Najczęściej występujący nowotwór na świecie
Wskaźniki zachorowalności na raka płuc rosną szczególnie u kobiet. To zabójca numer 1 wśród nowotworów złośliwych, ponieważ u większości chorych wykrywa się go w stadium zaawansowanym, gdy już nie można go usunąć chirurgicznie. Wycięcie guza jest najskuteczniejszą metodą terapii, dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznawanie raka płuca. Niestety nie ma charakterystycznych objawów choroby w jej wczesnym stadium. Ujawniają się one najczęściej po wielu latach od powstania nowotworu w organizmie, a gdy się pojawią, to w większości przypadków rak płuca jest zaawansowany i nieuleczalny, bo zajął sąsiednie narządy lub inne części ciała i nie może już zostać usunięty chirurgicznie.
Przyczyny raka płuca
Przyczyną procesu nowotworowego są zaburzenia w funkcjonowaniu aparatu genetycznego komórki. Uszkodzenie DNA w komórce może zmienić budowę jakiegoś ważnego genu i spowodować produkowanie nieprawidłowego, szkodliwego białka. Taki błąd może uruchomić rozrost nowotworowy.
Przyczyną powstania różnych nowotworów jest uszkodzenie różnych genów w różnych typach komórek. W większości guzów litych kolejne uszkodzenia nakładają się, a w komórce guza znajdujemy liczne zaburzenia genetyczne.
W rozmaitych odmianach raka płuca uszkodzeniu ulegają geny: EGFR, K-RAS, BRAF, ALK i wiele innych, a zmiany dotyczą zwykle kilku genów równocześnie.
– Obecnie możliwa jest detekcja ogromnej ilości różnego typu zdefiniowanych zaburzeń genetycznych. W laboratoriach diagnostyki cytogenetycznej i molekularnej wykonywane są badania, pozwalające wykryć i ocenić aberracje specyficzne dla komórek tkanki nowotworowej. Materiałem badania są komórki guza pobrane w trakcie operacji (tak jest zwykle w raku płuca): w przypadku białaczek komórki nowotworowe znajdują się w zmienionym nowotworowo szpiku lub krwi, w przypadku chłoniaków zajęte nowotworowo są węzły chłonne. Genetyk może ocenić zmiany liczby i struktury chromosomów czy status określonych genów lub wybranych regionów DNA. Interpretacja tych danych, dokonywana na podstawie współczesnej wiedzy i obowiązujących zasad diagnostycznych, wskazuje możliwe skutki kliniczne aberracji i ma kluczowe znaczenie w diagnostyce wielu typów nowotworów. Wyniki badania genetycznego w znacznej mierze wpływają dziś na decyzje kliniczne – mówi prof. Barbara Pieńkowska-Grela, Specjalista Laboratoryjnej Genetyki Medycznej (Pracownia Genetyki Nowotworów, Zakład Patologii w Centrum Onkologii).
Wśród czynników ryzyka zachorowań na raka płuca znajduje się przede wszystkim palenie papierosów, a także palenie bierne (przebywanie w zadymionym pomieszczeniu, styczność z substancjami rakotwórczymi (azbest i radon) oraz czynniki genetyczne.
Leczenie raka płuca
Rak płuca jest trudny w leczeniu. Jest nowotworem źle rokującym. W Polsce najczęściej rozpoznawane są zaawansowane nowotwory płuca. Jedynie 10 – 15% chorych uzyskuje pięcioletnie przeżycia.
Celem leczenia zaawansowanego raka płuca jest przede wszystkim przedłużenie życia chorych i poprawa jego jakości (zmniejszenie dolegliwości związanych z chorobą, jak również minimalizacja działań niepożądanych zastosowanego leczenia). Jedną z najbardziej innowacyjnych metod jest terapia celowana. Jest jednak skuteczna tylko u tych pacjentów, u których zostanie wykazana obecność zaburzenia genetycznego, w które dany lek jest wymierzony. Sprawdzenie występowania zaburzenia wymaga wykonania u chorych testów molekularnych.
