Trudności w oddychaniu i przełykaniu to możliwe objawy wola tarczycy. Czy powiększenie tarczycy trzeba leczyć?

wole tarczycy fot. Adobe Stock, burdun
Gdy rozmiary tarczycy przekraczają normę, to mówi się o wystąpieniu wola tarczycy. Problem 4-krotnie częściej dotyczy kobiet. Wolom może towarzyszyć prawidłowe, zbyt niskie lub wysokie stężenie hormonów tarczycy w organizmie.
/ 15.11.2021 13:43
wole tarczycy fot. Adobe Stock, burdun

Spis treści:

  1. Wole tarczycy – definicja i rodzaje
  2. Przyczyny powstania woli tarczycy
  3. Wole tarczycy – objawy
  4. Wole tarczycy – zdjęcia
  5. Wole tarczycy – badania
  6. Wole tarczycy – sposoby leczenia
  7. Wole tarczycy a styl życia

Wole tarczycy – definicja i rodzaje

Terminem wole tarczycy ogólnie określa się każde powiększenie tarczycy. Do najczęstszych powodów powstania wola należą choroby autoimmunologiczne (choroba Gravesa-Basedowa lub Hashimoto), guzki tarczycy oraz niedobór jodu w diecie.

Prawidłowa tarczyca osoby dorosłej mierzy 4-4,8 cm i 1-1,8 cm w kierunku poprzecznym. Jej objętość wynosi 7-10 ml. Tarczyca naturalnie powiększa się wraz z wiekiem i rozwojem organizmu. Spożycie jodu powoduje zmniejszenie rozmiaru tarczycy.

Wole jest widoczne jako obrzęk z przodu szyi umiejscowiony pod krtanią. Często wykrywany jest podczas rutynowego badania fizykalnego przez lekarza. Może być także rozpoznany w trakcie badania obrazowego.

Wolom tarczycy może towarzyszyć zarówno prawidłowe, zbyt niskie lub wysokie stężenie hormonów tarczycy.

Wole tarczycy można podzielić ze względu na czynność hormonalną na:

  • wole obojętne (wole nietoksyczne),
  • wole nadczynne (wole toksyczne),
  • wole niedoczynne.

Można podzielić je również ze względu na budowę na:

  • wole miąższowe (proste, rozlane),
  • wole guzkowe,
  • wole miąższowo-guzkowe.

Wole tarczycy obojętne

Wole tarczycy obojętne (nietoksyczne) to stan, gdy pomimo wyczuwalnego powiększenia tarczycy, czynność hormonalna gruczołu jest prawidłowa a poziom hormonów (T3, T4, TSH) nie odbiega od normy. Wole obojętne pojawia się najczęściej w wieku dorastania u dziewcząt, a główną przyczyną jest niedobór jodu, a także predyspozycje rodzinne.

Wole tarczycy nadczynne

Wole tarczycy nadczynne (toksyczne) to stan gdy, oprócz powiększenia gruczołu, występuje nadmiar stężenia tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3) w organizmie. Wole nadczynne może wystąpić w chorobie Gravesa-Basedowa (główna przyczyna nadczynności tarczycy).

Wole tarczycy niedoczynne

Wole tarczycy niedoczynne to stan gdy, oprócz powiększenia gruczołu, występuje niedobór stężenia tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3) w organizmie.

Wole tarczycy miąższowe (proste)

To wole zbudowane z tkanki miąższowej, ma charakter równomierny i rozlany. Najczęściej rozwija się wskutek niedoboru jodu lub chorób autoimmunologicznych.

Wole tarczycy guzkowe

Wole guzkowe występuje, kiedy wyczuwalne i zauważalne w badaniu obrazowym są guzki tarczycy. Wole guzkowe może rozwinąć się z wola prostego.

Wole tarczycy miąższowo-guzkowe

W przypadku wola miąższowo-guzkowego występują zarówno guzki, jak i zwiększona tkanka miąższowa.

Przyczyny powstania woli tarczycy

Najczęstszą przyczyną powstania woli na świecie jest niedobór jodu. Przy braku tego pierwiastka w organizmie tarczyca zaczyna się powiększać, ponieważ uruchamia mechanizm służący pozyskaniu nawet najmniejszej ilości jodu. Mówi się o tzw. wolu endemicznym, co oznacza większą częstotliwość występowania woli w danym regionie zależnie od niedoborów pierwiastka.

Należy dodać, że w Polsce od 1997 roku istnieje obowiązek jodowania soli kuchennej, co pozwoliło zmniejszyć odsetek występowania wola z 15-53% (w zależności od regionu kraju) do mniej niż 10%. Obniżona ilość jodu w Polsce cechuje przede wszystkim obszary górskie i Dolny Śląsk.

Również niedobór innych składników, jak selen, żelazo i cynk, mogą sprzyjać powstawaniu wola. Warto dbać o ich odpowiednią podaż w diecie.

Pozostałe przyczyny rozwoju wola tarczycy to:

  • narażenie na promieniowanie i szkodliwe związki chemiczne,
  • zaburzenia genetyczne,
  • choroby autoimmunologiczne zakłócające pracę tarczycy: choroba Gravesa-Basedowa, choroba Hashimoto,
  • stosowanie niektórych leków,
  • istnienie guzków tarczycy,
  • stany zapalne tarczycy,
  • rzadziej – rak tarczycy.

