Emocje dziecka
Powszechnie dzieciństwo kojarzy się z beztroską, niepohamowaną ekspresją, zabawą i lekkością. Świat dziecka jest jednak dużo bardziej złożony i nie składa się z samych różowych odcieni. Wyzwania rozwojowe, otaczająca rzeczywistość, zmiany w wyglądzie, poznawanie siebie i innych, kształtowanie więzi i relacji to codzienność, która ma prawo zarówno cieszyć, jak i budzić lęki, wywoływać niepokój, frustrację czy smutek.
Dziecięcy smutek może mieć różne podłoże. Kiedy współwystępuje wraz z paletą innych emocji, a jego nasilenie pozwala dziecku swobodnie funkcjonować, jest naturalną częścią kształtowania się afektu i życia uczuciowego. Kiedy jednak jest dominującym nastrojem lub towarzyszą mu niepokojące zachowania, wycofanie, drażliwość, męczliwość czy agresja, wówczas warto przyjrzeć się wnikliwie, co za nim stoi. Przyczyny smutku u dzieci mogą być bardzo różne.
Poczucie odrzucenia
Dzieci i młodzież są szczególnie wrażliwe na niepowodzenia, krytykę i brak akceptacji ze strony dorosłych bądź grupy rówieśniczej. Nawet drobne porażki mogą doświadczać w bardzo dotkliwy sposób. Kiedy dziecko czuje się niekochane lub nie w pełni akceptowane takim jakie jest, cierpi na tym jego poczucie własnej wartości. W konsekwencji może czuć się bezwartościowe, winne i nie lubić samego siebie. To z kolei może owocować m.in. wycofaniem, umniejszaniem siebie, nadmierną nieśmiałością czy zachowaniami autodestrukcyjnymi.
Warto zwracać uwagę na to, jak dziecko czuje się w relacjach z dorosłymi, a także z grupą rówieśniczą. Gdy z jakiegoś powodu kontakty te nie dają dziecku satysfakcji, budzą zastrzeżenia albo przestają być bezpieczne, należy skorzystać z pomocy specjalistów i znaleźć optymalne rozwiązanie. Długotrwałe przebywanie we wrogo nastawionym środowisku odciska piętno na całe życie i jest niezwykle stresogenne. Dlatego kiedy jesteśmy świadkami gnębienia dzieci, wyśmiewania ich czy odrzucania, należy reagować.
Życiowe straty
Często smutek jest adekwatną reakcją na trudne wydarzenia w otoczeniu dziecka. Może to być ważna zmiana, np. nowa szkoła, miejsce zamieszkania czy osoba w domu. Naturalnym jest, że żegnanie już oswojonej sytuacji może być trudne i dziecko będzie potrzebować czasu nim oswoi nowe warunki i zbuduje nowe więzi. Podobnie dzieje się kiedy odchodzi z otoczenia dziecka ktoś bliski, np. z powodu śmierci, wyjazdu, choroby czy rozwodu. Dziecko także przeżywa żałobę i może ją wyrażać w postaci smutku, łez czy apatii. Kiedy znamy przyczynę emocjonalnego bólu dziecka, pozwólmy mu na wyrażenie emocji. Nie trzeba im zaprzeczać ani na siłę rozweselać dziecka. Mały człowiek ma prawo do łez, gorszych dni i przeżywania smutku.
Możesz stworzyć mu przestrzeń do wyrażania go poprzez wspólne przyglądanie się mu. Spróbuj z zainteresowaniem pobyć z tymi emocjami. Możecie je wspólnie narysować, określić ich nasilenie i sprawdzać, jak zmieniają się w czasie, np. pytając „czy dziś jest to smutek gigant czy raczej mały smuteczek?”. Może ma on jakiś kolor lub kształt. A może potrafi mówić i chciałby coś powiedzieć?
Kiedy jednak sytuacja straty dotyka także rodzica, może być zbyt ciężko przyjąć emocje dziecka z ciekawością i akceptacją. Wtedy warto skorzystać z psychoterapii dziecięcej lub porady psychologicznej. Podobnie dzieje się, kiedy stan się nasila i nie czujemy bliskości z dzieckiem lub nie mamy pomysłu jak mu pomóc.
Zobacz też: Jakie są objawy depresji u dziecka?
Zaburzenia depresyjne
Depresja coraz częściej dotyka dzieci i młodzież. Jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych w tej grupie.
Długotrwale utrzymujący się smutek, drażliwość, spadek energii życiowej, poczucie beznadziei i wycofania mogą mieć podłoże depresyjne. U dzieci i młodzieży często przejawia się to w zmianach zachowania, problemach z nauką, braku zainteresowania dotychczas lubianymi aktywnościami, wzmożoną płaczliwością, ale także agresją, wybuchami złości lub bólami ciała.
Zaburzenia depresyjne nie muszą mieć przyczyny w zewnętrznej rzeczywistości. Mogą mieć związek ze zmianami hormonalnymi, towarzyszyć innym chorobom lub pojawić się nagle i bez konkretnej przyczyny. Ważne jest rozumienie, że jest to choroba, a nie złośliwość czy lenistwo dziecka. Należy też pamiętać o wysokim ryzyku samobójczym, nawrotowości i przenoszeniu się depresji w dorosłość.
Pocieszającym faktem jest dostępność wielu skutecznych metod leczenia tego zaburzenia. W przypadku podejrzenia depresji u dziecka lub adolescenta należy podjąć współpracę z psychologiem, terapeutą lub psychiatrą dziecięcym.
Smutek ma szerokie spektrum i pojemność. Przyzwolenie na łzy jest równie ważne co znalezienie rozwiązań w sytuacji, gdy urasta do rangi dominującego nastroju. Reakcje dorosłych mogą pogarszać stan dziecka, kiedy słyszy komunikaty w stylu: „nie marz się”, „chłopcy nie płaczą”, „jesteś beksą” lub „przestań się lenić”. Pamiętając o tym, że zabierze je ze sobą w dorosłość, odnośmy się z szacunkiem zarówno do dziecięcej radości, jak i smutku.
Zobacz też: Dziecko po rozwodzie rodziców – jak je wspierać?
Autor: Kamila Sitkowska – psycholog, psychoterapeutka dziecięca, Fundacja Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM www.razem-fundacja.org
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