Zobacz też: Rak płuca - vademecum
Terapia personalizowana w raku płuca
Raka płuca należy obecnie nie tylko rozpoznać na jak najwcześniejszym etapie jego rozwoju i określić jego zaawansowanie, ale także dokładnie określić typ histologiczny nowotworu i wykonać testy molekularne w kierunku obecności konkretnych zmian genetycznych. Ma to coraz większe praktyczne znaczenie, bowiem dostępne stają się leki, których działanie zależy od obecności lub braku danej zmiany genetycznej. Zidentyfikowano szereg zaburzeń genetycznych, które są przyczyną rozwoju raka płuca. Obecnie dysponujemy ukierunkowanymi lekami dedykowanymi chorym, u których stwierdza się obecność:
- mutacji w genie EGFR,
- rearanżacji genu ALK (tzw. fuzyjny gen EML4-ALK).
Chorzy, u których niedrobnokomórkowy rak płuca (NDRP) rozwija się w następstwie wymienionych zaburzeń są częściej młodsi i niepalący. Leczenie personalizowane w oparciu o ich profil genetyczny jest skuteczniejsze, lepiej tolerowane, a ze względu na wysoki odsetek odpowiedzi – bardziej ekonomiczne od standardowej chemioterapii. Zastosowanie terapii personalizowanej w NDRP wymaga określenia obecności zaburzenia genetycznego, a to wiąże się z koniecznością opracowania i wdrożenia systemowych rozwiązań, które poprawią dostęp do diagnostyki genetycznej.
Mutacje w genie EGFR
Nieprawidłowości genu EGFR oznaczają silną ekspresję białka receptora naskórkowego czynnika wzrostu. Dostępne są dwa leki, które działają bezpośrednio na to białko blokując rozrost komórek nowotworowych, dzięki czemu spowalniają rozwój choroby, wydłużają życie osób chorych na raka płuca. Około 10% chorych rasy kaukaskiej z rozpoznaniem NDRP ma specyficzną mutacją genu dla receptora EGFR - korzystnie na leki celowane reaguje 70-80% spośród nich.
Nieprawidłowości w genie ALK
Nieprawidłowości w genie ALK polegają na fuzji genów ALK i EML4. W normalnej sytuacji gen ALK nie powoduje zaburzeń, ale po połączeniu z genem EML4 następuje nieograniczona produkcja białka ALK, które prowadzi do rozwoju raka. By zablokować rozwój choroby, trzeba zahamować produkcję tego białka.
Jesienią 2012 roku w Europie zarejestrowano w trybie przyspieszonym nowy lek dla chorych na raka płuca z rearanżacją w genie ALK. Zmiana ta obserwowana jest u około 4-5% chorych na gruczolakoraki (jeden z typów NDRP), którzy różnią się od ogólnej populacji chorych na raka płuca – są młodsi, częściej są to osoby niepalące i niestety ich rokowania są gorsze, ponieważ chemioterapia jest w tym przypadku nieskuteczna. W Polsce może to być rocznie ok. 100 pacjentów, u których już istnieje możliwość zastosowania personalizowanej terapii.
Leczenie raka płuca wymaga współpracy wielu specjalistów
Leczenie raka płuca jest wielospecjalistyczne. – W diagnostyce nieoperacyjnego raka płuca konieczna jest współpraca wielu specjalistów, która opiera się na prawidłowym przeprowadzeniu rozpoznania i określania zaawansowania. Sprawnie działający zespół powinien obejmować: chirurga klatki piersiowej, pulmonologa, patologa, biologa molekularnego, onkologa. Chirurg lub pulmonolog pobiera odpowiedni materiał, zabezpiecza go i wie, komu ma go przekazać; patolog rozpoznaje nowotwór i określa jego cechy oraz przygotowuje reprezentatywną tkankę, którą dostarcza biologowi molekularnemu, by ten wykonał oznaczenia genetyczne; klinicysta otrzymuje informację o wystąpieniu konkretnych zaburzeń i dobiera odpowiednie leczenie - tłumaczy prof. Tadeusz Orłowski - Prezes Polskiej Grupy Raka Płuca, kierownik kliniki chirurgii (Instytut Gruźlicy i Chorób Płuca), konsultant krajowy w dziedzinie chirurgii klatki piersiowej.
Istotna jest też poprawa świadomości decydentów, urzędników, ale i lekarzy wielu specjalności na temat korzyści wynikających ze stosowania terapii personalizowanej. Stworzenie efektywnych mechanizmów finansowania i promowania diagnostyki molekularnej w onkologii jest niezbędnym krokiem koniecznym do poprawy wyników leczenia chorych.
Polecamy: Czym jest drobnokomórkowy rak płuc?
