Jakie mogą być przyczyny jednostronnego uszkodzenia słuchu?
Do jednostronnego uszkodzenia słuchu dochodzi najczęściej w przebiegu chorób zakaźnych wieku dziecięcego (np. świnka czy odra), zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, urazu mechanicznego (urazy czaszki bez lub ze złamaniem kości skroniowej), urazu akustycznego czy ciśnieniowego.
Przyczyną mogą być również zaburzenia krążenia krwi w uchu wewnętrznym spowodowane chorobami przebiegającymi ze zwiększoną krzepliwością krwi lub z zaburzeniami układu krzepnięcia oraz chorobami metabolicznymi (np. cukrzyca).
Jednostronne upośledzenie słuchu może również powstać w wyniku urazu śródoperacyjnego ucha wewnętrznego. Dziecko może urodzić się z uchem niesłyszącym lub słabo słyszącym, np. z powodu zakażania, jakie matka przechodziła w czasie ciąży, zaburzeń w krążeniu łożyskowym, niedotlenienia czy urazu okołoporodowego.
Co może wskazywać na jednostronny niedosłuch?
Jednostronny niedosłuch pojawia się zazwyczaj w krótkim czasie, w ciągu kilku minut, godzin lub najwyżej dni. Często jest rozpoznawany przypadkowo przez rodziców czy rodzeństwo. U dziecka z jednostronnym ubytkiem słuchu zwraca uwagę odwracanie głowy podczas rozmowy, nasłuchiwanie jednym uchem, przykładanie słuchawki telefonu wciąż do tego samego ucha, brak rozumienia słów przy szeptaniu czy mówieniu do „nieczynnego” ucha. Dziecko starsze bardzo często jest w stanie samo zgłosić utratę słuchu po jednej stronie. Niejednokrotnie dokładnie może określić moment, kiedy to nastąpiło.
Uświadomienie sobie znacznego ubytku słuchu wywołuje poczucie ogromnego zagrożenia i lęku, niepewności i żalu od losu oraz otaczającego świata. Może niejednokrotnie doprowadzić (przy braku właściwej pomocy) do „zamykania się dziecka”, wycofywania się z zabaw z rówieśnikami czy niskiej samooceny. U rodziców i opiekunów dziecka pojawia się wiele pytań: "co będzie dalej? czy dziecko będzie się prawidłowo rozwijało? w jaki sposób i na ile można i trzeba mu pomóc?"
Czy jednostronny niedosłuch może utrudniać rozwój dziecka?
Powyższa wada nie będzie utrudniała prawidłowego rozwoju dziecka, w pełnym tego słowa znaczeniu, jeżeli rodzice i dziecko będą świadomi wiążących się z nią utrudnień i przeszkód. Problem jest ściśle związany z osobowością dziecka i brakiem umiejętności w odnalezieniu się w wielkim, hałaśliwym świecie i pojawia się w momencie, kiedy dziecko opuszcza dom i zaczyna uczęszczać do przedszkola czy szkoły. W tych dwóch pierwszych miejscach edukacji panują niesprzyjające warunki akustyczne. Hałas zewnętrzny, warkot samochodów za oknem, krzyki kolegów, jednoczesne mówienie kilku osób, szelest zeszytów, szuranie ławkami i krzesłami – to dźwięki, które towarzyszą dziecku na co dzień.
Dziecko z jednostronnym niedosłuchem może mieć zaburzenia lokalizacji dźwięku oraz problemy ze zrozumienie mowy w hałasie.
