Odpowiedzialność moralna w znacznym stopniu jest sprzężona z innymi odpowiedzialnościami. Może nie wprost, ale na pewno można stwierdzić, iż w pewien sposób odpowiedzialność, zwłaszcza karna i zawodowa, opierają się właśnie na odpowiedzialności moralnej.
Odpowiedzialność zawodowa
Różne są rodzaje odpowiedzialności dla osoby, która nie wywiązała się z powierzonych jej zadań. Należy zauważyć, że od pewnych osób, ze względu na ich kwalifikacje i na doniosłość spraw, którymi się zajmują, wymagamy najwyższej odpowiedzialności. Osoby takie ponoszą zazwyczaj odpowiedzialność tzw. zawodową. Przez taki rodzaj odpowiedzialności rozumiemy, odpowiedzialność związaną z wykonywaniem określonego zawodu. Zazwyczaj przedstawiciele tych zawodów pełnią ważną społecznie rolę i wykonywanie tych zawodów wiąże się z wysokim stopniem profesjonalizmu. Do takich zawodów zaliczamy między innymi lekarzy, pielęgniarki, położne, aptekarzy, lekarzy weterynarii i innych fachowych pracowników służby zdrowia.
„Odpowiedzialność taka ma miejsce tylko wtedy, gdy lekarz dopuścił się naruszenia obowiązków składających się na istotę, treść i społeczną funkcję swego zawodu albo postępuje niezgodnie z zasadami deontologii zawodowej, czy też, chociaż to może być już bardziej dyskusyjne, gdy popełniany przez niego czyn oceniany jest jako nieetyczny i licujący z godnością wykonywanej profesji, uchybiający godności, tzn. narażający na szwank dobre imię medyków, podważający zaufanie do zawodu lekarskiego lub jest sprzeczny ze społeczną funkcją zawodu albo nie do pogodzenia z powołaniem zawodu lekarza.”*
Przeczytaj: Od orzeczenia sądu lekarskiego odwołamy się do sądu powszechnego
Odpowiedzialność zawodowa
Należy również wskazać, iż odpowiedzialność zawodowa, stoi na pograniczu między odpowiedzialnością karną, a odpowiedzialnością moralną. Odpowiedzialność zawodowa jest więc bardzo zbliżona do odpowiedzialności karnej, jednak wyróżniają ją zasadniczo dwa elementy; podstawą nie jest naruszenie znamion przestępstwa, lecz normy zawodowej, wynikającej bądź z kodeksu etyki danego zawodu (tutaj lekarskiej), bądź z powszechnie przyjętych standardów. Ponadto sankcja, jaka jest wymierzona za naruszenie takiej normy, nie jest egzekwowana przez przymus państwowy, lecz mechanizmy wewnątrzkorporacyjne, funkcjonujące w danej korporacji. Często dochodzi jednak do zbiegu odpowiedzialności zawodowej z odpowiedzialnością sądową.
Odpowiedzialność moralna
Odpowiedzialność moralna jako odpowiedzialność stojąca najbliżej odpowiedzialności zawodowej jest odpowiedzialnością przed sobą samym. Można więc napisać, iż jest to odpowiedzialność wobec własnego sumienia. Wydawać by się mogło, że jest to odpowiedzialność mniej istotna, niż dwie wyżej wspomniane. Nie należy jednak zapominać, iż w dzisiejszych czasach, w zawodzie medycznym przy tak wielu zmianach, przy tak szybkim rozwoju techniki, to lekarz często sam musi podejmować własną decyzje, w zgodzie z własnym sumieniem, z własnymi poglądami. Ponadto na istotną rolę pojęcia moralności, czy tez odpowiedzialności moralnej wpływa traktowanie pojęcia sumienia jest kategorii prawnej**, uregulowanej chociażby w KEL- art. 4 – „Dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien zachować swobodę działań zawodowych, zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną.”, czy też w ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty- art. 39- „ Lekarz może powstrzymywać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem(...)” – tzw. klauzula sumienia.
Odpowiedzialność cywilna lekarza
Mówiąc o rodzajach odpowiedzialności na pewno należy wspomnieć o odpowiedzialności cywilnej.
