Osoby z niepełnosprawnością – obecne czy nieobecne w sieci?

fot. Fotolia

Dwa badania

Prezentowana w niniejszym artykule charakterystyka niepełnosprawnych internautów została przygotowana z uwzględnieniem danych pochodzących z dwóch ogólnopolskich badań: Diagnozy Społecznej z 2009 roku i sondażu przeprowadzonego w tym samym roku przez Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej (SWPS) na temat „sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych”.
Dzięki tym danym udało się określić:

• skalę wykorzystania internetu przez osoby niepełnosprawne;
• stopień funkcjonalności internetu w odniesieniu do osób niepełnosprawnych;
• wpływ cech demograficzno-społecznych na obecność osób niepełnosprawnych w cyberprzestrzeni.

Jednym z najprostszych, ale jednocześnie podstawowym wskaźnikiem uczestnictwa w przestrzeni wirtualnej jest odsetek osób reprezentujących dane społeczeństwo czy społeczność, które z internetu korzystają. Chociaż wartości tego wskaźnika – wobec szybkości dyfuzji technologii informacyjno-komunikacyjnych powodowanej wzrastającą popularnością internetu – bardzo szybko się dezaktualizują, to jednak zastosowane w analizach porównawczych dość dobrze oddają skalę aktywności w cyberprzestrzeni.

Ilu niepełnosprawnych korzysta z internetu?

Porównanie niepełnosprawnych użytkowników internetu z użytkownikami sprawnymi (na podstawie danych Diagnozy Społecznej) ukazuje charakterystyczne różnice.
O ile w 2009 roku ponad połowa osób sprawnych uczestniczących w badaniu zaznaczała, że korzysta z internetu (55,1%), o tyle wśród osób niepełnosprawnych jego użytkownikiem była zaledwie co czwarta osoba (23,2%). W badaniach przeprowadzonych przez SWPS odsetek niepełnosprawnych internautów był wyższy (33,5%), chociaż wartość tę należy interpretować ostrożnie, gdyż oszacowanie jej w tym wypadku wiązało się z pewnymi problemami.
Kategorie osób z różnym rodzajem niepełnosprawności (spośród czterech najbardziej typowych) różnią się między sobą pod względem wykorzystania internetu. Porównanie czterech „typów czystych”, czyli osób, które cierpią tylko na jedno z uwzględnionych schorzeń, pokazuje w tym aspekcie spore rozbieżności.
Stosunkowo najczęściej z internetu korzystają osoby z dysfunkcją wzroku (60,8%), chociaż zyskują tylko niewielką przewagę nad tymi, które cierpią na schorzenia związane z mową lub słuchem (59,9%). Internautą jest również co druga osoba niepełnosprawna ruchowo (51,1%) i zaledwie co trzecia z upośledzeniem umysłowym (30,7%).
Zobacz też: Asystent osoby niepełnosprawnej – blaski i cienie zawodu

Jak długo niepełnosprawni korzystają z internetu?

Nie tylko skala wykorzystania internetu odróżnia osoby niepełnosprawne od sprawnych, ale również czas, który upłynął od pierwszego zalogowania się do sieci oraz przeznaczany na codzienną aktywność w cyberprzestrzeni.
Diagnoza Społeczna pokazuje, że osoby sprawne korzystają z tego medium średnio o prawie półtora roku dłużej niż osoby niepełnosprawne (odpowiednio 4,6 i 5,9 roku), chociaż osoby sprawne są średnio o kilkanaście lat młodsze (43 lata) od osób niepełnosprawnych (58 lat). Ci drudzy przeznaczają na internet w ciągu tygodnia średnio o dwie godziny mniej niż osoby sprawne (odpowiednio 9,3 i 11,6 godziny). Interesujące jest również to, że wśród ogółu internautów liczba lat używania internetu jest skorelowana z czasem, jaki poświęca się mu w ciągu tygodnia (r Pearsona = 0,290 dla p

Jak niepełnosprawni korzystają z internetu?

Internet dla osób niepełnosprawnych stanowi również narzędzie o mniejszej użyteczności – jeśli jako jej wskaźnik zostanie przyjęta liczba czynności podejmowanych za pośrednictwem sieci internetowej. Spośród 26 działań prezentowanych respondentom podczas badań Diagnozy Społecznej osoby sprawne wybierały średnio 15 z nich (58%), natomiast osoby niepełnosprawne –
12 (46%). Co więcej, w przypadku każdej z wymienionych czynności to osoby sprawne zyskiwały stosunkową przewagę nad osobami niepełnosprawnymi (szczegółowe dane na ten temat w tabeli 1).
Tabela 1.
Różnica pomiędzy odsetkiem osób realizujących daną czynność w internecie wśród osób niepełnosprawnych i sprawnych (dane w %)

Źródło tabel: opracowanie własne na podstawie Diagnozy Społecznej, 2009 (http://www.diagnoza.com).
Największa różnica dotyczy tych czynności, które są bezpośrednio związane z pracą zawodową lub nauką: „zbieranie materiałów potrzebnych do nauki lub pracy” (22,3%) i „korzystanie z internetu i poczty elektronicznej z komputera domowego w celach zawodowych” (17,9%), która staje się oczywista w świetle faktu, że znaczna liczba osób niepełnosprawnych pozostaje bierna zawodowo (wśród niepełnosprawnych kategoria rencistów liczy 42,4%, a emerytów 33,9%), podczas gdy adekwatne odsetki dla osób sprawnych wynoszą 3,3% i 18,8%.
Zobacz też: Niepełnosprawne dziecko
Fragment pochodzi z książki „Współczesne społeczeństwo w wirtualnej rzeczywistości – wielość szans i dylematów” autorstwa M. Walancika i Z. Dacko-Pikiewicza (Impuls 2015). Publikacja za zgodą wydawcy.