Niektóre stany zwiększają ryzyko powstania wola, należą do nich:

  • nadmiar produktów wolotwórczych w diecie (kapusta, brukselka, rzepa, kalafior, jarmuż, brokuły, kalarepa, fasola, groch, orzechy ziemne, gorczyca, soja) – hamują one wyłapywanie jodu przez tarczycę,
  • dieta uboga w jod,
  • płeć żeńska,
  • dojrzewanie,
  • menopauza,
  • ciąża,
  • insulinooporność,
  • zespół metaboliczny,
  • otyłość,
  • przyjmowanie niektórych leków, takich jak kwas acetylosalicylowy, lit.

Wole tarczycy – objawy

Objawy towarzyszące wolom tarczycy często wynikają z ucisku na okoliczne tkanki, dlatego oprócz widocznego powiększenia z przodu szyi (zazwyczaj bezbolesnego), pacjent może odczuwać:

  • ucisk,
  • duszność,
  • chrypę,
  • trudności z przełykaniem,
  • trudności z oddychaniem.

Objawy wola tarczycy mogą również obejmować dolegliwości wynikające z niedoczynności lub nadczynność tarczycy

Wole tarczycy – zdjęcia

Powiększony gruczoł tarczycy wygląda jak obrzęk z przodu szyi, zaraz pod krtanią. Wielkość wola może być różna, dlatego nie zawsze jest widoczny od razu. 

wole tarczycy zdjęcia
fot. Wole tarczycy/Adobe Stock, Andriy Blokhin

wole tarczycy jak wyglądają
fot. Wole tarczycy/Adobe Stock, amazing studio

Jakie badania wykonać w przypadku podejrzenia woli tarczycy?

Wole tarczycy często jest wykrywany podczas rutynowego badania przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej na podstawie oglądania i dotykania szyi, a także rozmowy z pacjentem.

W przypadku podejrzenia wystąpienia wola tarczycy, konieczne są dokładniejsze badania:

  • badania czynność tarczycy, czyli oznaczenie hormonów tarczycy (T4, T3) oraz hormonu tyreotropowego (TSH), dodatkowo przy niedoczynności tarczycy – anty-TPO, a nadczynności tarczycy – anty-TSHR,
  • USG tarczycy – pozwala ocenić kształt, wielkość, strukturę tarczycy, a także wykryć i ocenić zmiany ogniskowe tego gruczołu,
  • biopsja tarczycy – polega na pobraniu przez cienką igłę komórek do dalszego badania; biopsję wykonuje się, gdy konieczna jest ocena guzka pod kątem złośliwości,
  • scyntygrafia tarczycy – pozwala ocenić tarczycę oraz jej tkanki po podaniu do organizmu w pełni bezpiecznego radioizotopu, który jest wychwytywany przez tarczycę; następnie gruczoł jest oglądany z użyciem specjalnej kamery gamma,
  • inne badania obrazowe (tomografia, rezonans, RTG) – jeśli trzeba ocenić np. ucisk na drogi oddechowe.

Wole tarczycy – sposoby leczenia. Jak zmniejszyć wole?

Leczenie wola tarczycy zależy od rodzaju zmiany oraz przyczyny. W niektórych przypadkach leczenie nie jest wymagane i wystarczą regularne kontrole. Część pacjentów (z niedoczynnością tarczycy) musi przyjmować syntetyczny hormon w postaci lewotyroksyny. W niektórych przypadkach podaje się jod (głównie u dzieci bez guzów tarczycy) albo kombinację jodu i lewotyroksyny. Wole nadczynne wymagają często zastosowania tyreostatyków, czyli leków hamujących produkcję tyroksyny.

Leczenie chirurgiczne wola jest zalecane, jeśli powoduje ono trudności w przełykaniu, oddychaniu lub krążeniu krwi, rozpoznano nowotwór, nie ma efektów po leczeniu farmakologicznym albo obrzęk jest bardzo widoczny. Operację powinno poprzedzić unormowanie czynności tarczycy, skutkujące prawidłowym poziomem hormonów, czyli eutyreozą.

Warto dodać, że zastosowanie leków na wczesnym etapie choroby może prowadzić do całkowitego wycofania się wola, dzięki czemu można uniknąć interwencji chirurgicznej. Dlatego do lekarza najlepiej udać się od razu po zaobserwowaniu niepokojących objawów.

Wole tarczycy a styl życia

Aby zapobiegać powstaniu wola tarczycy, należy unikać:

  • nadmiernego spożycia pokarmów zawierających azotany, takich jak w marchew, szpinak, ziemniaki, buraki,
  • palenia papierosów,
  • bagatelizowania wczesnych objawów.

Zalecane są natomiast:

  • regularne badanie poziomu hormonów tarczycy,
  • wizyty u lekarza rodzinnego,
  • prawidłowe odżywianie z naciskiem na zawartość jodu, czyli spożywanie jodowanej soli kuchennej i ryb (najwięcej jodu mają ryby morskie, jak makrela, dorsz, mintaj, śledź, tuńczyk),
  • aktywność fizyczna,
  • picie dużej ilości niegazowanej wody mineralnej.

Źródła:
K. Hughes, C. Eastman, Goitre. Causes, investigation and management, Australian Family Physician,
Zdrowa tarczyca. Porady lekarza rodzinnego, Wydawnictwo Literat,
J.B Latkowski (red.), Medycyna Rodzinna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019.

Czytaj także:
Brzuch tarczycowy – jak wygląda (zdjęcia) i jak go zlikwidować?
Objawy Hashimoto - jak rozpoznać przewlekłe zapalenie tarczycy?
Subkliniczna niedoczynność tarczycy - objawy łatwe do przeoczenia
Niedoczynność tarczycy w ciąży - jak urodzić zdrowe dziecko?

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Redakcja poleca

REKLAMA