaczne, nie ma dowodów na prewencyjne działanie selenu”. Ale on nie rozumie, że trzeba się odnieść do tła, że efekt terapii trzeba odnieść do pierwotnego stężenia selenu – podkreśla prof. Lubiński.

Z kolei szereg innych badań począwszy od pierwszego amerykańskiego NPC (Nutritional Prevention of Cancer Trial), w latach 1983-1996 wykazały, że w grupie badanych przyjmujących selen zmniejszyła się nie tylko zachorowalność na nowotwory, ale i śmiertelność z ich powodu.

Poziom selenu a ryzyko raka jelita grubego i żołądka

Źródło: K. Jaworska i wsp., Selen w prewencji raków na podstawie badań Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego

W jakich dawkach powinniśmy spożywać selen?

Prof. Lubiński zaznacza, że Polacy powinni spożywać selen, albo za pomocą pełnej i zróżnicowanej diety, albo poprzez preparaty seleninowe, które można kupić w aptekach. Dziennie powinniśmy przyjmować około 25-50 μg selenu (według polskich norm żywieniowych: dzieci 20-30 μg, dorośli 55 μg, kobiety w ciąży 60 μg, kobiety karmiące 70 μg). Jednak po kilku miesiącach przyjmowania suplementów warto sprawdzić, czy poziom selenu odpowiednio wzrósł (w laboratoriach, które prowadzą takie badania).

Naukowiec podkreśla, że nie można podawać selenu kobietom z grup wysokiego ryzyka raka piersi i raka jajnika, bez wcześniejszego oznaczenia zmian w genach selenoprotein oraz poziomu tego pierwiastka w surowicy krwi. – Udowodniliśmy w badaniach podgrup, że dla kobiet o szczególnym genotypie i z mutacją genu BRCA1 selenowanie może być niekorzystne. Wydaje się, że są grupy osób, dla których optymalne jest stężenie 70 μg/l, a nie wyższe. Trzeba o tym pamiętać – tłumaczy prof. Jan Lubiński. Zaznacza też, że nawet jeśli uda nam się uzyskać optymalny poziom selenu, nie mamy stuprocentowej pewności, że na raka nie zachorujemy.

– Ryzyko jest na pewno mniejsze, ale nie zerowe. Czynników rakowych jest przecież więcej, dlatego tak ważny jest zdrowy tryb życia i odpowiednia dieta – zaznacza profesor Lubiński.

Poziom selenu a ryzyko raka trzustki

Źródło: K. Jaworska i wsp., Selen w prewencji raków na podstawie badań Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego.

Polecamy: Czy zdrowa dieta uchroni nas przed nowotworem?

Autor: Jacek Łuczak.  Fragment artykułu opublikowanego w magazynie „Food Forum” (1/2013); oryginalny tytuł: " Selen chroni przed nowotworami". Tytuł, lid i śródtytuły wprowadzone przez redakcję.

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!