Efekt aureoli wiąże się z faktem, że gdy poznajemy daną osobę, w krótkim czasie tworzy się w naszym umyśle wrażenie na temat jej charakteru. Dalszy kontakt i stopniowe poznawanie się mogą zaburzać pierwsze wrażenie. Mimo to często jesteśmy skłonni trzymać się swojego początkowego odczucia, chociaż racjonalnie nie ma ku temu powodów. Czynniki, które mogłyby wpływać na zmianę naszego zdania, traktujemy z mniejszą uwagą albo w ogóle je odrzucamy. Czym dokładnie jest efekt aureoli i kiedy stwarza zagrożenie?
Spis treści:
- Czym jest efekt aureoli?
- Efekt aureoli – przykłady
- Czy efekt aureoli może być niebezpieczny?
- Czy możemy zrobić coś z efektem aureoli?
Czym jest efekt aureoli?
Efekt aureoli, inaczej efekt halo, jest rodzajem błędu poznawczego, który polega na tendencji do automatycznego przypisywania innym pozytywnych cech osobowości na podstawie pierwszego wrażenia. Pojęcie wprowadził w 1920 roku amerykański psycholog Edward Lee Thorndike.
Efekt aureoli sprawia, że niemożliwe staje się analizowanie poszczególnych cech cudzej osobowości bez odnoszenia się do ogólnego wrażenia o danej osobie. Nawiązuje ono do zjawiska nadawania dobrych cech postaciom ze średniowiecznych obrazów przedstawianych z aureolą, a zatem do kreowania pozytywnego całokształtu na podstawie tylko jednego atrybutu.
Przeciwieństwem efektu aureoli jest efekt Golema, który polega na dokładaniu osobie negatywnych cech charakteru na podstawie pierwszego wrażenia. Efekt aureoli bywa wykorzystywany w biznesie i może odnosić się do marki, produktu czy usługi.
Efekt aureoli – przykłady
Klasyczny przykład występowania efektu aureoli opisano w eksperymencie polsko-amerykańskiego psychologa Solomona Asha'a z 1946 roku, w którym uczestnicy mieli ocenić charakter innych osób na podstawie kilku informacji. Jedną cechę przedstawiono bardziej wyraziście. Okazało się, że w przypadku pozytywnej cechy ogólna ocena osobowości była zwykle korzystniejsza bez względu na to, jakie były pozostałe posiadane informacje na temat danej osoby.
Efekt aureoli jest stosowany przez ludzi powszechnie w różnych dziedzinach życia. Oto kilka przykładów:
- Przypisanie z góry atrakcyjnej osobie pozytywnych cech charakteru. Mamy na ogół skłonność do pozytywnej oceny osób schludnie ubranych, ładnie czy „niewinnie” wyglądających. Uważamy je często za bardziej kompetentne, odpowiedzialne, godne zaufania, a nawet szczęśliwsze niż osoby mniej atrakcyjne fizycznie. Taki związek nie został poparty dowodami i nie ma racjonalnego wytłumaczenia.
- Usprawiedliwianie błędów pracownika, który wywarł lepsze pierwsze wrażenie. Wyobraź sobie, że zatrudniasz dwie osoby do swojej firmy. Jeden z kandydatów zrobił bardzo dobre pierwsze wrażenie, drugi wręcz przeciwnie. Obaj popełniają ten sam błąd. Na ogół mamy tendencję do usprawiedliwiania osoby, która wywarła na nas lepsze wrażenie i szukania przyczyn jej pomyłki w czynnikach zewnętrznych. W drugim przypadku raczej będziemy upatrywać winy w pracowniku. W ten sposób mózg szuka potwierdzenia wcześniejszych przekonań, chociaż te mogły być całkowicie złudne.
- Przypisywanie pozytywnych cech charakteru sławnym osobom, stawianie ich na piedestale, wiara w słuszność opinii nawet mimo braku kompetencji w określonych dziedzinach. Podobny efekt zachodzi w przypadku autorytetów, np. w takich obszarach jak medycyna. Jeśli jakaś osoba uchodzi za specjalistę, zazwyczaj więcej osób obdarza ją pełnym zaufaniem na różnych płaszczyznach.
