Co to jest odrzucenie rówieśnicze?
Przez odrzucenie rówieśnicze rozumie się negatywny stosunek grupy do danej jednostki, który wpływa na dalszy kierunek jej rozwoju. Grupa postrzega taką osobę jako niewartą akceptacji, co wtórnie oddziałuje na jednostkę, która zaczyna postrzegać siebie jako niezdolną do uzyskania akceptacji (Ladd, Troop-Gordon, 2003). Związek ten zaakcentował G.H. Mead, twierdząc, że jaźń człowieka rozwija się na podstawie kontaktów ze zgeneralizowanymi innymi, którymi w przypadku dzieci są rówieśnicy.
Po stronie jednostki odrzucenie rówieśnicze definiuje się jako stresujące doświadczenie życiowe, mające wpływ na jej rozwój. Porównywane jest do mechanizmów zmagania się ze stresem występujących w innych sytuacjach stresogennych, takich jak: utrata rodzica, gwałt, fizyczne znęcanie, wiktymizacja przez grupę. Należy dodać, że odrzucenie rówieśnicze jako stresor wpływa na jednostkę pod kątem jej pierwotnych dyspozycji. Osoby, które wykazują wstępne przejawy agresji, będą reagowały na odrzucenie przez nasilenie zachowań agresywnych (Dodge i in., 2003). Teza ta została podparta przez D. Kubacką-Jasiecką (2006) i dowodzi, że jednostka w sytuacji stresowej uruchamia posiadane zasoby poznawcze w celu zwalczenia stresu i przywrócenia równowagi. Podobnie dzieje się w przypadku dzieci pierwotnie podatnych na wycofanie. W ich przypadku ekspozycja na odrzucającą grupę powoduje nasilenie wycofania (Dodge i in., 2003).
Jakie są przyczyny odrzucenia rówieśniczego?
W związku z powyższymi uwagami należy się zastanowić nad przyczynami odrzucenia rówieśniczego oraz zmianami rozwojowymi, jakie może ono wywołać. Powszechnie uważa się, że przyczyną odrzucenia są niewłaściwe zachowania społeczne oraz negatywne procesy interakcyjne inicjowane przez grupę rówieśniczą (Bierman, 2004). Do odrzucenia rówieśniczego prowadzą cztery typy problemów behawioralnych:
- niski poziom zachowań prospołecznych;
- wysoki poziom agresji;
- wysoki poziom nieuwagi i niedojrzałości zachowań;
- wysoki poziom lęku – unikania (Urban, 2009).
Zobacz też: Syndrom frajera, czyli problem z tożsamością społeczną
Natomiast po stronie grupy rówieśniczej można wyodrębnić pewne procesy interakcyjne, które wspólnie z deficytami behawioralnymi jednostki nasilają dalszą dynamikę odrzucenia:
- rówieśnicy angażują się w zachowania, które oddziałują na reakcję jednostki odrzuconej przez modelowanie, selektywne wzmocnienia i prowokację;
- rówieśnicy rozwijają znaczące uprzedzenia, które oddziałują na sposób postrzegania i odczucia odrzucanego dziecka; koloryzują i wyolbrzymiają w negatywny sposób reakcje kierowane przez jednostkę odrzucaną do rówieśników;
- rówieśnicy kontrolują najbliższe otoczenie dziecka, izolują je od pozytywnego wpływu kolegów i przez to negatywnie wpływają na społeczne uczenie się i nabywanie pozytywnych doświadczeń, co jest równoznaczne z ograniczeniem pozytywnej socjalizacji (Urban, 2009).
Występowanie specyficznych problemów behawioralnych w połączeniu z reakcjami grupy prowadzi do ustalenia dalszej trajektorii, wzdłuż której będzie przebiegał rozwój dziecka. Uważa się, że dzieci początkowo przejawiające agresję są podatne na rozwój eksternalizacyjnych zaburzeń zachowania, natomiast początkowe przejawy wycofania i lęku są łączone z rozwojem zaburzeń internalizacyjnych (Urban, 2000).
Zobacz także: Tożsamość osobista a tożsamość społeczna
Fragment pochodzi z książki "Tożsamość grupowa dewiantów a ich reintegracja społeczna", pod redakcją Wiesława Ambroziaka i Anny Kieszkowskiej (wydawnictwo Impuls, Kraków 2012). Publikacja za zgodą wydawcy. Bibliografia dostępna u redakcji.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