Warto przeczytać: Niedosłuch przewodzeniowy – gdy gorzej słyszysz
Zaburzenia lokalizacji dźwięku
Przy słyszeniu obuusznym dziecko jest w stanie dokładnie określić kierunek, z którego dochodzi dźwięk i w sposób bardzo precyzyjny zlokalizować źródło dźwięku bez kontroli wzroku. W przypadku jednostronnego głębokiego ubytku słuchu pozbawione jest tej umiejętności. To zaburzenie stanowi największy problem i dyskomfort w kontakcie z niezliczoną ilością dźwięków, które docierają z każdej strony. Strona ciała, po której znajduje się ucho niesłyszące jest w pewnym stopniu wyłączona z odbioru i reakcji na bodźce akustyczne. Przykłady:
- dziecko z jednostronnym ubytkiem słuchu może zgubić się w lesie, bo nawoływane przez kolegów nie jest w stanie „iść za głosem” – nie jest w stanie zlokalizować miejsca na podstawie docierającego głosu;
- wołane na ulicy czy w parku nie wie, w którą stronę odwrócić głowę i w którym kierunku pójść;
- nie lokalizuje tak ważnych źródeł zagrożenia jakimi są klakson samochodu, pisk opon czy krzyk ostrzegawczy;
- nie jest w stanie określić, gdzie spadł długopis czy gumka, jeżeli podłoże, na które upadł dodatkowo tłumi dźwięki;
- nie odbierze telefonu komórkowego słysząc tylko jego dzwonek, nie wiedząc, gdzie leży, a więc nie widząc go;
- trudniej uczy się nowych dźwięków, np. nie wie, czy sąsiad puka młotkiem w ścianę czy jest to pukanie do jego drzwi;
- w przyszłości problemy związane z prawidłowym prowadzeniem samochodu (słyszy sygnał karetki, ale nie potrafi zlokalizować miejsca, z którego podjeżdża).
Uczeń z jednostronnym ubytkiem słuchu
Bardzo ważna dla dziecka z jednostronnym ubytkiem słuchu jest umiejętność radzenia sobie w szkole. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na następujące fakty:
- dziecko powinno siedzieć w jednej z pierwszych ławek. Ucho słyszące winno być skierowane w stronę nauczyciela, ucho niesłyszące – w stronę ściany lub okna. Nie jest wskazane, aby dziecko siedziało w środkowym rzędzie, z tego powodu, iż nie będzie słyszało kolegów z rzędu bocznego. Przydział takiego miejsca powoduje taki sam problem i dyskomfort, jak nierozumienie nauczyciela. Może nawet większy, bo dochodzi do wyśmiewania przez rówieśników. W ławce dziecko powinno usiąść tak, aby ucho słyszące było skierowane w stronę partnera;
- wychowawcę dziecka należy poinformować o istniejącym jednostronnym ubytku słuchu. Zdarza się bardzo często, że dzieci sadzane są w ławkach według ścisłego planu nauczyciela. Dziecko może niedosłyszeć niektórych poleceń czy wskazówek nauczyciela, więc ich nie wykona albo wykona je inaczej;
- dziecko brak umiejętności lokalizacji dźwięków uzupełnia kontrolą wzroku, co powoduje większy od rówieśników, nerwowy tryb siedzenia w ławce. Dziecko takie może być niejednokrotnie oceniane przez nauczyciela jako niegrzeczne, nadpobudliwe, niewspółpracujące czy nieuważne. Należy uświadomić nauczyciela, że w ten sposób – lokalizując dźwięk wzrokiem i kierując zdrowe ucho w stronę głosu – dziecko nadrabia brak słyszenia obuusznego;
- na rozwój i zachowanie dziecka z jednostronnym ubytkiem słuchu wpływają pomyłki i złe odpowiedzi na pytania zarówno nauczyciela, jak i kolegów. Jest to bardzo deprymujące i wstydliwe dla niego, a niejednokrotnie kończące się uwagą w dzienniczku lub salwą śmiechu rówieśników.
- Dziecko z jednostronnym głęboki ubytkiem słuchu jest przez cały czas pobytu w szkole bardzo zmobilizowane. Podczas lekcji pozostaje stałym skupieniu, a więc wytłumaczalne jest jego większe zmęczenie po zajęciach lekcyjnych.
Należy również dodać, że dzieci zazwyczaj ukrywają swą ułomność przed rówieśnikami, co jest przyczyną dużego stresu, szczególnie w niesprzyjających warunkach akustycznych.
Znacznie gorsze rozumienie mowy w hałasie.