- Pobłażliwość dla dziecka w szkole, które osiągnęło lepszy wynik na egzaminie wstępnym. Pojawia się większa wiara w jego możliwości, umiejętności i kompetencje.
- Hojniejsze wynagradzanie osób atrakcyjnych niezależnie od kompetencji. W jednym z badań (M. Parrett, Journal of Economic Psychology, 2015) dowiedziono, że atrakcyjniejsze kelnerki otrzymują większe napiwki.
- Przypisywanie inteligencji osobie, która na pierwszym spotkaniu zabłysnęła mądrym stwierdzeniem. Chociaż kolejne spotkania nie będą potwierdzać pierwszego wrażenia, będziemy skłonni postrzegać daną osobą przez pryzmat wcześniejszej opinii.
Czy efekt aureoli może być niebezpieczny?
Oczywiście, efekt aureoli prowadzi niekiedy do niebezpiecznych zdarzeń. Z założenia jest błędny, może więc spowodować, że zaufamy niewłaściwej osobie, pomimo sygnałów, które powinny skłonić nas do większej ostrożności. Na przykład zwykłemu oszustowi, który chociaż będzie obdarzony wyjątkowym urokiem osobistym, okradnie nas ze wszystkich oszczędności.
Co gorsze, efekt aureoli może zadziałać w sądownictwie. W jednym z badań dowiedziono, że przysięgli, którzy nie naradzali się ze sobą, rzadziej wierzyli, że atrakcyjne osoby byłe winna przestępstwa. W innej pracy wykazano, że atrakcyjni przestępcy często otrzymywali łagodniejsze kary za to samo przestępstwo niż nieatrakcyjni. Jak widać, efekt halo potrafi zaślepić nawet najczujniejszych.
Czy możemy zrobić coś z efektem aureoli?
Ocenianie na podstawie pierwszego wrażenia jest mechanizmem głęboko zakorzenionym w umyśle człowieka. Efekt aureoli jest nam potrzebny do upraszczania złożonych informacji, jakie docierają z zewnątrz, oraz do łatwiejszego podejmowania decyzji. Efekt halo poprzez kreowanie pozytywnego wizerunku osoby sprzyja zaufaniu i tworzeniu relacji. Niewiele możemy z tym zrobić, ale na pewno możemy być świadomi takiego zjawiska i starać się w życiu nie polegać wyłącznie na pierwszym wrażeniu, pamiętając, że może być ono błędne.
Źródła:
Asch, S. E. (1946). Forming impressions of personality. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 41(3), 258–290. https://doi.org/10.1037/h0055756,
Gabrieli G, Lee A, Setoh P, Esposito G. An Analysis of the Generalizability and Stability of the Halo Effect During the COVID-19 Pandemic Outbreak. Front Psychol. 2021 Mar 24;12:631871. doi: 10.3389/fpsyg.2021.631871,
Patry, M. W. (2008). Attractive but Guilty: Deliberation and the Physical Attractiveness Bias. Psychological Reports, 102(3), 727-733. https://doi.org/10.2466/pr0.102.3.727-733,
Talamas SN, Mavor KI, Perrett DI. Blinded by Beauty: Attractiveness Bias and Accurate Perceptions of Academic Performance. PLoS One. 2016 Feb 17;11(2):e0148284. doi: 10.1371/journal.pone.0148284,
Noor, N., Beram, S., Yuet, F. K. C., Gengatharan, K., & Rasidi, M. S. M. (2023). Bias, Halo Effect and Horn Effect: A Systematic Literature Review. International Journal of Academic Research in Business & Social Sciences, 13(3), 1116 – 1140.
Czytaj także:
Introwertyk – kim jest i jakie ma cechy osobowości?
Filofobia, czyli paniczny lęk przed miłością. Jakie są objawy tego zaburzenia i skąd się ono bierze?
Cechy toksycznej osoby. Jak rozmawiać z „trującym” człowiekiem?
Style przywiązania z dzieciństwa wpływają na związki w dorosłym życiu. Jaki jest twój styl przywiązania?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
