Z barszczem Sosnowskiego, nazywanym potocznie „zemstą Stalina”, możemy mieć styczność w wielu miejscach Polski. To roślina inwazyjna, występująca na polach, nieużytkach, nad brzegami rzek. Zagraża nam nie tylko przy bezpośrednim kontakcie – może wywołać oparzenia na odległość, ponieważ zawarte w tej roślinie toksyczne furanokumaryny przemieszczają się wraz z powietrzem i osiadają na skórze, powodując oparzenia. Związki te mogą też dostać się do układu oddechowego, wywołując duszności.
Spis treści:
- Barszcz Sosnowskiego – jak wygląda roślina?
- Barszcz Sosnowskiego – dlaczego jest groźny?
- Barszcz Sosnowskiego – objawy oparzenia
- Jak szybko pojawiają się objawy oparzenia barszczem Sosnowskiego?
- Oparzenie barszczem Sosnowskiego – pierwsza pomoc
- Oparzenie barszczem Sosnowskiego – leczenie
- Jak zapobiegać oparzeniu barszczem Sosnowskiego?
- Czy oparzenie barszczem Sosnowskiego jest groźne dla życia?
Barszcz Sosnowskiego – czym jest i jak wygląda roślina?
Barszcz Sosnowskiego (łac. Heracleum sosnowskyi) to inwazyjna roślina zielna, która jest niebezpieczna dla zdrowia i życia człowieka. Zawiera znaczne ilości substancji fotouczulających, dlatego gatunek ten uznaje się za jedną z najbardziej toksycznych na terenie Polski roślin.
Barszcz Sosnowskiego, zaliczany do tzw. barszczy kaukaskich, został sprowadzony do Polski w latach 50. XX wieku ze Związku Radzieckiego. Miał służyć do produkcji paszy dla zwierząt. Nie udało się wykorzystać rośliny w tym celu, a jej uprawa wymknęła się spod kontroli. Szybko zorientowano się też, że powoduje uczulenia u ludzi i zwierząt. Aktualnie uprawa barszczu Sosnowskiego jest zakazana, a jej obecność należy zgłaszać straży miejskiej.
fot. Barszcz Sosnowskiego / Adobe Stock, Mariusz Niedzwiedzki
Barszcz Sosnowskiego to jedna z największych roślin zielnych, która może mieć nawet 3-5 metrów wysokości. Kwitnie od czerwca do przełomu lipca i sierpnia. Kwiaty ma białe lub jasnoróżowe. Barszcz Sosnowskiego bywa mylony z barszczem zwyczajnym (mniej toksycznym) koprem i arcydzięglem. Jego kwiatostany są jednak większe. Baldachy toksycznego barszczu mają średnicę 30-80 cm, a liście mogą mieć nawet 1,5 m długości. Oprócz barszczu Sosnowskiego w Polsce występuje też bliźniaczo podobny barszcz olbrzymi (Mantegazziego), również toksyczny i szkodliwy.
fot. Barszcz Sosnowskiego / Adobe Stock, Szymon Gryko
Wiosną barszcz Sosnowskiego można poznać po dużych liściach, przypominających łopian, jednak barszcz ma większe blaszki liściowe i haczykowate zakończenia.
fot. Barszcz Sosnowskiego / Adobe Stock, Szymon Gryko
Występowanie barszczu Sosnowskiego
Barszcze kaukaskie występują na terenie całego kraju, szczególnie na terenach dawnych PGR-ów. Barszcz Sosnowskiego jest najczęściej spotykany na Podhalu i w dolinach rzek. Rośliny chętnie zasiedlają łąki i pastwiska, brzegi rzek i strumieni, obrzeża lasów, pola i rowy.
Niestety częstotliwość występowania tych chwastów wzrasta, dlatego podczas spacerów i wędrówek turystycznych należy zachować czujność.
Zwracajmy uwagę na otoczenie! Widząc duży chwast, unikajmy przypadkowego dotknięcia nogą czy ręką. Strzeżmy się także dłuższego przebywania w sąsiedztwie tej rośliny. Szczególnie gdy słońce ostro grzeje, a temperatura przekracza 30°C
– radzą lekarze Porozumienia Pracodawców Ochrony Zdrowia.
Dlaczego barszcz Sosnowskiego jest groźny dla zdrowia?
Barszcz Sosnowskiego jest niebezpieczny, ponieważ w wydzielanych przez roślinę sokach i olejkach eterycznych znajdują się toksyczne furanokumaryny (psoraleny), które pod wpływem promieniowania słonecznego wywołują zmiany skórne przypominające oparzenia (fotodermatozę). Barszcz Sosnowskiego jest szczególnie niebezpieczny w bezpośrednim kontakcie z ludzką skórą, ale trzeba wiedzieć, że szkodliwe związki mogą być przeniesione na skórę z wiatrem na odległość. Także wtedy wywołują reakcje uczuleniowe.
Barszcz Sosnowskiego – objawy oparzenia
Kontakt z barszczem Sosnowskiego może wywołać poważne oparzenia, głównie II i III stopnia oraz inne objawy.
Typowe objawy oparzenia barszczem Sosnowskiego to:
- ból,
- rumień,
- wysypka (możliwe pęcherze, bąble, owrzodzenia, rany),
- obrzęk w miejscu narażenia,
- swędzenie skóry,
Mogą pojawić się również:
- wymioty,
- bóle głowy,
- zawroty głowy,
- zapalenie spojówek,
- trudności z oddychaniem.