Badanie patomorfologiczne to podstawa diagnostyki
Zadaniem patomorfologa jest rozpoznanie nowotworu i możliwie szczegółowe określenie jego typu i podtypu histologicznego. Kolejnym krokiem jest ocena profilu genetycznego pobranej tkanki nowotworowej, co w praktyce oznacza stwierdzenie lub wykluczenie obecności danego zaburzenia genetycznego, dla którego opracowano dedykowane leczenie. Służą temu metody oceniające bezpośrednio materiał genetyczny.
Nie istnieje jedna wspólna metoda diagnostyczna odpowiednia dla wszystkich typów zaburzeń genetycznych, dlatego proces ten jest wyjątkowo złożony i zależny od lokalnie dostępnych możliwości technicznych i organizacyjnych.
– W związku z rozwojem wiedzy i wprowadzaniem leków stosowanych w terapii celowanej, diagnostyka patomorfologiczna raka płuca uległa istotnej zmianie. Przez wiele lat wymogiem było rozpoznanie raka i różnicowanie pomiędzy rakiem drobnokomórkowym a pozostałymi typami histologicznymi (niedrobnokomórkowe). Obecnie wymagane jest dokładne określenie typu histologicznego i wykazanie lub wykluczenie ważnych zaburzeń genetycznych. Jest to konieczne dla wyboru odpowiedniego leczenia – mówi prof. Włodzimierz Olszewski, konsultant w zakresie patologii nowotworów w CO-I.
W wypadku raka płuc zadaniem patomorfologa jest zabezpieczenie i wybór reprezentatywnego materiału do badań molekularnych. W efekcie tych badań wiadomo, czy występuje mutacja genu EGFR, która kwalifikuje chorego do zastosowania jednego z leków celowanych. W nowotworach tych stwierdza się również mutacje genu K-RAS, których obecność jest przeciwwskazaniem do takiego leczenia.
Materiałem tkankowym odpowiednim do oceny tej mutacji może być wycinek tkankowy zawierający odpowiedni procent utkania nowotworowego (ponad 30%) lub materiał cytologiczny. Ważnym jest pokreślenie, że szczegółowa ocena typu histologicznego, jak też wymienione testy z zakresu biologii molekularnej wykonywane są na materiale pobranym do rutynowej diagnostyki patomorfologicznej. Badania takie powinny być wykonywane w referencyjnych pracowniach patomorfologicznych współpracujących ściśle z laboratoriami diagnostyki molekularnej.
Badanie zaburzeń to podstawa doboru optymalnego leczenia.
Terapia celowana molekularnie – czyli stosowanie leku skierowanego bezpośrednio przeciw komórce nowotworowej z określoną zmianą genetyczną – jest możliwa pod warunkiem, że w komórce nowotworu leczonego pacjenta znajduje się cel molekularny. Tym celem jest konkretnie zmieniony gen (białko) powstały na matrycy nieprawidłowego genu. Wówczas stosowane leki są wysoce skuteczne.
Najlepszy nawet lek nie będzie skuteczny, jeśli nie znajdziemy dla niego celu molekularnego. Z tego względu niezbędnym warunkiem powodzenia terapii celowanej jest wnikliwa ocena genetyczna komórek nowotworu i określenie przewidywanej podatności pacjenta na leczenie.
Nieobecność zaburzenia daje nam informację, u których chorych dany lek nie zadziała, co pozwala zastosować inną metodę postępowania (często bardziej skutecznego i mniej kosztownego). Terapia personalizowana w onkologii, w odróżnieniu od standardowej chemioterapii, ma na celu zapewnienie maksymalnego efektu leczniczego przy jak najmniejszych skutkach ubocznych. Jest to możliwe tylko wtedy, jeżeli lek działa bezpośrednio na rozpoznaną przyczynę procesu chorobowego przy ograniczonym wpływie na zdrowe tkanki. Dopasowanie terapii do konkretnego chorego (zgodnej z genetyczną przyczyną jego choroby i w oparciu o specjalistyczne badania z dziedziny biologii molekularnej) oznacza, że u chorych z danym zaburzeniem możemy oczekiwać wysokiej skuteczności leczenia, a z drugiej strony leku nie otrzymują chorzy, u których wiemy, że nie zadziała, a zatem oznacza także racjonalizację kosztów.
Warto zobaczyć: Rak płuca - gdzie szukać przerzutów?
Źródło: Polska Grupa Raka Płuc /ap
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
