Dla lekarza i personelu medycznego nie jesteś panią X tylko pacjentką. To określenie pojawia się też w wielu aktach prawnych. Ale czy pomyślałaś, co dokładnie znaczy i jakie wiążą się z tym prawa?
Pacjent, czyli kto
Słowo "pacjent" wywodzi się z języka angielskiego "patient" i oznacza osobę cierpliwą. Prawo polskie, a konkretnie ustawa o prawach pacjenta definiuje "pacjenta" jako osobę, która zwraca się o udzielenie świadczeń zdrowotnych albo już z nich korzysta. Natomiast zgodnie z definicją przyjętą przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), pacjentem jest ten, kto korzysta ze świadczeń opieki zdrowotnej niezależnie od tego czy jest zdrowy, czy chory.
Mówiąc w skrócie – pacjentem jest każdy, kto ma kontakt ze świadczeniami służby zdrowia.
Jako pacjent masz swoje prawa
Każdy z nas jako pacjent ma określone prawa, które gwarantuje mu Konstytucja a także szereg ustaw, regulujących sferę zdrowia. Do najważniejszych praw zaliczamy:
Prawo do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych
Masz prawo do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Pomoc powinna być ci udzielona zgodnie z aktualną wiedzą medyczną.
Jeżeli są jakieś ograniczenia w dostępie do świadczeń, musisz mieć możliwość skorzystania z rzetelnej listy oczekujących, która jest oparta na sprawiedliwych, medycznych (tzw. kolejki).
Gdy twoje zdrowie lub życie jest zagrożone, masz prawo do natychmiastowej pomocy medycznej.
W razie jakichś wątpliwości, możesz żądać, aby lekarz skonsultował się z innym specjalistą albo zwołał konsylium lekarskie, zaś położna czy pielęgniarka zasięgnęła opinii innej położnej bądź pielęgniarki. Jeżeli lekarz odmówi, ten fakt powinien zostać odnotowany w twojej dokumentacji medycznej.
Prawo do informacji
Lekarz powinien przystępnie wyjaśnić ci stan twojego zdrowia, jak też na czym będą polegały przeprowadzane zabiegi i badania oraz w jakim celu będziesz przyjmował dany lek. Musisz też wiedzieć o ewentualnych następstwach podjętych działań leczniczych.
Możesz też zrezygnować z prawa do tych informacji (musisz dokładnie określić zakres informacji, jakich nie chce się uzyskiwać).
Jeśli za dane świadczenie musiałbyś częściowo lub w całości zapłacić, lekarz powinien to wyraźnie zaznaczyć. W przypadku osoby w wieku 16-18 lat tę informację powinien uzyskać także Twój przedstawiciel ustawowy (np. rodzic).
To ty decydujesz, komu i jakie informacje o Twoim zdrowiu mogą być przekazywane (np. rodzinie, znajomym, mediom). Możesz też zastrzec, by nie udzielano ich nikomu.
Prawo do tajemnicy informacji
Masz prawo do ochrony danych i utrzymania w tajemnicy informacji na temat twojego stanu zdrowia, przebiegu leczenia, jak też życia prywatnego, rodzinnego i zawodowego. Złamanie tajemnicy lekarskiej jest możliwe tylko wówczas, gdy może ona powodować niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia Twojego i innych osób.
Prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych
Po otrzymaniu od lekarza informacji o stanie zdrowia, masz prawo wyrazić zgodę na przeprowadzenie badania. Pamiętaj, że zawsze możesz się na nie nie zgodzić.
Oddzielną zgodę wyrażasz na pobyt w szpitalu oraz na wszystkie inne badania i świadczenia medyczne. Zgoda może być wyrażona ustnie, pisemnie albo poprzez takie zachowanie, które nie budzi wątpliwości co do tego, jak chcesz postąpić.
Uwaga! Pisemna zgoda jest wymagana w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko.
Warto wiedzieć. Jeśli dziecko w wieku 16 – 18 lat nie zgadza się na udzielenie świadczenia zdrowotnego, a jego przedstawiciel ustawowy (np. rodzic) ma odmienne zdanie, to sąd opiekuńczy podejmie w tej sprawie ostateczną decyzję.