Miejscowe objawy oparzenia barszczem Sosnowskiego najczęściej występują na kończynach górnych, dolnych i twarzy. Ich nasilenie zależy długości czasu narażenia na toksyny roślinne, powierzchni ciała poddanej działaniu tych związków oraz ekspozycji na promienie słoneczne. Należy pamiętać, że im większe ciepło, wilgotność i promieniowanie słoneczne, tym większe zagrożenie. Lekarze alarmują, że podczas fali upałów znacząco wzrasta liczba poparzonych barszczem Sosnowskiego.
Szkodliwość barszczu Sosnowskiego potęguje słoneczna pogoda i upały. Kontakt z rośliną jest bardzo niebezpieczny. Związki zawarte w soku barszczu Sosnowskiego wywołują oparzenia II i III stopnia. Bolesne rany na skórze można porównać z ranami powstałymi po oblaniu wrzątkiem
– ostrzega Bożena Janicka, prezes Porozumienia Pracodawców Ochrony Zdrowa.
fot. Oparzenie barszczem Sosnowskiego / iStock, DERO2084
fot. Oparzenie barszczem Sosnowskiego / iStock, triocean
fot. Oparzenie barszczem Sosnowskiego / Adobe Stock, salajean
Furanokumaryny mają łatwość wiązania się z DNA komórek skóry i przyczyniają się do ich obumierania. Początkowo mogą powodować zaczerwienienie, następnie bąble wypełnione płynem surowiczym, a w ciężkich przypadkach rany, które trudno się goją. Rozległe oparzenie barszczem Sosnowskiego może prowadzić do śmierci.
Jak szybko pojawiają się objawy oparzenia barszczem Sosnowskiego?
Objawy oparzenia barszczem Sosnowskiego pojawiają się po kilkunastu minutach od kontaktu z rośliną. Najsilniejszych dolegliwości można się spodziewać w czasie od 30 minut do 2 godzin, ale przez kolejną dobę oparzenie może się pogarszać. Ta opóźniona reakcja stwarza dodatkowe zagrożenie, ponieważ może uśpić czujność osoby przebywającej w pobliżu barszczu Sosnowskiego przez pewien czas, narażając na długi kontakt z toksycznymi związkami.
Oparzenie barszczem Sosnowskiego – pierwsza pomoc
W przypadku kontaktu z barszczem Sosnowskiego należy:
- jak najszybciej oddalić się od rośliny,
- skórę obficie przemyć wodą z mydłem,
- unikać słońca przez co najmniej 48 godzin,
- nie dotykać rękami oparzonej skóry,
- stosować chłodne okłady (np. z lodu),
- zgłosić się do lekarza, jeśli pojawiły się objawy,
- w razie trudności w oddychaniu, wezwać karetkę pogotowia.
Jeżeli doszło do kontaktu rośliny z oczami, trzeba obficie przepłukać wodą oczy i unikać promieniowania słonecznego, np. zakładając okulary z filtrem przeciwsłonecznym. Zaleca się zdjęcie ubrania, które mieliśmy na sobie, i upranie go wraz z innymi przedmiotami, by nie doszło do wtórnego oparzenia.
Oparzenie barszczem Sosnowskiego – leczenie
W przypadku wystąpienia objawów oparzenia barszczem Sosnowskiego, należy niezwłocznie udać się do lekarza. Jeśli po oparzeniu na skórze pojawiły się pęcherze surowicze, ale nie doszło do ich zerwania, można miejscowo zastosować maści lub kremy kortykosteroidowe (np. z hydrokortyzonem). Rany po oparzeniu barszczem Sosnowskiego często trudno się goją i wymagają pomocy lekarskiej, w tym zastosowania specjalnych opatrunków.
Jak zapobiec oparzeniu barszczem Sosnowskiego?
Oto kilka zasad, dzieki którym unikniemy oparzenia barszczem Sosnowskiego:
- Nie zbliżać się do rośliny, zwłaszcza w upalne dni.
- Unikać całkowicie słońca po kontakcie z rośliną.
- Nakładać na skórę krem z filtrem UV.
- Nie dotykać i nie chwytać roślin przy użyciu gołych rąk.
- Nie pozwalać dzieciom na zabawę w pobliżu barszczu Sosnowskiego.
- Zgłaszać występowanie rośliny straży miejskiej.
- Nie usuwać rośliny na własną rękę.
Czy oparzenie barszczem Sosnowskiego jest groźne dla życia?
Oparzenie barszczem Sosnowskiego w większości przypadków nie stanowi zagrożenia dla życia i ogranicza się do bolesnych oparzeń skóry. W rzadkich przypadkach może zagrażać życiu. Ryzyko wzrasta wraz z długością ekspozycji na substancje toksyczne barszczu oraz na promieniowanie słoneczne. Osoby uczulone oraz małe dzieci także mogą bardziej ucierpieć. Rozległe oparzenia ciała stanowią zagrożenie życia.
Źródła:
Zdrojewicz Z, Stebnicki M, Stebnicki M. Barszcz Sosnowskiego – toksykologia a zagrożenie dla zdrowia [Sosnowsky's hogweed - toxicology and threat to health]. Pol Merkur Lekarski. 2016 Sep 29;41(243):165-168,
Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Manden.), ulotka Główny Inspektorat Sanitarny,
Jarosław Chmielewski i wsp.: Barszcz Sosnowskiego – roślina zagrażająca zdrowiu człowieka, Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2017, Vol. 20, No. 3.
Czytaj także:
Sposoby na oparzenia słoneczne - pierwsza pomoc, domowe metody, maści
Leki a opalanie. Których substancji unikać, gdy świeci słońce?
Udaru słonecznego można dostać w ciągu kilku minut. Dowiedz się, jak go rozpoznać i udzielić pomocy
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