Sprawy, w których lekarz ponosi odpowiedzialność cywilną, są najczęstsze. Trzeba zdać sobie sprawę, że właśnie prawo cywilne „reguluje sferę stosunków społecznych, które kreują relacje o charakterze majątkowym i majątkowych konsekwencjach między obywatelami, podmiotami zbiorowymi oraz obywatelami a podmiotami zbiorowymi.”*** Kwestia odpowiedzialności cywilnej jest kwestią bardzo rozległą, Jak stwierdził Marek Safjan „Cywilna odpowiedzialność lekarza jest współcześnie oparta przede wszystkim na standardach ustawowych określających normy postępowania zawodowego i odnoszących się do danej sytuacji.”****
Przeczytaj: Czy pacjent ma prawo odmówić leczenia?
Odpowiedzialność karna
Odpowiedzialność karna jest odpowiedzialnością „pomocniczą”. W tych sytuacjach, gdy gałęzie innych dziedzin prawa, jak chociażby cywilnego, nie są w stanie zapewnić odpowiedniej ochrony, wtedy wkracza prawo karne.
Odpowiedzialność za niepowodzenie w leczeniu jest tylko jednym z rodzajów odpowiedzialności karnej lekarza. Odpowiedzialność karna może również dotyczyć zaniechania udzielenia świadczenia zdrowotnego, może być związana z nieterapeutycznymi czynnościami lekarskimi, czy chociażby wiązać się ze zgodą pacjenta. „Polskie prawo karne nie zawiera przepisu, który pozwalałby na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lekarza jedynie za sam fakt niewłaściwości zastosowanego przezeń leczenia, bez względu na ewentualne jego następstwa. W ramach tu omawianej problematyki chodzi więc, o przypadki, w których pacjent doznał uszczerbku w zakresie swego zdrowia, a nawet i życia, opisanego w normach prawa karnego jako znamię określonych przestępstw skutkowych.”*** Widać więc, iż dotyczy to, co do zasady, tylko przestępstw nieumyślnych. Lekarz, wykonując czynności lecznicze, które przecież służą ratowaniu życia i zdrowia pacjenta, nie może jednocześnie chcieć dla niego źle. Jeśli chodzi o odpowiedzialność karną lekarza za niepowodzenie w leczeniu w grę wchodzą tylko przestępstwa nieumyślne przeciwko życiu i zdrowiu. Są to przestępstwa z art. 155 k.k. - nieumyślne spowodowanie śmierci człowieka, art. 156§2 k.k. - nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, art.157§3 k.k. - nieumyślne spowodowanie naruszenia czynności ciała lub rozstroju zdrowia. Wszystkie wyżej wymienione przestępstwa są przestępstwami materialnymi, czyli czyn sprawcy musi powodować określony skutek. „Tam, gdzie mimo niewłaściwego leczenia, nie powstanie u pacjenta żaden z wyżej opisanych skutków, w grę wchodzić może jedynie odpowiedzialność z art. 160§3 k.k. ( nieumyślne narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu)."***
Wyjaśniając rodzaje odpowiedzialności, ich pojęcia i zakresy trzeba dodać, iż omówione wyżej rodzaje odpowiedzialności prawnej wzajemnie się nie wykluczają. Jest to spowodowane odmiennością ich podstaw. Bardzo częste są sytuacje, gdy lekarz ponosi odpowiedzialność cywilną (zazwyczaj szkoda o charakterze majątkowym), karną (gdyż czyn wypełnia znamiona przestępstwa) i zawodową (została naruszona norma z kodeksu etyki lekarskiej). Co więcej, w związku z tym czynem zakład opieki zdrowotnej zatrudniający lekarza może w związku z tym czynem ponieść odpowiedzialność (np. za błędy organizacyjne).
Literatura:
*Eleonora Zielińska, Odpowiedzialność zawodowa lekarza i jej stosunek do odpowiedzialności karnej, Warszawa 2001, s.26
**Szersze rozważania na ten temat Leszek Kubicki, Sumienie lekarza jako kategoria prawna, Prawo i Medycyna, Nr 4/99, Warszawa
***Marian Filar Lekarskie prawo karne, Kraków 2000, Zakamycze
****Marek Safjan, Odpowiedzialność prawna lekarza ( zawodowa, karna i cywilna), s.75
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