Prawo do poszanowania intymności i godności
Masz prawo do poszanowania godności i intymności podczas otrzymywania świadczeń zdrowotnych. Co za tym idzie w trakcie udzielania pomocy medycznej powinny być obecne tylko te osoby, które są przy tym niezbędne. Obecność innych osób, w tym wykonujących zawód medyczny i studentów uczelni medycznych, wymaga Twojej zgody i zgody lekarza, który udziela świadczenia.
Masz prawo przygotować się do badania lub zabiegu w osobnym miejscu, tak aby nie można było Cię oglądać ani podsłuchać. Jeżeli jesteś unieruchomiona w łóżku lub obłożnie chora a przebywasz na w sali wieloosobowej, badanie powinno być przeprowadzone za parawanem lub zasłonką.
Lekarz nie powinien omawiać twoich spraw zdrowotnych i zadawać ci intymnych pytań w obecności innych pacjentów.
Warto wiedzieć. Prawo do poszanowania godności obejmuje także prawo do godnego umierania - masz prawo do tego, by ból i cierpienie zostały złagodzone.
Prawo do dokumentacji medycznej
Masz prawo do dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej Twojego stanu zdrowia oraz udzielonych świadczeń. Szpital czy poradnia mają obowiązek je udostępnić tobie lub osobie przez ciebie upoważnionej.
Po Twojej śmierci prawo wglądu w dokumentację medyczną ma osoba, którą upoważniłaś za życia.
Dokumentacja medyczna może być udostępniona do wglądu bezpłatnie.
Masz prawo sporządzić jej wyciąg, kopię lub odpis (za opłatą). Oryginał możesz otrzymać tylko nie ma czasu na zrobienie np. kopii, bo zagrożone jest twoje życie lub zdrowie.
Uwaga! Szpital lub przychodnia przechowuje dokumentację medyczną przez 20 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano ostatniego wpisu.
Prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza
Masz prawo sprzeciwić się opinii albo orzeczeniu, które wydał lekarz o twoim stanie zdrowia, jeśli ma to wpływ na twoje prawa lub obowiązki wynikające z przepisów prawa. Sprzeciw wnosisz do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta, za pośrednictwem tego ostatniego. Masz na to 30 dni od wydania opinii albo orzeczenia.
Warto wiedzieć. Taki sprzeciw może wnieść w twoim imieniu również twój przedstawiciel ustawowy.
Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
Niezależnie od tego, czy jesteś w szpitalu, uzdrowisku, czy zakładzie opiekuńczo-leczniczym, masz prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami. Nie można ci go utrudniać, ale placówka zdrowotna ma prawo określić czas i miejsce kontaktu.
Prawo do dodatkowej opieki pielęgniarskiej i opieki duszpasterskiej
Gdy tego zażądasz, powinnaś mieć zapewnioną dodatkową opiekę pielęgnacyjną w szpitalu, nie obejmującą udzielania świadczeń zdrowotnych (np. opieka przy porodzie). Jeśli łączy się to z kosztami, możesz zostać nimi obciążona.
Jeśli Twój stan zdrowia się pogarsza lub twoje życie jest zagrożone, masz prawo do kontaktu z duchownym twojego wyznania. Koszty z tym związane ponosi szpital.
Prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie
Jeśli zostałaś przyjęta na leczenie całodobowe lub całodzienne, masz prawo do przechowania rzeczy wartościowych w depozycie. Koszt tego ponosi dana placówka.
Twoje prawa w placówce służby zdrowia
Powyższe prawa są ogólne i dotyczą każdej placówki, w której się leczymy. W zależności od tego, gdzie korzystamy z przysługujących nam świadczeń zdrowotnych, mamy dodatkowe, określone uprawnienia.
W przychodni
Każda osoba ubezpieczona może leczyć się bezpłatnie w placówkach, które mają podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Możesz leczyć się tam, gdzie chcesz, nie obowiązuje rejonizacja.
Masz prawo wybrać lekarza pierwszego kontaktu (lekarz podstawowej opieki zdrowotnej), pielęgniarkę i położną. W obu wypadkach ciągu roku kalendarzowego możesz trzykrotnie i bezpłatnie zmienić swoją decyzję.
