Trudno jest żyć z paranoikiem – taka osoba wciąż jest podejrzliwa, nieadekwatnie do sytuacji ostrożna, wyolbrzymia różne zagrożenia i wierzy w teorie spiskowe, które nie mają pokrycia w rzeczywistości. Jak rozpoznać to zaburzenie osobowości? O jej specyfice i leczeniu opowiedziała nam Dorota Wojciechowska – psycholog, psychoterapeuta, psychodietetyk z Fundacji Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM (www.razem-fundacja.org).
Czym jest osobowość paranoiczna i jak ją rozpoznać?
Dorota Wojciechowska: Zdarza się, że mówimy o kimś „ma paranoję”, ale co to właściwie oznacza i jak rozumieć takie określenie w rozumieniu osobowości? Powszechnie termin ten rozumiany jest jako wyolbrzymianie zagrożeń, podejrzliwość, nadmierną ostrożność.
Jeżeli koncentracja myśli skupia się na jakimś wyraźnie wyodrębnionym aspekcie, jest zjawiskiem epizodycznym i dotyczy istotnej, ściśle określonej sytuacji, a także jest to spowodowane trudnym, zagrażającym wcześniejszym doświadczeniem, nie możemy mówić o osobowości paranoicznej w ujęciu klinicznym.
Taką sytuacją mogłaby być np. utrata portfela w wyniku kradzieży. Wzmożona ostrożność i podejrzliwość wydawałaby się czymś zupełnie naturalnym. Inaczej jest jednak jeżeli zachowania, postawy, sposób myślenia, reagowania, wchodzenia w relacje z innymi przebiega w specyficzny sposób charakterystyczny dla zaburzeń osobowości.
O osobowości paranoicznej rozumianej jako jedno z zaburzeń osobowości mówimy wtedy, kiedy dana osoba spełnia określone kryteria diagnostyczne ujęte w Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych i Zaburzeń Zachowania. Jednym z takich kryteriów jest podejrzliwość wobec innych ludzi, rozumiana jako stała tendencja do interpretowania zdarzeń w sposób zniekształcony i usztywniony.
Podejrzliwość i stały brak zaufania może dotyczyć różnych obszarów, np. związanych z uczciwością innych ludzi, wiernością partnera. Osobę taką cechuje także wiara w tzw. teorie spiskowe oraz głębokie przekonanie o tym, że „coś jest nie tak, coś jej zagraża, inni chcą jej zaszkodzić”.
Jakie są jej przyczyny?
Wyróżnia się kilka obszarów mogących stanowić podłoże dla ukształtowania się osobowości paranoicznej. Jednym z czynników jest genetyka. Paranoiczne zaburzenie osobowości występuje częściej u osób pochodzących z rodzin, w których bliscy chorują na schizofrenię.
Odnotowuje się także współwystępowanie osobowości paranoicznej z depresją, niepokojem, nadużywaniem substancji psychoaktywnych.
Paranoiczne zaburzenie osobowości rozpoznaje się u osób dorosłych. Spotykana jest częściej u mężczyzn. Może nasilać się z wiekiem.
Jak postępować, gdy mamy taką osobowość lub ma ją ktoś z naszych najbliższych?
Życie z osobą przejawiająca paranoiczne zaburzenie osobowości wydaje się być trudnym dla bliskich. Ciągłe podejrzenia dotyczące np. wierności czy uczciwości finansowej zwykle wpływają na jakość relacji. Bliscy zmuszeni są czasem do przedstawiania dowodów, poddawania się kontroli, przestrzegania wymogów osoby zaburzonej.
Przy nawiązywaniu nowych relacji początkowo takie cechy mogą być uważane za atut. Na przykład kobieta może odbierać podejrzliwość partnera jako dowód na to, że mu na niej zależy. Z upływem czasy zaczyna dostrzegać, że brak zaufania nie ma podstaw, podejrzliwość jest nieadekwatna, a kontrola nadmiarowa.
Ważna jest świadomość tego, że bliski cierpi na paranoję, a także zatroszczenie się o siebie, zadbanie o przestrzeń, gdzie można wyrazić swoje odczucia, trudności, przyjrzeć się własnym sposobom reagowania w kontakcie z paranoikiem. Taką przestrzeń stwarza psychoterapia, wsparcie psychologiczne. Warto więc udać się do psychoterapeuty, psychologa, specjalisty.
Osoba o paranoicznym zaburzeniu osobowości na którymś etapie życia zwykle potrzebuje leczenia.
No właśnie: jak można ją leczyć?
Leczenie paranoicznego zaburzenia osobowości polega na psychoterapii. Dobre efekty przynosi terapia poznawczo-behawioralna. Zakłada ona złagodzenie i zmniejszenie występowania objawów. Podczas terapii pacjent w bezpiecznej przestrzeni uczy się stopniowo zwiększać zaufanie do innych, urealnia sposób patrzenia na rzeczywistość. Obniżeniu ulega obronna, walcząca postawa, a zwiększeniu poczucie bezpieczeństwa pacjenta.
Stosowana jest także terapia psychodynamiczna zakładająca rolę procesów nieświadomych w zaburzeniu osobowości. Czasem zasadne wydaje się włączenie lęków przeciwdepresyjnych, przeciwlękowych, przeciwpsychotycznych działających objawowo.
Zobacz też:
Więcej na temat paranoi
Jakie są przyczyny patologicznej zazdrości?
Ekspert: Dorota Wojciechowska – psycholog, psychoterapeuta, psychodietetyk – Fundacja Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM (www.razem-fundacja.org).
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
