Na ten temat wypowiadał się Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 13 października 2005 roku (IV CK 161/2005).
Historia rodziny
Małżeństwo, któremu urodziło się niepełnosprawne dziecko, pozwało szpital i zatrudnionych w nim lekarzy, którzy odmówili skierowania kobiety na badania prenatalne i uniemożliwili jej przerwanie ciąży, mimo iż istniało prawdopodobieństwo wady genetycznej płodu. Rodzice mieli już jednego syna, u którego wystąpiła nieuleczalna choroba genetyczna. Kiedy kobieta zaszła w drugą ciążę, poprosiła o dokonanie aborcji z uwagi na bardzo ciężką sytuację materialną oraz ze względu na chorobę pierwszego dziecka. Lekarz odmówił wykonania aborcji i skierowania kobiety na badania prenatalne, które nie były objęte umową z kasą chorych. Badania USG wykonywane w trakcie ciąży wykazały istnienie wad płodu. Dziecko urodziło się z wrodzoną wadą genetyczną. Po porodzie matka przeżyła 6-miesięczne załamanie nerwowe.
Przeczytaj: Czy pacjent ma prawo odmówić leczenia?
Pozew
W pozwie rodzice domagali się zasądzenia na ich rzecz zadośćuczynienia za krzywdę polegającą na naruszeniu praw pacjenta, cierpieniach fizycznych i psychicznych w okresie ciąży oraz załamaniu psychicznym po urodzeniu dziecka. Ponadto, domagali się odszkodowania z tytułu utraconych zarobków oraz kosztów leczenia a także kosztów utrzymania i wychowania upośledzonego dziecka oraz renty, która by wyrównała zmniejszone możliwości zarobkowe. Żądania małżonków zostały uwzględnione przez Sąd I i II instancji jedynie w części, zaś sprawa trafiła do Sądu Najwyższego.
Decyzja Sądu Najwyższego
Sąd ten potwierdził, że doszło do naruszenia dóbr osobistych pacjentki w postaci prawa do rzetelnej informacji o stanie zdrowia i zagrożeniach ciąży, nieskierowania na specjalistyczne badania prenatalne i pozbawienia tym samym prawa do świadomego podjęcia decyzji o przerwaniu ciąży zgodnie z przepisami ustawy o planowaniu rodziny.
Zdaniem Sądu, nie może budzić wątpliwości, iż wystąpienie wady genetycznej u pierwszego dziecka pacjentki stanowiło przesłankę medyczną wskazującą na prawdopodobieństwo wystąpienia takiej wady także i u drugiego płodu, co powodowało konieczność skierowania pacjentki pod opiekę poradni specjalistycznej (genetycznej). Zobowiązywało także lekarza ginekologa do udzielenia wyczerpujących i zrozumiałych dla pacjentki informacji o jej stanie zdrowia i genetycznych zagrożeniach płodu oraz konieczności opieki poradni genetycznej a także konieczności wykonywania okresowych badań USG płodu z większą częstotliwością niż zazwyczaj. Pomimo iż pozwany lekarz otrzymał dokumentację lekarską pierwszego dziecka pacjentki pozwalającą na stwierdzenie powyższych zagrożeń drugiej ciąży i zaznaczył w karcie informacyjnej występujące podejrzenie choroby genetycznej i ciążę wysokiego ryzyka, nie dopełnił żadnego z wyżej wskazanych obowiązków, a przeciwnie: odmówił żądaniu pacjentki skierowania jej na badania specjalistyczne do poradni genetycznej i wprowadził w błąd wskazując, że badania USG nie wykazały wady płodu, choć powinien był wiedzieć, że badania powyższe wykonane w tym okresie ciąży nie mogą wykryć tego rodzaju wady genetycznej i konieczne jest wykonywanie ich systematycznie w późniejszym okresie, częściej niż zazwyczaj.
Niewykonanie powyższych obowiązków świadczy przynajmniej o niedostatecznej wiedzy zawodowej lekarza, co przesądza o jego winie. Na lekarzu, jak na każdym profesjonaliście, spoczywa obowiązek kompetencji i obowiązek udzielania informacji. Ignorancja w tym zakresie stanowi winę lekarza. Natomiast obowiązek udzielania informacji powinien być realizowany w taki sposób, aby dostarczyć pacjentowi dostatecznych i zrozumiałych informacji, koniecznych do podjęcia przez niego decyzji o dalszym postępowaniu. Pacjent ma bowiem prawo do samodzielnego decydowania w sprawach osobistych o najistotniejszym znaczeniu, zaś obowiązkiem lekarza jest dostarczenie mu rzetelnych, obiektywnych i zrozumiałych informacji pozwalających na podjęcie takiej decyzji.
Ponadto, zdaniem Sądu, ustawa o planowaniu rodziny przyznaje rodzicom prawo do świadomego planowania rodziny, a kobiecie prawo do przerwania ciąży między innymi w sytuacji określonej z tzw. przyczyn genetycznych. Prawa te należy uznać za prawa podmiotowe rodziców, których naruszenie rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą. W sytuacji, gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu, rodzice mają prawo do świadomego podjęcia decyzji, czy chcą i mogą obciążyć siebie i swoją rodzinę skutkami urodzenia dziecka upośledzonego. Mają oni prawo w takiej sytuacji podjąć decyzję o przerwaniu ciąży. Działanie lub zaniechanie lekarza polegające na odmowie skierowania na odpowiednie badania prenatalne lub pod opiekę poradni genetycznej w sytuacji zagrożenia obciążenia płodu wadą genetyczną, nieudzielenie rodzicom pełnych informacji o tym zagrożeniu oraz o możliwości, sposobach i terminie, w jakim wadę można wykryć, stanowi naruszenie omówionych wyżej obowiązków lekarza i praw pacjenta, a także prawa rodziców do planowania rodziny i podjęcia świadomej decyzji o posiadaniu dziecka dotkniętego wadą genetyczną lub o przerwaniu ciąży, zgodnie z przepisami ustawy o planowaniu rodziny.
Uniemożliwienie rodzicom wykonania tych praw prowadzące do urodzenia, wbrew ich woli, dziecka upośledzonego, rodzi po stronie podmiotu odpowiedzialnego obowiązek zapłaty odpowiedniego zadośćuczynienia za doznaną w wyniku naruszenia ich dóbr osobistych krzywdę. Naruszenie wskazanych wyżej praw podmiotowych uzasadnia również roszczenia odszkodowawcze obejmujące nie tylko szkodę majątkową w postaci kosztów ciąży i porodu czy utraty możliwości zarobkowych matki po urodzeniu upośledzonego dziecka, lecz także szkodę wynikającą z konieczności ponoszenia przez rodziców zwiększonych kosztów utrzymania upośledzonego dziecka.
Przeczytaj: Kiedy przysługuje odszkodowanie z tytułu błędu lekarskiego?
Szkodą jest uszczerbek majątkowy wynikający z konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów utrzymania i wychowania związanych z upośledzeniem dziecka, których nie planowali, nie godzili się ponosić i nie musieliby ponosić, gdyby nie zostało naruszone ich prawo do planowania rodziny i podjęcia decyzji o przerwaniu ciąży.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