W ramach podstawowej opieki zdrowotnej masz prawo do badania oraz porady lekarskiej bez skierowania, w tym do porady nocnej (od 18:00 do 8:00) oraz świątecznej opieki lekarskiej i pielęgniarskiej.
Możesz zarejestrować się do lekarza osobiście, przez osoby trzecie lub telefonicznie. Rejestracja nie ma prawa wyznaczać określonego dnia na zapis do konkretnego lekarza.
Jeśli wybrany przez Ciebie lekarz jest nieobecny, powinnaś być przyjęta przez innego lekarza.
Możesz zapisać się specjalisty w każdej przychodni, która ma kontrakt z NFZ. Skierowanie wystawi twój lekarz rodzinny jeżeli uzna, że jest to uzasadnione twoim stanem zdrowia.
Bez skierowania możesz skorzystać z porady: ginekologa i położnika, dentysty, wenerologa, onkologa oraz psychiatry.
Uwaga! Masz prawo do specjalistycznej konsultacji bez skierowania, gdy chorujesz na gruźlicę, gdy jesteś zakażony wirusem HIV, jesteś inwalidą wojennym i wojskowym, kombatantem, osobą represjonowaną lub cywilną niewidomą ofiarą działań wojennych.
Warto wiedzieć. Aby skorzystać z bezpłatnej pomocy, musisz potwierdzić prawo do bezpłatnych świadczeń. Podajesz swój PESEL i okazujesz dowód osobisty lub inny dokument potwierdzający twoją tożsamość. Jeśli system cię nie zweryfikuje, trzeba będzie przedstawić dowód potwierdzający ubezpieczenie, np. druk RMUA. Jeśli go nie masz ze sobą, możesz złożyć pisemne oświadczenie, że masz prawo do darmowej opieki medycznej.
W szpitalu
Masz prawo do leczenia szpitalnego na podstawie skierowania wystawionego przez lekarza (w tym lekarza, który nie jest lekarzem ubezpieczenia zdrowotnego). Na nie ma na nim terminu ważności (jest aktualne do momentu realizacji).
Szpital nie może odmówić przyjęcia powołując się na rejonizację. Zgłaszając się do szpitala, musisz mieć dowód tożsamości i skierowanie.
Jeśli trafiasz do szpitala w tzw. nagłym przypadku, lub w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia nie musisz mieć skierowania. W takiej sytuacji nie masz wpływu na wybór placówki.
Podczas pobytu w szpitalu nie ponosisz kosztów operacji, badań i lekarstw.
Warto wiedzieć. Szpital może zażądać od ciebie zapłaty za tzw. usługi ponadstandardowe, których NFZ nie refunduje, np. zabiegi chirurgii plastycznej. Listę nierefundowanych świadczeń znajdziesz na stronie internetowej NFZ – www.nfz.gov.pl lub w każdym jego oddziale.
Zmiana ustalonego terminu zabiegu może nastąpić tylko w wyjątkowych sytuacjach, których nie można było wcześniej przewidzieć. W takiej sytuacji szpital musi cię powiadomić i podać przyczynę.
Jeśli szpital wyczerpał limity NFZ na dany rok, powinien poinformować kiedy rozpoczynają się nowe zapisy. Możesz też szukać miejsca w innym szpitalu. Na stronie oddziału wojewódzkiego NFZ w zakładce "lista oczekujących na świadczenia opieki zdrowotnej" wpisz nazwę zabiegu – wyświetli się lista placówek, wraz z liczbą osób oczekujących i przybliżonym terminem wykonania zabiegu.
Warto wiedzieć. W sytuacji natychmiastowej konieczności leczenia w placówce medycznej albo gdy nie możesz, z uwagi na schorzenia narządu ruchu skorzystać z transportu publicznego przysługuje ci bezpłatny transport sanitarny (w tym lotniczy) do najbliższej placówki, z którą NFZ zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.
Możesz wypisać się ze szpitala na własne żądanie. Wcześniej jednak lekarz ma obowiązek w jasny sposób poinformować Cię o przewidzianych konsekwencjach takiej decyzji.
