Czego dotyczy Karta Praw Osób Niepełnosprawnych?
Karta Praw Osób Niepełnosprawnych została ustanowiona uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. ogłoszoną w Monitorze Polskim z 1997 r., nr 50, poz. 475 ( http://isip.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP19970500475 ). Dla oceny znaczenia i funkcji postanowień zawartych w tym akcie konieczna jest analiza charakteru prawnego i roli uchwał Sejmu RP oraz wskazanie ich miejsca w systemie źródeł prawa obowiązującego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Źródłami prawa w ujęciu formalnym są akty stanowione przez właściwe organy państwowe, które w swej treści zawierają normy prawne (generalne i abstrakcyjne wypowiedzi wyrażające nakaz, zakaz lub zezwolenie) albo są niezbędnym elementem do odczytania obowiązującej normy prawnej. Katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego został ustanowiony w sposób wyczerpujący w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i obejmuje samą Konstytucję, jako ustawę zasadniczą, pozostałe ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, a także akty prawa miejscowego, jednakże tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Oprócz powyższych aktów prawnych istnieje szereg innych o zróżnicowanym charakterze, mających również status źródeł prawa. W szczególności są to rozporządzenia, zarządzenia czy uchwały, których krąg adresatów jest znacznie węższy i obejmuje przede wszystkim podmioty podległe organizacyjnie organom je stanowiącym. Organami tymi mogą być: Rada Ministrów bądź jej członkowie, jednostki wchodzące w skład władzy wykonawczej niższego szczebla, Prezydent, Senat lub Sejm, jak to miało miejsce w przypadku Karty Praw Osób Niepełnosprawnych.
Czytaj: Kto może otrzymać dodatek na kształcenie dzieci niepełnosprawnych?
Co jest celem Karty Praw Osób Niepełnosprawnych?
Poszczególne postanowienia zawarte w uchwale Sejmu formułującej KPON mają charakter norm programowych i wyrażają potrzebę zapewnienia realizacji postulatów przyjętych w szczególności w art. 32, 67 i 69 Konstytucji. Oznacza to, że nie precyzują one jak konkretnie mają się zachować ich adresaci, a jedynie wskazują, jaki ogólny cel ma zostać osiągnięty w wyniku ustanowienia Karty. Celem tym jest ochrona osób niepełnosprawnych przed dyskryminacją oraz zapewnienie im prawa do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia. Normy programowe nie są bezpośrednio wiążące a jedynie wyznaczają ogólny kierunek działania, czyli tworzenia następnych norm prawnych przez Sejm, który jest adresatem uchwały ustanawiającej KPON. Uchwała Sejmu nie jest bowiem źródłem prawa powszechnie obowiązującego, więc nie może być podstawą skonkretyzowanych roszczeń dochodzonych na drodze postępowania sądowego lub administracyjnego wobec określonych podmiotów. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych nie stanowi zatem podstawy prawnej do uzyskania od odpowiednich organów państwowych, np. administracji czy sądów, ochrony w przypadku wystąpienia naruszeń praw konkretnych osób niepełnosprawnych. Oznacza to, że Sejm uchwalając KPON de facto zobowiązał się do respektowania jej postanowień w trakcie swojej dalszej działalności ustawodawczej i tym samym do zapewnienia przy tworzeniu przez siebie kolejnych aktów prawnych takiego sformułowania ich treści, które zagwarantuje osobom niepełnosprawnym równy status prawny w stosunku do pozostałych obywateli (KPON nie przesądza szczegółowo dokładnej treści nowych przepisów). Z uwagi na okoliczność, iż wydanie KPON było nieobowiązkowe i nie miało podstawy w żadnym akcie prawnym o charakterze źródła prawa powszechnie obowiązującego nie licząc ogólnej kompetencji uchwałodawczej Sejmu wyrażonej w art. 120 zd. 2 Konstytucji (nie oznacza to, że prawa osób niepełnosprawnych nie znajdują umocowania prawnego, wręcz przeciwnie, ich źródła zostały wymienione w § 2 KPON) a także w oparciu o normę wyrażoną w art. 188 Konstytucji, określającą zakres kognicji Trybunału Konstytucyjnego, niedopuszczalne jest domaganie się od Trybunału Konstytucyjnego badania zgodności ustaw i innych aktów prawnych z KPON.
Jakie są postanowienia?
Postanowienia KPON mają również znaczenie przy dokonywaniu wykładni przepisów zawartych w źródłach prawa powszechnie obowiązującego (m.in. wyżej wspomnianych przepisów Konstytucji, ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), w szczególności ze względu na treść art. 2 Konstytucji RP, który nakłada na polskie władze państwowe obowiązek urzeczywistniania zasad sprawiedliwości społecznej. Pojęcia „sprawiedliwość społeczna” nie należy traktować jako odmiennego znaczeniowo od pojęcia „sprawiedliwości” w ujęciu ogólnym. Określenie „społeczna” oznacza, że skala stosunków między istniejącymi na danym terytorium podmiotami o różnym charakterze i statusie prawnym przybiera większe rozmiary. Oczywistym jest, że w takim ujęciu racje przemawiające za konkretnymi rozwiązaniami prawnymi mogą różnić się od tych występujących w najprostszej relacji dwupodmiotowej między osobami fizycznymi, jednakże konkluzja ta nie prowadzi do zakwestionowania dotychczas wypracowanego w filozofii rozumienia pojęcia sprawiedliwości. W omawianym kontekście aspekt ten dotyczy antydyskryminacyjnego i integracyjnego znaczenia KPON. W sytuacji, gdy przepisy obowiązującego prawa są niejednoznaczne lub pozostawiają pewien margines uznaniowości KPON, mimo iż formalnie nie ma mocy wiążącej, może stać się dla osoby piastującej funkcję publiczną wskazówką pozwalającą na znalezienie odpowiedniego rozstrzygnięcia poprzez szczegółowe wymienienie zakresów, w których mogą pojawić się problematyczne zagadnienia dotyczące zapewnienia osobom niepełnosprawnym praw wyrównujących ich status względem pełnosprawnych obywateli. Innymi słowy, organ państwowy powinien działać „w duchu” antydyskryminacyjnym i adaptacyjnym względem osób niepełnosprawnych, co znalazło wyraz także w § 3 KPON. Przepis ten nakłada na rząd Rzeczpospolitej Polskiej obowiązek składania corocznego sprawozdania z działań podjętych w celu urzeczywistnienia praw osób niepełnosprawnych (http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/wgdruku/3280/$file/3280.pdf ).
Czytaj też: Problemy psychiczne osób niepełnosprawnych
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
