Postawa wobec śmierci
W zależności od tego, jak człowiek myśli o śmierci, tak będzie się do niej ustosunkowywać – „[…] istnieją różne postawy, ale jeden obiektywny fenomen przemijania człowieka i jego śmierć”. Postawa wobec śmierci rzadko jest ustosunkowaniem się do abstrakcyjnego pojęcia „śmierci”, zazwyczaj bywa ukonkretniona. Można więc mówić o następujących postawach:
1. Postawa wobec śmierci obcego – na postawę człowieka wobec śmierci obcej osoby ma wpływ to, w jaki sposób się o niej dowiaduje (ze środków masowego przekazu czy będąc świadkiem np. śmiertelnego wypadku).
2. Postawa wobec śmierci bliskiej osoby – duże znaczenie ma stopień bliskości, więzi emocjonalne; w przypadku bardzo bliskich osób śmierć jest przeżyciem traumatycznym, wpływającym na psychikę i dotychczasowe życie.
3. Postawa wobec własnej śmierci – jest bardzo zróżnicowana, w zależności od rodzaju antycypowanej śmierci i okoliczności jej towarzyszących.
Polecamy: Śmierć - stadia radzenia sobie z wiadomością o śmiertelnej chorobie
Jak o śmierci myślimy na różnych etapach życia?
Szczególnym zagadnieniem jest rozwój postaw wobec śmierci. Zdolność rozumienia śmiertelności łączy się bowiem z rozwojem psychicznym.
Dopiero dziewięciolatki dostrzegają nieodwołalność śmierci, wcześniej boją się nawet zwykłej nieobecności bliskich im osób.
Czasem śmierć utożsamiana jest z postacią, która – niczym średniowieczna kostucha – przychodzi i zabiera ze sobą wybraną osobę. Pojawiająca się w wieku mniej więcej dziewięciu lat świadomość końca życia w dużej mierze związana jest z lękiem przed stratą rodziców. Zaczynają się pytania i poszukiwania intelektualne.
Choć wiekowi dojrzewania towarzyszy lęk przed umieraniem, to jednak jest on na tyle daleką perspektywą, że młodzież często ryzykuje życie, np. uprawiając sporty ekstremalne.
Ludzie dorośli zaczynają się koncentrować na wyznaczonych celach – pracy czy rodzinie. Śmierć jest wtedy postrzegana jakoś coś, co może stanąć na przeszkodzie do ich realizacji.
Myślenie o końcu życia staje się coraz częstsze po przejściu na emeryturę. Brak aktywności zawodowej, obniżenie dynamiki życiowej i pojawiające się dolegliwości prowadzą do wzmożonego lęku przed śmiercią.
Śmiertelna choroba
Innym problemem w kontekście psychologicznych rozważań dotyczących postaw wobec śmierci są warunkujące je czynniki. Mogą to być: płeć, wiek, stan zdrowia, religijność, struktura osobowości. Postawy wobec śmierci związane są również z sytuacją życiową – szczególne znaczenie ma sytuacja choroby śmiertelnej.
Najogólniej można powiedzieć, że wybór określonej postawy dokonuje się na linii akceptacja – kontestacja (pomiędzy tymi biegunami znajduje się punkt obojętności bądź ambiwalencji w stosunku do zjawiska śmierci).
W psychologii najbardziej znana typologia postaw wobec umierania i śmierci została zaprezentowana przez E. Kübler-Ross w słynnej publikacji Rozmowy o śmierci i umieraniu. Książka ta po raz pierwszy została wydana w USA w 1969 r. i zdaniem znawców zapoczątkowała przełom w kontaktowaniu się z umierającymi oraz wyznaczyła podstawy dla tanatopsychologii i psychoonkologii. Przetłumaczona na język polski w 1978 r., była jedynym w naszym kraju opracowaniem dotyczącym tanatopsychologii i służyła jako podręcznik oraz źródło wiedzy tym, którzy chcieli poznać i zrozumieć cierpienie własne oraz innych – jak pisze J. Łuczak, ordynator poznańskiego hospicjum, we wstępie do drugiego polskiego wydania książki. Kübler-Ross wskazuje na następujące postawy wobec wiadomości o śmiertelnej chorobie.
Zobacz też: Oswajanie śmierci, czyli życie w hospicjum okiem psychologa - wywiad
Fragment pochodzi z książki "Sens życia i umierania" Beaty Kolek (wydawnictwo Impuls, Kraków 2009). Publikacja za zgodą wydawcy. Bibliografia dostępna u redakcji.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