Warto wiedzieć. Pacjent ma też prawo nie zgodzić się być dawcą organów lub tkanek po swojej śmierci. Sprzeciw powinien być wyrażony np. poprzez wpis w centralnym rejestrze zgłoszonych sprzeciwów lub oświadczenie pisemne z własnoręcznym podpisem.
W nagłych wypadkach
Jeśli nagle źle się poczujesz, masz prawo wezwać pogotowie (telefon 999 lub 112). Nie obawiaj się, że zostaniesz obciążona kosztami. Decyzję o wysłaniu karetki podejmuje, na podstawie uzyskanych od ciebie informacji, dyspozytor i on za to odpowiada.
Uwaga! Jeżeli dyspozytor odmówi wysłania karetki, ma obowiązek poinformować, co powinnaś zrobić np. zgłosić się na Szpitalny Oddział Ratunkowy (SOR). Nie musisz mieć skierowania ani dokumentów ze sobą. Decydujący jest stan zagrożenia życia lub zdrowia.
Warto wiedzieć. Jeśli nie masz przy sobie dokumentów, będziesz musiała w ciągu 14 dni od udzielenia świadczenia lub 7 od zakończenia hospitalizacji potwierdzić swoje prawo do bezpłatnego leczenia.
Obowiązki pacjenta
Jako pacjent masz nie tylko prawa, ale i obowiązki. Wynikają one m.in. z przepisów prawnych, rozporządzeń i regulaminów obowiązujących w poszczególnych zakładach opieki zdrowotnej, obowiązku dbania o własne zdrowie i nienarażania zdrowia innych oraz ogólnych zasad współżycia społecznego. Każdy z nas ma powinien
- Dbać o własne zdrowie, m.in. poprzez profilaktykę zdrowotną.
- Interesować się swoim zdrowiem i brać udział w leczeniu dolegliwości.
- Przestrzegać zaleceń lekarza i pozostałego personelu medycznego, które dotyczą diagnostyki, leczenia, rehabilitacji, a nawet zmiany trybu życia.
- Grzecznie i kulturalnie zwracać się do lekarzy i personelu medycznego.
- Stosować się do wszystkich zaleceń i wskazówek personelu medycznego,
- Nie opuszczać w trakcie hospitalizacji budynku szpitala bez wyraźnej zgody lekarza prowadzącego leczenie lub lekarza dyżurnego,
- Szanować godność innych pacjentów, przestrzegać ich prawa do prywatności i poufności informacji, które ich dotyczą.
- Dbać o właściwą higienę osobistą.
- Przestrzegać przepisów porządkowych, które obowiązują w danym zakładzie opieki zdrowotnej (np. zakazu palenia, zażywania środków odurzających, zachowania ciszy, przestrzegania rozkładu dnia, bezpieczeństwa przeciwpożarowego itp.).
- Nie narażać zdrowia innych pacjentów (np. przez zakażenie).
- Stosować się do zaleceń personelu medycznego, w szczególności w przypadku używania telefonów komórkowych.
- Szanować mienie zakładu opieki zdrowotnej.
Domagaj się respektowania twoich praw
Jeśli któreś z twoich praw zostanie naruszone, możesz złożyć skargę. W zależności od sytuacji, skieruj ją do jednej z poniższych instytucji.
Do ordynatora oddziału, na którym pracuje specjalista.
Jeśli zostałaś niewłaściwie potraktowana przez lekarza możesz złożyć na niego skargę na miejscu, czyli w placówce, w której byłaś leczona. Każdy samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (SP ZOZ) ma obowiązek opracować regulamin porządkowy, w którym muszą się znaleźć nie tylko zasady organizacji placówki ale też przysługujące pacjentowi prawa. Regulamin powinien być umieszczony w widocznym miejscu wraz z informacją, kiedy (w jakich godzinach) i komu należy zgłaszać skargi i wnioski.
Zażalenie na personel medyczny składa się u bezpośrednich przełożonych.
Po godz. 15.00, a także w niedziele, święta i dni wolne od pracy, skargi i wnioski dotyczące kadry można składać głównemu lekarzowi dyżurnemu szpitala.
Warto wiedzieć. Masz prawo złożyć wniosek dotyczący działalności zakładu. Np. jeśli podczas pobytu w szpitalu zaginęły ci jakieś wartościowe rzeczy. Skargę składasz do dyrektora placówki.