W otaczającym nas świecie dźwięków rozumienie mowy u osób z jednostronnym głębokim ubytkiem słuchu to kolejny problem dnia codziennego, gdyż występują trudności w sumowaniu się docierających bodźców akustycznych oraz utrudnieniem selekcji szumów od mowy. Szumy i hałasy maskują bowiem sygnał mowy. Tak wiec wymagana jest mowa o wyższym natężeniu od hałasów oraz większe skupienie uwagi na wyłapywaniu ważnych informacji i oddzielenie ich od tła.
Zobacz także: Czy szumy uszne to powód do niepokoju?
Jak chronić zdrowe ucho?
Dzięki zdrowemu uchu dziecko rozwija się prawidłowo, zdobywa wiedzę i uczestniczy we wszystkich dziedzinach życia. Ochrona ucha zdrowego to podstawowe działanie, jakie należy podjąć w środowisku i szkole. Należy zdać sobie sprawę z narażenia dziecka na działanie czynników uszkadzających słuch. Należą do nich:
- Leki ototoksyczne uszkadzające przejściowo lub trwale narząd słuchu. Częstość występowania ototoksyczności zależy od dawki leku, jego właściwości farmakologicznych oraz szeregu czynników predysponujących pacjenta do występowania objawów niepożądanych. Zaliczamy do nich:
a. antybiotyki: streptomycyna, kanamycyna, neomycyna, gentamycyna, sisomycyna, tobramycyna, amikacyna, wankomycyna w postaci kropli i zasypek stosowanych miejscowo do ucha;
b. leki moczopędne: furosemid, kwas etakrynowy, niesterydowe leki przeciwzapalne, indometacyna, aspiryna, polopiryna, chinina, chlorocinina;
c. leki cytostatyczne: cisplastyna, vinblastyna.
W przypadku dziecka z jednostronnym ubytkiem słuchu obowiązuje bezwzględny zakaz stosowania leków, które mogą być przyczyną nieodwracalnego uszkodzenia słuchu. Wyjątek stanowią leki konieczne do ratowania życia. W obecnej dobie, mając duży wybór i dużą dostępność leków, do takiej sytuacji powinno dochodzić niezmiernie rzadko, a współczesne metody diagnostyki i badania słuchu pozwalają na monitorowanie leczenia, które może stanowić zagrożenie dla ucha wewnętrznego. Rolą rodziców i opiekunów dziecka jest informowanie lekarza i uczulanie go na istniejący problem przy zlecaniu kuracji małego pacjenta.
- Działanie hałasu. Hałas może uszkadzać słuch w przebiegu ostrego lub przewlekłego urazu akustycznego. Ostry uraz akustyczny jest wynikiem jednorazowej ekspozycji na dźwięk o bardzo dużym natężeniu, który zwykle przekracza próg bólu. Zdarza się to przy zabawie petardami, wystrzale z broni palnej, bardzo głośnym krzyknięciu bezpośrednio do małżowiny usznej czy bardzo dużym natężeniu dźwięków na koncertach muzyki młodzieżowej.
Przewlekły uraz akustyczny u dzieci i młodzieży często związany jest ze słuchaniem bez ograniczeń muzyki o dużym poziomie natężenia dźwięku. Szczególnie zauważa się to przy ciągłym używaniu nośników muzyki ze słuchawkami umieszczonymi w przewodach słuchowych.
Nie oznacza to, że dziecko z jednostronnym ubytkiem słuchu nie może uczestniczyć w koncertach czy też nie może bawić się na dyskotekach czy chodzić do klubów młodzieżowych, ale ma to czynić z umiarem. Nie należy siadać podczas występów przy głośnikach emitujących dźwięki, należy robić przerwy w słuchaniu muzyki, zwłaszcza głośnej, należy używać nośników muzyki ze słuchawkami zakładanymi na małżowiny uszne, a nie do wewnątrz przewodu słuchowego zewnętrznego.
-
Schorzenia laryngologiczne:
a. nawracające infekcje górnych dróg oddechowych mogą mieć niekorzystny wpływ na stan ucha środkowego i słyszenie. Każde, nawet niewielkie, pogorszenie przewodzenia dźwięków w uchu zdrowym doprowadza do ogromnego zaburzenia w odbiorze i przetwarzaniu sygnałów dźwiękowych, co doprowadza do znacznego zaburzenia w rozumieniu mowy. Wskazane jest więc bardzo dokładne leczenie zakażeń górnych dróg oddechowych, jak również rozważenie stosowania leków poprawiających odporność organizmu. Każdy proces zapalny toczący się na terenie ucha środkowego winien być leczony przez lekarza laryngologa i zakończony kontrolnym badaniem słuchu oraz wdrożeniem profilaktyki. Rozsądnym jest więc zaproponowanie np. corocznych szczepień w okresie jesienno-zimowym;
b. przerost migdałka gardłowego z towarzyszącym wysiękowym zapaleniem ucha środkowego mogą prowadzić do różnego stopnia niedosłuchu przewodzeniowego (wskazanie do ademonii i drenażu ucha środkowego);
c. skrzywienie przegrody nosa (wskazanie do operacji plastycznej przegrody nosa);
d. alergia wziewna (wskazana opieka lekarza alergologa);
e. nawracające infekcje górnych dróg oddechowych.
- Choroby zakaźne wieku dziecięcego. W ochronie ucha zdrowego nie sposób nie wspomnieć o zagrożeniu, jakie mogą stanowić choroby zakaźne wieku dziecięcego (np. świnka czy ospa wietrzna). Przy obecnej dostępności do szczepień należy wdrożyć je u każdego dziecka z jednostronnym głębokim ubytkiem słuchu.
Przeczytaj: Kiedy trzeba wycinać migdałki?
Badania kontrolne i profilaktyczne i dziecka z niedosłuchem
Należy jeszcze wspomnieć o następujących badaniach kontrolnych i profilaktycznych u dziecka z jednostronnym głębokim ubytkiem słuchu:
- badanie okulistyczne – jednostronne przeciążanie wzroku od strony ucha słyszącego;
- badanie ortopedyczne – zaburzenia postawy, skrzywienie kręgosłupa związane z przechylaniem głowy w jedną stronę;
- konsultacja psychologiczna u dzieci nie radzących sobie z problemem, nieodpornych na stres związany z ułomnością, z poczuciem niższej wartości.
Kolejne zagadnienie, z którym będzie musiało uporać się dziecko i jego rodzice, to wybór szkół i zawodu. Przede wszystkim należy wyeliminować zawody związane z pracą w hałasie, wśród nasilonych wibracji oraz te, gdzie bardzo ważną rolę odgrywa sygnalizacja ostrzegawcza. Należy również zrezygnować z zawodu kierowcy, pilota czy pracy na wysokościach.
Dzieci z jednostronnym głębokim niedosłuchem powinny być pod stałą opieką poradni laryngologiczno-audiologicznej. Wizyty i badania kontrolne, tj. badanie laryngologiczne i badanie słuchu powinny odbywać się co cztery miesiące do trzeciego roku życia. Jest to bowiem okres intensywnego rozwoju mowy, jak również najczęstszych zakażeń dróg oddechowych i zapaleń ucha środkowego. W kolejnych latach, tj. od trzeciego do siódmego roku życia, badanie audiologiczne należy wykonywać co pół roku, a następnie raz w roku, jeżeli nie ma innych wskazań do diagnostyki audiologiczno-laryngologicznej.
Jednostronne głębokie zaburzenie słuchu niesie ze sobą dużo utrudnień, dyskomfortu i niewygody. Jest ono jednak do pokonania. Świat dźwięków nie powinien przerażać. Większość z nich to sygnały przyjazne, życzliwe, pomagające poznać świat i ludzi. Trzeba się tylko z nimi zaprzyjaźnić, umieć je odróżniać, szybko reagować. Wybierać z nich ważne i wartościowe. Na co dzień pomagać sobie czytaniem z ust, ogólną spostrzegawczością i dużą kontrolą wzroku.
Polecamy: Dlaczego Polacy bagatelizują problemy laryngologiczne?
dr Maria Ciurzyńska-Popowska, lekarz specjalista otolaryngolog, absolwentka Akademii Medycznej w Warszawie. Specjalizuje się w głuchocie jednostronnej, interesuje się bieżącymi doniesieniami wiedzy i metodami terapeutycznymi z zakresu laryngologii. Z Centrum Medycznym ENEL-MED związana jest od 2009 r.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