Do Narodowego Funduszu Zdrowia i właściwego konsultanta wojewódzkiego
Skieruj do niego skargę, jeżeli masz zastrzeżenia na sposób udzielania świadczeń opieki zdrowotnej (np. zostałaś pominięta w kolejce do zabiegu). Pismo adresujesz do Działu Skarg i Wniosków oddziału wojewódzkiego NFZ (wykaz ich adresów znajduje się na stronie centrali: www.nfz.gov.pl).
Natomiast skargę na sposób udzielenia świadczenia opieki zdrowotnej przez lekarza można złożyć do właściwego konsultanta wojewódzkiego. Ich wykaz znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia: www.mz.gov.pl. Ważne jest, aby pismo złożyć właściwemu konsultantowi ze względu na dziedzinę medycyny, którą reprezentuje nierzetelny lekarz .
Do okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej
Złóż do niego zażalenie, gdy uważasz, że lekarz wykazał brak należytej staranności, albo nieetycznie się zachował. Rzecznik ma siedzibę przy każdej okręgowej izbie lekarskiej. Jeśli uzna, że jest uzasadniony, kieruje sprawę do rozpatrzenia przez właściwy okręgowy sąd.
Skierowanie sprawy do rzecznika odpowiedzialności zawodowej nie wyklucza sądowej drogi dochodzenia roszczeń.
Jeśli nie zgadzasz się z wyrokiem okręgowego sądu lekarskiego możesz się od niego odwołać do Naczelnego Sądu Lekarskiego. Odwołanie należy złożyć w ciągu 14 dni od daty doręczenia wyroku okręgowego sądu lekarskiego. Tak samo może postąpić oskarżony przez ciebie lekarz.
Do Rzecznika Praw Pacjenta
Złóż do niego skargę, gdy doszło do naruszenie praw pacjenta, lekarz nie udzielił ci przystępnej informacji o stanie zdrowia i leczeniu, nie możesz otrzymać kopii swojej dokumentacji czy przed operację nie poinformowano cię o zabiegu i możliwych następstwach. Skargę do RPP można przesłać pocztą lub e-mailem na adres podany na stronie internetowej rzecznika: www.bpp.gov.pl. Nie ponosisz z tego tytułu żadnych opłat.
Do komisji ds orzekania o błędach medycznych.
Zwróć się do niej, gdy zostałaś poszkodowana w trakcie leczenia. Komisja działa przy urzędzie wojewódzkim właściwym dla siedziby placówki medycznej.
Wniosek taki może też złożyć twój przedstawiciel ustawowy lub twoi spadkobiercy.
Formularz wniosku znajdziesz na stronie urzędu wojewódzkiego. Musisz do niego dołączyć dokumentacją medyczną.
Wniosek wraz z załącznikami składasz w czterech egzemplarzach. Powinnaś to zrobić nie później niż w ciągu roku od dnia, gdy dowiedziałaś się o szkodzie i nie później niż 3 lata od zdarzenia, które było jej powodem. Koszt wniosku – 200 zł.
Do sądu
Zawsze możesz skierować sprawę do sądu cywilnego. Powinnaś złożyć pozew we właściwym ze względu na adres zamieszkania sądzie rejonowym (jeśli roszczenie nie przekracza 75 tys. zł) lub okręgowego – gdy jest wyższe. Kierujesz go przeciwko zakładowi opieki medycznej, który ponosi winę za szkodę.
Dochodzenie odszkodowania na drodze sądowej trwa długo (czasami kilka lat), ale uzyskane kwoty mogą być wyższe niż w przypadku orzeczeń wydawanych przez komisje wojewódzkie.
Oprócz odszkodowania można domagać się zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną szkodę.
Roszczenia przeciw szpitalowi, w którym doszło do śmierci pacjenta, może zgłosić w sądzie także rodzina zmarłego.
Pamiętaj! Szkody na osobie przedawniają się nie wcześniej niż z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie, jak i osobie odpowiedzialnej za jej naprawienie.
Przeczytaj również:
Czy masz prawo odmówić leczenia
Jak wyjechać szybciej do sanatorium
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
